نشریه فوربس: رهایی دریاچه ارومیه از بستر مرگ

براساس گزارش فوربس، تصاویری از شمال غربی ایران در سال‌های اخیر روایتگر روزهای سختی در حوزه محیط زیست این کشور بود؛ دریاچه‌ای گسترده که هر روز کوچکتر و کوچکتر می‌شد و تصاویر یک کشتی به گل نشسته و اسکله‌های باقیمانده بر روی تپه‌های نمک، خبر از روزهای تلخ می‌داد. اما ناگهان شرایط تغییر کرد و حالا وضعیت دریاچه نوید بازگشت دوباره‌اشرا به زندگی می‌دهد. «کلودیو پرووایدس» Claudio Providas نماینده سازمان ملل برای برنامه توسعه مقیم در می‌گوید: ترکیبی از تلاش‌های بشر و بارندگی بیشتر در سال‌های اخیر هرچند نه با سرعت بالا، سبب بازگشت به روزهای بهتر این دومین دریاچه بزرگ نمکی جهان شده است. در ادامه این گزارش آمده است: دریاچه ارومیه در سالهای اخیر با ترکیبی از خشکسالی، تعداد فزاینده سدها (ایران بیش از 60 سال است که مشتاق سدسازی است)، استفاده بیش از حد از منابع آب زیرزمینی و رودخانه‌ها توسط کشاورزان محلی، دست و پنجه نرم کرده است. این دریاچه از اواسط دهه 2000 شروع به عقب نشینی کرد و تا سال 2014 به‌اندازه‌ای کوچک شده بود که براساس برخی گزارش‌ها، تنها 500 میلیون متر مکعب آب در آن باقیمانده بود که این میزان در مقایسه با 30 میلیارد متر کعب شرایط عادی این اکوسیستم آبی است. تصاویر ماهواره‌ای این دریاچه نشان می‌داد که بخش عظیمی از دریاچه در بخش شمالی که پلی از میان دریاچه ساخته شده بود، عقب نشینی کرده و به یک حوضچه آب کم عمق بدل شده و در قسمت جنوبی هم به زمینی بایر و بی‌آب و علف بدل شده بود. به این ترتیب همان فاجعه زیست محیطی دریای آرال در آسیای مرکزی (دریاچه آرال یا دریاچه خوارزم یک دریاچه آب شور در آسیای میانه میان قره‌قالپاقستان در کشور ازبکستان در جنوب و قزاقستان در شمال بود.)، در ایران هم رخ داده بود. پس از این رویداد تخمین زده شد که 6 میلیارد تن نمک و گرد و غبار در اطراف این دریاچه ایجاد شده و زمین‌های کشاورزی را ویران و سلامتی مردم محلی را تهدید کند. تا اینکه برنامه نجات این دریاچه از سال 2013 آغاز شد. در آن زمان، سطح دریاچه ارومیه تنها 500 کیلومتر مربع بود، در حالیکه این اکوسیستم آبی در بهترین شرایط خود بیش از 5 هزار کیلومتر مربع سطح آبی داشت. با تلاش‌های برنامه نجات، تا سال 2017، این مقدار به 2 هزار و 300 کیلومتر مربع افزایش یافت و براساس آخرین اطلاعات ایستگاه نظارت بر دریاچه ارومیه، در ماه گذشته سطح آبی دریاچه به 3 هزار و 134 کیلومتر مربع رسیده است. براین اساس سطح آب این دریاچه 0. 3 متر نسبت به سال گذشته میلادی افزایش یافته و از سال 2014 تاکنون به 1. 7 متر رسیده است. با این وجود هنوز راه طولانی برای دریاچه وجود دارد. پرووایدس می‌گوید، هدف رسیدن به سطح آب بیش از یک هزار و 274 متر است، چیزی که "هنوز نیاز به تلاش‌های اساسی دارند". اما امور در جهت درست پیش می‌روند. این نماینده سازمان ملل در بخش دیگری از سخنان خود تاکید می‌کند: با توجه به تنوع زیستی دریاچه، علائم امیدبخش وجود دارد. " او می‌گوید که آرتمیا (جانداری سخت پوست که در آبهای شور زندگی می‌کند) که به دلیل شوری زیاد از اکوسیستم دریاچه ناپدید شده بود، بازگشته و همچنین تعداد پرندگان آبی مانند فلامینگوها از 4 هزار در بدترین دوره به 60 هزار در سال گذشته رسیده است. نجات دریاچه تلاشی بین المللی بوده است. وزارتخانه‌های دولت ایران و برنامه احیای دریاچه ارومیه مورد حمایت برنامه توسعه سازمان ملل بوده و در این میان جوامع محلی نیز به شدت درگیر شده‌اند و نزدیک به 7 میلیون دلار حمایت مالی از دولت ژاپن وجود داشته است. گزارش‌های مطبوعاتی محلی حاکی از آن است که در کل بیش از یک میلیارد دلار برای این پروژه هزینه شده است. در یک مقطعی حتی صحبت از تلاش برای جذب سایر پشتیبانان بین المللی بود. در سال 2018، به یکی از آژانس‌های خبری محلی گفته شد که مقامات ایران گفتگو با "چندین سرمایه گذار خارجی در رابطه با این دریاچه" را انجام دادند، اما هیچ کشوری ابراز آمادگی نکرد. تحریم‌های بین المللی در سال‌های اخیر به رهبری آمریکا بدون شک اوضاع را سخت‌تر کرده است. پرووایدس می‌گوید: بی‌تردید وجود تحریم‌ها برای پروژه‌های ما، به ویژه پروژه‌های بین المللی یک چالش جدی است، زیرا بسیج منابع بین المللی و حتی ترویج تجربه بین المللی و تبادل دانش را دشوار می‌کند. اما یک عنصر مهم برای این پروژه ترغیب کشاورزان به تغییر شیوه‌های خود است. تا به امروز کاهش 35 درصد در مصرف آب توسط مزارع محلی و 40 درصد کاهش استفاده از سموم دفع آفات سنتی وجود داشته است. علاوه بر این، رودخانه‌های محلی که دریاچه را تغذیه می‌کنند، لایروبی شده و آب بیشتری از سدهای اطراف به سوی دریاچه روانه می‌شود. پرووایدس همچنین خاطرنشان می‌کند که "شرایط مطلوب آب و هوایی روند ترمیم دریاچه را تسریع کرده است. " استان آذربایجان غربی که نیمی از دریاچه ارومیه در آن قرار دارد نسبت به میانگین طولانی مدت در سال گذشته شاهد 20 درصد رشد بارندگی‌ها بوده و سال گذشته بارش‌ها 71 درصد بالاتر از حد معمول بود. در این میان، به طور قطع بهبود محیط زیست به صنایع جدید کمک می‌کند تا با ریشه یابی، از پایداری پیشرفت کنونی اطمینان حاصل شود. نماینده سازمان ملل مقیم در ایران در پایان یادآور می‌شود: با بهبود وضعیت دریاچه، ما فعالیت‌های اقتصادی جدیدی مانند اکوتوریسم را در این منطقه شاهد بوده‌ایم، بنابراین داشتن دریاچه‌ای سالم در مرکز برنامه‌های توسعه اقتصادی - اجتماعی هدف نهایی ما است.

• سازمان ملل متحد
• دریاچه ارومیه