عید فطر آستان قدس رضوی در آیینه تاریخ
مشهد - ایرنا - بیش از چهار سده از برگزاری جشنها و آیین‌های ویژه عید فطر در حرم مطهر امام رضا (ع) می‌گذرد و متناسب با هر دوره خاصه در دوره جمهوری اسلامی بر شکوه و جلال این آیین‌ها افزوده شده است.
نکته برجسته هر یک از آیین‌هایی که به مناسبت عید فطر در حرم مطهر رضوی برگزار می‌شده حضور پرشور زائران و مجاورانی بوده که به عشق امام رضا (ع) به صحن و سرای آن حضرت می‌شتافتند و عرض ارادت خود را به ساحت آن حضرت اعلام می‌نمودند.
شاهد بارز آیین‌های عید فطر در حرم مطهر رضوی وجود اسنادی معتبر در مرکز اسناد آستان قدس رضوی است که به تشریح جشنها و مراسم ویژه این روز از دوره صفویه تاکنون می‌پردازد.
بر اساس اسناد موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی پیشینه مکتوب برگزاری آیین عید فطر در حرم مطهر رضوی به 415 سال پیش باز می‌گردد.
به گفته مدیر امور اسناد و مطبوعات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی قدیمی ترین سند درباره برپایی آیین عید فطر در حرم امام رضا (ع) مربوط به سال 1021 هجری قمری در دوره صفوی است که در این مرکز نگهداری می‌شود.
ابوالفضل حسن آبادی گفت: اسناد مکتوب مربوط به عید فطر به چگونگی برگزاری این آیین در حرم مطهر رضوی می‌پردازد و در قدیمی ترین سند مربوط به عید فطر به اعطای خلعت به خطیب آستان قدس رضوی اشاره شده است.
وی ادامه داد: نقاره‌زنی و برگزاری جشن عید از دیگر آیین‌هایی بوده که در اسناد مذکور در دوره‌های مختلف به آن اشاره شده است.
او اضافه کرد: اسناد نشان می‌دهد که جشنهای عید فطر در دوره‌های مختلف به نحو یکسانی برگزار نشده و هر کدام همراه با رسم و رسوم خاصی بوده اما در اغلب این اسناد هزینه‌های مربوط به برگزاری جشن و تعطیلی برخی مستغلات ذکر شده است.
مدیر امور اسناد و مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی باشکوهترین جشنهای عید فطر در حرم مطهر رضوی را مربوط به دوره قاجار ذکر و بیان کرد: در این اسناد اشاره ای به برپایی نماز عید فطر در حرم مطهر نشده که علت آن می تواند برپایی نماز در مصلای مشهد باشد.
حسن آبادی تعطیلی مکتب‌خانه، چراغانی حرم و روشن نگاه داشتن چراغ‌های هر دو صحن (قدیم و جدید) تا صبح را از دیگر سنت‌های رایج در شب عید فطر در دوره قاجار برشمرد.
عید فطر در نسخ خطی آستان قدس رضوی
نسخه‌های نفیس خطی و چاپ سنگی با موضوع عید فطر در گنجینه کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که قدمت برخی نسخه‌ها به قرن هفتم هجری قمری می‌رسد.
مرکز نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی مجموعه‌ای افزون بر 100 هزار نسخه خطی نفیس در موضوعات گوناگون در اختیار دارد که بخشی از این نسخ به موضوع عید فطر اختصاص یافته است.
نسخه‌ای از "مختصر مصباح" یا "مصباح صغیر" از مهمترین این نسخ است که در قرن پنجم قمری توسط "محمدبن حسن طوسی" تألیف و در قرن هفتم هجری قمری کتابت شده است.
این اثر به موضوعاتی چون نماز عید فطر، ادعیه ماه رمضان، زکات، فطریه، شب‌های قدر، ادعیه سحر و مسائلی از این دست پرداخته است و به خط نسخ 17 سطری بر کاغذ حنایی کتابت شده است.
این نسخه دارای حاشیه و نسخه تصحیح و مقابله‌شده است و ضمیمه آن، هشت برگ ادعیه شامل ادعیه سحر همچون دعای ابوحمزه ثمالی است.
"صومیه" دیگر اثر این مجموعه به زبان فارسی است که در موضوع نیت روزه، عید فطر و شب قدر، در قرن دهم به دست حیدر طبسی تألیف شده و در سال 963 قمری به خط نستعلیق 19 سطری بر کاغذ نخودی، در یزد کتابت شده است.
همچنین "لوامع المتقین" که نام دیگر آن، "لوامع صاحبقرانی" یا "لوامع قدسیه" است از علامه "محمدتقی مجلسی" یکی دیگر از نفایس این مجموعه به زبان فارسی است که در فضیلت ماه رمضان، ثواب افطار، قضای روزه، تکبیر شب عید فطر و اعتکاف در قرن 11 قمری تألیف شده و وقفی نادرشاه افشار در سال 1145 قمری است.
"جعفریه" یا "واجبات الصلوه"، تألیف محقق کرکی در سال 917 قمری و کتابت شده در سال 918 قمری شامل مقدمه و خاتمه و چهار باب در واجبات و مستحبات نماز از جمله نماز عید فطر و نیز آثاری همچون "خطب فطر و اضحی" به زبان عربی به تاریخ تألیف و کتابت قرن سیزدهم قمری، "خطبه عید فطر" به زبان فارسی به کتابت قرن 13 قمری و "خطبه عید فطر" به زبان عربی به کتابت قرن 14 بر اوراق طوماری، بخشی از دیگر نفایس خطی گنجینه رضوی در این موضوع است.
همچنین در مجموعه نسخ چاپ سنگی، "عمده‌الکلام فی بیان الحلال و الحرام" به ضمیمه "خیرالکلام فی مسائل الصیام" در موضوع روزه، عید فطر و فطریه، به زبان اردو و عربی چاپ سال 1266 هجری قمری و نیز رساله عملیه "تحفه المصلین" به ضمیمه "نزهه الناظرین الماهرین" در موضوع روزه، رمضان، عید فطر و نماز عید فطر به زبان فارسی و اردو چاپ سال 1271 هجری قمری در کانپور که هر دو نسخه اهدایی مقام معظم رهبری است از نفایس نسخ چاپ سنگی در موضوع عید فطر به شمار می‌رود.
عید فطر متفاوت آستان قدس رضوی در سال جاری
عید فطر سال 1399 در تاریخ آستان قدس رضوی به ثبت خواهد رسید زیرا پس از قرنها برای نخستین بار است که در روز عید فطر درهای حرم مطهر به روی زائران بارگاه منور رضوی بسته است و نماز عید در این صحن و سرا برپا نمی‌شود.
کرونا امسال عید فطر متفاوتی را برای مردم مشهد رقم زد و حسرت برپایی نماز عید و شرکت در جشنهای این روز را بر دل شیفتگان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) باقی گذاشت.
با این حال به همت مرکز ارتباطات و رسانه آستان قدس رضوی، ویژه برنامه‌های عید سعید فطر در حرم مطهر رضوی به صورت زنده از حرم مطهر رضوی از شبکه‌های مختلف سیما پخش شد.
همزمان با فرارسیدن شب عید سعید فطر، ویژه برنامه "ایوان خدا" دیشب سوم خرداد ماه ساعت 21 الی 24 بامداد از شبکه افق سیما به صورت زنده از حرم مطهر رضوی بر روی آنتن رفت.
شب گذشته ویژه برنامه دیگری با عنوان "عید سعید فطر" با شعرخوانی «صابر خراسانی» از شبکه یک سیما پخش شد، همچنین دعای وداع با ماه مبارک رمضان توسط سعید حدادیان؛ مداح و ذاکر اهل‌بیت (ع) قرائت و از شبکه یک سیما به صورت زنده پخش شد.
*س_برچسب‌ها_س*