مستند مقاومت؛ برخورد نزدیک از نوع سوم
تهران - ایرنا - سینمای مستند به خاطر ماهیتش از همان ابتدا در زمره مهمترین وجوه اسنادی قرار گرفت که در جهت ثبت جریان‌های مقاومت در گوشه و کنار دنیا به خدمت گرفته شد.
سینمای مستند اگرچه در مواجهه با سینمای خوش آب و رنگ و غالب داستانگوی غرب کمتر امکانی برای دیده شدن داشت اما با گذشت زمان و اهمیت پیدا کردن وجوه اسنادی آنها، مورد توجه قرار گرفت. با پیروزی انقلاب اسلامی و «قرائت تازه ای که از مبارزه با استکبار جهانی» به دست داد مستند جنگ و مقاومت هم در کشور ما آرام آرام شکل گرفت. در ابتدا ابعاد این آثار به لحاظ شکلی و محتوایی، ساده و بی پیرایه بود چرا که اساسا هم برای ذائقه عموم مخاطبان ساخته می شدند و هم اینکه خود سازندگان این آثار هم آدمهایی بودند که بیشتر با شوق و علاقه پا در این میدان گذاشته بودند و بیشتر از اینکه با ابزار کار آشنایی داشته باشند، محو ماجراهایی بودند که در حال وقوع بود. خود این ماجرا باعث شد که در نهایت با مستند هایی روبرو شویم که در عین سادگی از موضوعات بزرگی سخن می گفتند که باعث شگفتی می شد.
سینمای مستند مقاومت در کشور ما با حوادث انقلاب شکل گرفت. فیلم‌های مختلفی با موضوع حوادث انقلاب جلوی دوربین فیلمسازان مختلف رفت که در تمامی آنها «نقش فوق العاده مردم» و حضور آنها کاملا حس می شد. تصاویر خیره کننده ای که مقاومت و سر سختی مردم در برابر ظلم واستبداد به وضوح قابل مشاهده است برای مثال فیلم مستند برای آزادی ساخته حسین ترابی فیلمی بود که اندازه حضور انقلابی مردم را در قاب تصویر به نمایش در آورد که باعث حیرت بسیاری شد.
برای آزادی فیلمی تاریخی است که لحظات مهمی از حوادث روزهای پر فراز و نشیب انقلاب را به تصویر کشیده، فیلم از نظر جامعه شناسی گروه ها و جماعات حاضر در فرایند انقلاب و نحوه پاسخگویی آنها به محرک های بیرونی با ارزش است. تصاویر فیلم در برخی صحنه ها خیره کننده و کاملا تاثیر گذارند. تصاویری از این مستند بلندکه مربوط به حضور گسترده مردم است بارها در فیلم‌های خبری و مستندهای دیگر فیلمسازان استفاده شد. فیلم با عزاداری برای شهدای فاجعه سینما رکس آبادان شروع می شود و با حضور در بهشت زهرا و یاد شهدای انقلاب پایان می گیرد.
به جز این فیلم‌های مستند دیگری هم بودند که تلاش کردند وجوه مختلف مقاومت را به نمایش بگذارند. انبوه فیلم‌های گزارشی و خبری آن دوره خودبخود حاوی مضامینی است که این آثار را در این ردیف جا می دهد. با شروع جنگ تحمیلی، این نوع فیلمسازی به شکل دیگر در خطوط جبهه های جنگ ادامه یافت. حالا نوعی فیلمسازی در حال تولد بود که کارها را بیشتر «غریزی» پیش می برد.
جبهه‌های جنگ آنقدر وسیع و لزوم کار ثبت وقایع آنقدر ضروری بود که گروهی به نام «چهل شاهد» شکل گرفت تا اسنادی تصویری از میدان های مختلف جنگ تهیه کنند. این تجربه آنقدر درخشان و کارآمد بود که با وجود همه کم داشت‌ها و نواقص، توانست بار عمده ای از خلاهای موجود را بپوشاند. گروهی که در طول جنگ، 15 تن از افرادش به شهادت رسیدند، بچه های «چهل شاهد» جوانانی بودند که جنگ و ویران شدن شهرشان را به چشم دیده بودند؛ برای همین وقتی جذب گروهی شدند که بعدها «چهل شاهد» نامیده شد، انگیزه کافی برای رفتن به خط مقدم داشتند و آن را نوعی جهاد می دانستند آنها با نیروهای خط شکن جلو می رفتند و از صحنه های درگیری رزمندگان با دشمن، فیلم می گرفتند. به همین خاطر معدود آثاری که از این گروه بر جا مانده آنقدر بی واسطه و بی پروا بود که واقعیت های جنگ ومقاومت را به نمایش می گذاشت.
اما شاید در این حوزه نام مرتضی آوینی با مجموعه دیدنی راویت فتح شناخته شده‌تر از سایرین باشد. آوینی با نگاهی اعتقادی به موضوع جنگ و مقاومت سعی کرد ابعاد مختلف جنگ رابرای مخاطبان بازگو کند. تسلط او بر ابزار سینما و اشرافش بر مسایل اعتقادی باعث شد، مجموعه روایت فتح کاملا متفاوت از سایر مجموعه های مشابه باشد. روایت‌هایی که او برای این مجموعه نوشت هنوز خاطره انگیز، تاثیر گذار و ماندگار است.
در سال‌های اخیر هم که حوادث منطقه ای باعث وجود جنگ‌های بسیاری شده است باز هم این نوع فیلمسازی مورد توجه بوده است. چرا که مخاطب را بی واسطه با آنچه در حال وقوع است، مطلع می کند. افغانستان، عراق، سوریه، یمن، لبنان و... بعضی از کشورهایی هستند که ساخت فیلم‌های مستند با موضوع مقاومت در آنها جدی گرفته شده و به نظر می رسد در آینده آثار مهم و متفاوتی از این کشورها ببینیم. مستند مقاومت می‌تواند نقطه اتکایی باشد برای ثبت اتفاقاتی که امروز در نقاط مختلف می‌گذرد. برای جلوگیری از تحریف. تحریفی که رسانه های غرب خیلی خوب با رموز آن آشنا هستند.
*س_برچسب‌ها_س*