منطق انتقام جویی حساب شده

ایران از زمانی که انقلاب اسلامی پیروز شده، برای آمریکا به یک چالش دائمی در خاورمیانه تبدیل شده است. ایران کشوری است که سیاست آمریکا را با مشکل مواجه کرده و همچنان در تضاد با اسرائیل است. ایران نشان داده در برابر سال‌ها تحریم و تلاش های صورت گرفته برای «تغییر رژیم» به خوبی مقاومت کرده و از طریق محور مقاومت بر همبستگی کلی منطقه خاورمیانه از یمن تا سوریه تاثیرگذار است.

آمریکا در سال‌های اخیر ایران را به بهانه تحریم‌ها و احتمال دستیابی ایران به سلاح هسته ای که به طور قابل‌توجهی روابط را تغییر داده، تحت فشار قرار داده است. ایران مکانیزم نظارت هسته ای را می پذیرد و این امر می‌تواند مزایای اقتصادی زیادی برای ایران داشته باشد. اما بسیاری از نهادهای سیاسی و دیپلماتیک آمریکا مخالف این توافق هستند. آمریکا از اعمال «فشار حداکثری» بر ایران از طریق تحریم‌ها حمایت کرده است. همچنین فشارهای مشابهی از سوی اسرائیل به آمریکا وارد می‌شود. مسلما اسرائیل نمی خواهد ایران به بازدارندگی دست یابد و مدت هاست که دانشمندان هسته ای ایران را هدف قرار می‌دهد.

دولت دونالد ترامپ از سال 2018 تا 2020 ذیل کمپین «فشار حداکثری» بیشترین تحریم‌های نفتی و غیرنفتی را علیه ایران اعمال کرد. در سال 2018، ترامپ به طور یکجانبه آمریکا را از توافق بر سر برنامه هسته ای خارج کرد، سپس تحریم‌هایی را اعمال کرد و اندکی بعد سپاه پاسداران را با وجود اینکه بخشی از نیروهای مسلح ایران است، به فهرست سازمان‌های تروریستی اضافه کرد. اقدامات آمریکا منجر به ظهور دوره تنش های گسترده در منطقه و در ارتباط با جنگ داخلی در یمن شد؛ جایی که شورشیان حوثی مورد حمایت ایران در حال درگیری با نیروهای عربستان هستند و ضربات مهمی به آن وارد کرده‌اند. این تنش به خلیج فارس نیز منتقل شده و ایران به خوبی می داند از این موضوع می‌تواند به عنوان اهرم استفاده کند. برای درک اهمیت استراتژیک تنگه هرمز کافی است به این نکته توجه شود که یک‌سوم حجم گاز طبیعی مایع جهان و یک‌چهارم نفت مصرفی جهان از این تنگه عبور می‌کند.

این امر به ویژه در سال 2019 منجر به مجموعه ای از حوادث مربوط به نفتکش ها شد و نیروهای ایرانی حملاتی را آغاز کردند و در پاسخ، آمریکا و تعدادی از کشورهای هم‌پیمان، مکانیزم گشت زنی را با کشتی های جنگی تشکیل دادند تا بتوانند از نفتکش ها محافظت کنند.

همزمان تنش ها بین آمریکا و ایران به اوج خود رسید و در ژانویه 2020 ترور شهید قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس صورت گرفت و در همان زمان، رویارویی طرفین با حملات به پایگاه‌های آمریکا در عراق آغاز شد. اما دولت بایدن در دوره جدید تصمیم گرفته است مذاکرات در مورد توافق هسته ای را از سر بگیرد. این مذاکره همچنان ادامه دارد و در موارد مختلفی پیشرفت داشته است. اتحادیه اروپا و همچنین روسیه و چین از ابتدا خواستار تداوم این توافق بودند و نقاط اختلافی از جمله درخواست ایران برای خروج سپاه پاسداران از طبقه‌بندی تروریستی مطرح شد. با توجه به بلوک داخلی قوی که طرفدار برخورد سخت تر در قبال ایران است، انجام چنین کاری برای آمریکا دشوار است.

دولت ایران به صراحت اعلام کرده که خواهان این توافق است و به بازگشت کامل ایران به بازارهای بین‌المللی نفت و گاز نیاز دارد. ایران پس از روسیه دومین ذخایر گازی بزرگ جهان را در اختیار دارد. اما تداوم موج های پی در پی تحریم‌ها علیه ایران، مذاکرات را با دشواری هایی روبه رو کرده است.

در طول این مناقشه، ایران نشان داده است که از منطق انتقام جویی حساب شده پیروی می‌کند، خواه شامل اقدامات مسلحانه باشد یا حملات نفتکش ها. آمریکا در حالی که همزمان اجماع داخلی در مورد ادامه توافق را شکل می‌دهد، بر تحریم‌ها پافشاری دارد و به دنبال فرصتی برای ضربه زدن به ایران است. این سیاست در مورد نفتکش ایرانی آدریان دریا 1 که در سال 2019 ماه ها در جبل الطارق توسط مقامات انگلیسی نگهداری می‌شد، نشان داده شد که در نتیجه نفتکش Stena Impero به تلافی توسط مقامات ایرانی توقیف شد. اما در نهایت به هر دو کشتی اجازه خروج داده شد.

در رابطه با تحریم‌ها یک موضوع حیاتی وجود دارد. تحریم‌های آمریکا علیه ایران یکجانبه است و بر اساس تصمیم بین‌المللی نیست. اتحادیه اروپا چنین تحریمی علیه ایران ندارد. تحریم‌های اروپایی علیه ایران، عمدتا در مورد مسائل حقوق بشری است، اما نه در مقیاسی که به طور یکجانبه توسط آمریکا اعمال شده است. تحریم‌های آمریکا گاهی به سادگی کسانی را که با کشورهایی که تحریم‌ها در آنها اعمال شده اند، تجارت می‌کنند، تحریم می‌کند.

یونان در حال حاضر هیچ تحریمی علیه ایران ندارد، مگر تحریم‌هایی که هنوز در سطح اتحادیه اروپا اعمال می‌شود. نه یونان و نه اتحادیه اروپا سپاه پاسداران را در زمره سازمان‌های تروریستی قرار نداده اند، این نیز تصمیم یکجانبه آمریکا بوده است. رویدادهای اخیر شرایط ویژه ای را برای یونان درپی داشته است. به خصوص که این کشور دارای یکی از بزرگ‌ترین ناوگان‌های دریایی تجاری در جهان است. یونان عموما از تاکتیک های اروپایی در این موضوع یعنی بازگشت توافق بر سر برنامه هسته ای پیروی می‌کند، اما در عین حال متحد کلیدی آمریکا در منطقه است. این به طور عینی فشارها و اولویت هایی را به وجود می‌آورد که لزوما همه در یک جهت حرکت نمی کنند و خطر درگیر شدن در یک رویارویی ژئوپلیتیک مداوم را درپی‌دارد.