عملیات خیبر، تجربه تازه ای از توان نظامی ایران / اهداف استراتژیک این عملیات چه بود؟

ابتکار عمل، مهم ترین مفهومی بود که رزمندگان ایران در زمستان 62 در پی دستیابی به آن عملیاتی به گستردگی خیبر را تدارک دیدند تا اقدامات اطمینان بخشی را که دشمن بعثی پس از عملیات های آزادسازی خرمشهر و دیگر مناطق اشغال شده، نقش برآب کنند.

عملیات خیبر؛ گرچه با موفقیت 100 درصدی نیروهای ایرانی همراه نبود اما نشان داد که ایران طی جنگ تحمیلی شاید به دلیل تحریم های بسیار در حوزه تسلیحات با کاستی های مواجه شد اما ابتکارات و ابداعاتی از جنس پل خیبر و حضور در جبهه جنوب برای تسلط بر دشمن، توانست این خلا را تا حدود زیادی جبران کند.

ایران پیش از آغاز عملیات خیبر

ماه ها و هفته های منتهی به عملیات خیبر از آن جهت که رژیم بعث درباره توان نظامی و دفاعی جمهوری اسلامی بسیار نگران شده بود؛ اهمیت خاصی داشت. صدام حسین با از دست دادن خرمشهر در عملیات بیت المقدس در اردیبهشت سال 61، در عمل، رویای اشغال ایران را برباد رفته می دید و اکنون بیش از پیش نگران دستاوردهای خود از اشغالگری و تجاوز بود.

رژیم بعث پیش از اجرای عملیات های آزادسازی خرمشهر و رفع حصر آبادان، مارگزیده ای را می ماند که از ریسمان سیاه و سفید می ترسد به همین دلیل بود که همزمان با استقرار نیروهای ایرانی در شرق دجله پروپاگاندای رسانه ای خود را علیه توانایی رزمی و نظامی ایران به راه انداختند و ضمن ایجاد تردید در این زمینه درباره واکنش شدید به هرگونه عملیات نظامی تازه ایران هشدار دادند. آمریکا به صورت آشکار نگرانی خود را از پیروزی رزمندگان ایران اعلام می کند و کشورهایی چون فرانسه در راستای رفع این نگرانی تازه ترین تجهیزات نظامی خود مانند هواپیماهای «سوپراتاندارد» مجهز به موشک‌های «اگزوست» را در اختیار دیکتاتور عراق قرار می دهد. شورای امنیت سازمان ملل هم پس از ماه ها از تجاوز رژیم بعث به خاک ایران، در قطعنامه 540 نسبت به تداوم جنگ و خشونت در منطقه خلیج فارس هشدار می دهد. عناصر وابسته و ضدانقلاب و نظام در داخل کشور هم با شکست های پی در پی از هم گسیخته شده و درگیری های داخلی آرامش نسبی به خود می گیرد.

زمستان 62 و در اثنای آغاز عملیاتی تازه برای راندن خطوط دشمن به مرزهای پیشین، منطقه هورالهویزه به عنوان نقطه ای خاص از جغرافیای جنگ از سوی فرماندهان نظامی انتخاب می شود و دلیل گزینش این جغرافیای خاص ابعاد نظامی و انسانی آن است. از بعد نظامی عراق به دلیل دشواری شرایط کمتر توان تسلط نظامی بر آن را داراست و از منظر انسانی هم این منطقه نزدیک ترین بخش به روستاهای شیعه نشین اما محروم عراق است که می تواند در صورت نیاز و ضرورت به عنوان نکته مثبتی در نبرد آینده به کمک رزمندگان آید.

جزییات عملیات خیبر

منطقه عملیاتی خیبر، یکی از ابهامات فرماندهان ارتش و سپاه در زمستان 62 بود؛ منطقه ای که در شمال شهر بصره عراق قرار داشت که از شمال به العزیز و روستای الصخره، از جنوب به نشوه و طلائیه، از غرب به جاده العماره - بصره و از شرق به حاشیه ساحلی هور، نزدیک جاده سوسنگرد - طلائیه، منتهی می شد. تنها راه تردد به آب های راکد هورالهویزه که از باران های موسمی، رودهای دجله و کرخه تغذیه می شد؛ تعداد معدودی آبراه بود و جزایر شمالی و جنوبی مجنون که از نظر اقتصادی و نظامی اهمیت بسیاری داشتند همواره هم نیروهای ایران و هم عراقی بر سر تسلط بر آن در تقابل بودند.

محسن رضایی فرمانده سپاه پاسداران تاکید داشت که به دلیل شرایط خاص منطقه هور، عراق حمله ای از آن منطقه را پیش بینی نمی کند و می توان از همین موضوع به منظور غافلگیری بهره گرفت. از سوی دیگر ظرفیت حمله در بخش های دیگر جبهه جنوب به دلیل تعدد موانع کاهش یافته بود. طراحی عملیات با قرارگاه های سپاه بود و پس از یک دوره کامل از شناسایی و آموزش، اطلاعات جمع آوری شده در اختیار فرماندهان قرار گرفت و آن ها را برای اجرای عملیاتی در منطقه بکر اما دشوار هورالهویزه قانع کرد.

بر اساس آنچه در برنامه ریزی های طراحان عملیات خیبر لحاظ شده بود؛ در این عملیات دو محور مستقل «زید» با فرماندهی قرارگاه کربلای ارتش و محور هورالهویزه تحت پوشش قرارگاه نجف با فرماندهی سپاه باید ایفای نقش می کردند که برای قرارگاه نجف 5 زیرمجموعه قرارگاهی و 6 کارویژه مشخص اعلام شده بود.

قرارگاه نصر باید جاده العماره - بصره با به تصرف خود درمی آورد. قرارگاه جدید مسیر تقاطع بغداد - بصره - حماره را باید فتح می کرد. قرارگاه حنین ضمن تسلط بر جزیره جنوبی و نیمه شرقی و شمال جزیره شمالی باید به محور طلائیه ملحق می شد. شکستن خط سخت طلائیه و باز کردن راه زمینی برای پشتیبانی بر عهده قرارگاه فتح گذاشته شد و قرارگاه بدر هم عهده دار تصرف نیمه غربی جزیره جنوبی و پل نشوه شد و در نهایت مسئولیت قرارگاه نوح پشتیبانی نیروهای عمل‌کننده بود. گرچه به دلیل گستردگی تحریم ها علیه نیروی هوایی جمهوری اسلامی در آن مقطع، این نیرو با کاهش توان مواجه بود اما پشتیبانی هوایی از عملیات را با تمام توان و داشته های خود انجام داد. به این ترتیب عملیات خیبر شامگاه (ساعت 21:30) روز سوم اسفندماه سال 62 با رمز «یا رسول الله» آغاز شد. در مرحله نخست، اهدافی چون تسلط بر جاده بغداد - بصره میسر شد اما در یورش به جزیره مجنون و تصرف و تسلط بر آن مشکلاتی به وجود آمد و الحاق قرارگاه ها در منطقه طلائیه به تعویق افتاد. خطوط دشمن در منطقه طلائیه شکسته نشد و نیروهای ایرانی ناچار به عقب نشینی شدند. جنگ با شدت بسیار در جزیره مجنون ادامه یافت سردارانی چون «ابراهیم همت» فرمانده لشکر 27 محمد رسول الله، «حمید باکری» قائم مقام لشکر 31 عاشورا، «مرتضی یاغچیان معاون لشکر عاشورا» همچنین 7 فرمانده گردان و هزار و 800 تن از رزمندگان به شهادت رسیدند و حدود 15 هزار تن نیز مجروح شدند. دشمن با مشاهده مقاومت دلیرانه رزمندگان اسلام در جزیره مجنون بار دیگر خوی ددمنشانه خود را به رخ کشید و این جزیره و مناطق عملیات را با بمب های شیمیایی بمباران کرد. عملیات خیبر با انهدام 23 یگان عراق و کشته و زخمی شدن 15 هزار نفر از آن ها به پایان رسید.

اهداف استراتژیک عملیات خیبر

منطقه عملیاتی انتخاب شده در خیبر آن اندازه بکر و همراه با موانع طبیعی بود که فرماندهان زبده جنگ را نیز درباره احتمال موفقیت آن دچار ابهام کرد؛ با پایان عملیات اما ایران نشان داد که توان بهره گیری از چنین مناطقی را هم برای فشار بر دشمن دارد و این باور را می توان مهمترین دستاورد عملیات خیبر دانست. موفقیت در این عملیات به معنای یافتن نقاط ضعف کلیدی نیروهای ایران بود و در آن تلاش شد حمله به دشمن را نه فقط از یک جبهه بلکه از چند جبهه متفاوت انجام داده و تجربه دور زدن و غافلگیری دشمن را به دست آوردند. 300 ماموریت شناسایی در منطقه هور و 100 ماموریت شناسایی در مناطق چزابه، طلائیه و زید، تمرین بسیار مهمی برای نیروهای شناسایی ایران بود که طی 6 ماه توانستند آبراه ها، معابر، سیل بندها و جزایر مجنون شمالی و جنوبی و همچنین جاده ها و بزرگراه های عراق در استان های عماره و بصره را مورد رصد قرار داده و عکس و فیلم تهیه کنند.

این در حالی بود که اطلاعات نظامی ایران از طریق ماهواره های پیشرفته آمریکا در اختیار رژیم بعث قرار گرفته بود. در نهایت مهم ترین دستاورد نظامی عملیات خیبر که شهرت جهانی هم یافت، پلی بود که به نام همین منطقه نامگذاری شد. پل 13 کیلومتری خیبر که توسط گردان مهندسی رزمی سپاه پاسداران و با مشارکت جهاد سازندگی و وزارت صنایع سنگین ساخته شد. خیبر به عنوان طولانی‌ترین پل شناور در تاریخ نظامی جهان، در برابر بمباران های شدید عراقی ها مقاومت بسیاری از خود نشان داد. سرعت و نحوه تعویض قطعات آسیب دیده آن هم در نوع خود جالب توجه بود. میلیاردها دلار هزینه جنگی که صدام بر مردم عراق تحمیل کرده بود نتیجه موردنظر وی را در پی نداشت و از این رو تلاش ها برای کشاندن ایران پای میز مذاکره و زمزمه های صلح بیش از پیش شده و شنیده می شد. گرچه استفاده گسترده از سلاح های شیمیایی از سوی عراق در منطقه خیبر در محافل جهانی بایکوت خبری شد اما رسانه ها به خوبی تحلیل کردند که قدرت نظامی صدام روبه افول است.

23215