منابع آب زیرزمینی در شرایط بحرانی

حسین رفیع در گفت و گو با ایسنا درباره نقش خشک شدن منابع آب زیرزمینی بر فرونشست زمین اظهار کرد: اکنون بیشتر دشت‌های کشور با مشکل خشکسالی مواجه هستند و این مساله باعث حفر بیش از اندازه چاه آب و در نتیجه تخلیه منابع آب زیرزمینی و ایجاد فضای خالی در زیر زمین شده است. فضای خالی زیرزمین کم کم با فشارهایی که به آن وارد می‌شود، نشست می‌کند و در زمین‌های شیب‌دار باعث رانش زمین می‌شود.

وی برداشت بی‌رویه کشاورزان از آب‌های زیرزمینی را یکی از اصلی‌ترین دلایل خشکی سفره‌های آب‌های زیرزمینی و در نتیجه فرونشست زمین دانست و گفت: متاسفانه بیشتر برداشت‌ها به‌دلایل مختلف توسط کشاورزان اتفاق می‌افتد که از دلایل آن را می‌توان به خشکسالی‌های پی درپی سال‌های گذشته، انتقال آب از سرحوزه‌ها به حوزه‌های دیگر و سدسازی‌هایی که باعث می‌شود آب‌های بالادستی به اندازه کافی به زمین‌های کشاورزی نرسد، اشاره کرد.

رفیع با اشاره به اینکه برخی کشاورزان به منظور تامین آب مورد نیاز خود چاه‌های غیر مجاز حفر می‌کنند و گاهی نیز از چاه‌های مجاز بیش از اندازه مجاز و مورد نیاز خود آب برداشت می‌کنند، تصریح کرد: این دسته اقدامات که نظارت و مدیریتی بر آن‌ها نیست باعث هدر رفت آب می‌شود این در حالیست که در دولت دهم قانونی به تصویب مجلس رسید که بسیاری از چاه‌های غیرمجازی که حفر شده بودند را دارای جواز رسمی و سند می‌کرد. این موضوع مدیریت آب‌های زیرزمینی را با چالش‌های بیشتری روبه رو کرد چراکه هر شخصی این اجازه را به خود می‌داد که تخلف کند.

این فعال حوزه آب ضمن اشاره به اینکه تعدد و کوچک مقیاس بودن زمین‌های کشاورزی کشور نظارت و مدیریت بر آن‌ها را دشوار کرده است، گفت: زمین‌های کشاورزی باید در ابعاد بزرگی باشند تا بتوان آبیاری آن‌ها را مدیریت کرد در حالی‌که مدیریت و آبیاری زمین‌های کشاورزی متعدد و کوچک مقیاس و با مشکلات و چالش‌های زیادی مواجه است و هدر رفت آب در این زمین‌ها بسیار بالاست. متاسفانه طی 60 سال گذشته سلسله اتفاقاتی در ایران باعث کوچک شدن زمین‌های کشاورزی شده است که اولین آن‌ها در زمان پهلوی دوم با قانون اصلاح اراضی اتفاق افتاد. در آن دوره بدون ایجاد زیرساخت‌های لازم، زمین‌ها بین روستاییان تقسیم شد همچنین پس از انقلاب اسلامی نیز مجدد این اتفاق افتاد و زمین‌ها کوچکتر و مدیریت آن‌ها دشوارتر شدند.

وی با اشاره به اینکه طبق قانون مدیریت حوزه آب در کل کشور بر عهده وزارت نیرو و شرکت مدیریت منابع آب ایران است، تصریح کرد: بالاترین مقام‌های سیاسی و حکومتی کشور تا پایین‌ترین بهره‌برداران و ذی‌نفعان که کشاورزان، مردم بومی و محلی هستند باید درمدیریت حوزه آب کمک کنند. لازم است این کار با یک برنامه درست و براساس ظرفیت مناطق مختلف انجام شود اما در حال حاضر برنامه مشخصی برای حفظ منابع آب بویژه آب‌های زیرزمینی وجود ندارد و امیدوارم قوای سه‌گانه کشور این را در نظر داشته باشند که وضعیت منابع آب زیرزمینی کشور در شرایط حادی است و اگر فکری به حال آن نشود شاید هیچگاه احیا و خسارات آن جبران نشود.

رفیع یکی دیگر از دلایل خشک شدن و پر نشدن سفره‌های آب زیرزمینی و در نتیجه فرونشست زمین را کاهش پوشش گیاهی سطح زمین دانست و گفت: طی سال‌های گذشته براثر تخریب جنگل‌ها و مراتع و تغییر کاربری اراضی مختلف میزان نفوذپذیری خاک نیز کاهش پیدا کرده است و در نتیجه آبی که باید براثر بارندگی‌ها به اعماق زمین نفوذ کند و وارد سفره‌های آب زیرزمینی شود با مشکل روبه‌رو شده است. این مساله می‌تواند گاهی باعث جاری شدن سیل و تخریب گسترده شود.

وی در ادامه اظهار کرد: یکی از مباحث چالش برانگیز در حوزه برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی برداشت از این منابع برای تامین مصارف شرب در شهرها و برخی از روستاها است که از طریق حفر چاه‌های متعددی در محدوده شهرهایی از جمله تهران،‌مشهد، شیراز، اصفهان و سایر شهرهای کشور صورت می‌گیرد و نباید از آن ساده گذشت.

مرجع ملی سازمان‌های مردم نهاد در کنوانسیون حفاظت از تالاب‌ها در پاسخ به این پرسش ایسنا که برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی علاوه‌بر فرونشست زمین چه پیامدهای زیست‌محیطی دیگری دارد، گفت: برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی در مناطقی که در مجاورت دریاچه‌های شور یا دریا باشند می‌تواند باعث ورود آب شور به منابع آب زیرزمینی و در نتیجه تلخی یا شوری آب شود همچنین برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی می‌تواند باعث کاهش کیفیت آب شود تا حدی که دیگر برای کشاورزی هم مناسب نباشد.

وی ضمن بیان اینکه سفره‌های آب زیرزمینی طی سال‌های زیادی شکل گرفته‌اند، تاکید کرد: جبران برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی نیاز به زمان بسیار زیادی دارد و شاید در برخی موارد هیچگاه جبران نشوند همچنین لازم به ذکر است که خشک شدن سفره‌های آب زیرزمینی می‌تواند در خشکسالی و گرمایش منطقه، کاهش کیفیت گیاهان و در نتیجه تنوع زیستی و حتی کاهش کیفیت زندگی انسان‌ها موثر باشد.

این فعال حوزه آب درباره راهکارهای حفظ منابع آب زیرزمینی ضمن بیان اینکه شرایط اقلیمی هر منطقه متفاوت و حفظ منابع آب زیرزمینی هر منطقه نیازمند نسخه خاص خود است، اظهار کرد: مهمترین مساله نوع مدیریتی است که یک نظام سیاسی باید برای کشور تعریف کند. برنامه‌ریزی برای توسعه باید براساس آمایش سرزمین صورت گیرد اما با وجود اینکه این مبحث سال‌ها است که مطرح شده اما آمایش سرزمین هنوز به‌درستی بررسی نشده است و تا زمانی که این بررسی به‌درستی انجام نشود و ظرفیت‌های موجود در مناطق مختلف به خوبی دیده نشود نمی‌توان سند توسعه مناسبی تدوین کرد که قابل اجرا باشد.

رفیع در پایان با اشاره به اینکه تزریق مصنوعی آب به سفره‌های زیرزمینی و مدیریت برداشت از آب‌های زیرزمینی از دیگر راهکارهای مطرح شده در زمینه حفظ منابع آب زیرزمینی است، گفت: روش‌های مختلفی برای تزریق مصنوعی آب به زیرزمین مطرح و در برخی مناطق اجرا شده است که یکی از آن‌ها تصفیه فاضلاب‌ها و پسآب‌ها و تزریق آن به سفره‌های زیرزمینی و دیگری تزریق آب به کمک برنامه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری است همچنین کنترل برداشت از آب‌های زیرزمینی می‌تواند در این زمینه موثر باشد اما جبران برداشتی که در حال حاضر از منابع زیرزمینی صورت می‌گیرد کاری بسیار دشوار است. انتهای پیام