نفت در آغوش تنش
زمانی‌که گستره درگیری‌های حماس و رژیم صهیونیستی وسعت یافت، زنگ هشدار در بازارهای مالی و به‌ویژه بازار نفت به صدا درآمد. یکی از قوانین کلی ژئوپلیتیک، رکود ناشی از جهش شدید قیمت نفت‌خام است چراکه بهای این کالا همیشه نسبت به رویدادهای خاورمیانه حساس بوده‌است. پس جای تعجب نیست که جنگ بین اسرائیل و حماس، اقتصاددانان، وزرای دارایی و روسای بانک‌های مرکزی سراسر جهان را بر آن داشته تا همگی به‌دنبال...
به گزارش رویترز، نگرانی‌ها از گسترش جنگ رژیم صهیونستی و حماس در خاورمیانه و اختلال در عرضه سوخت در یکی از مهم‌ترین مناطق تولیدکننده جهان، بهای نفت را در روز جمعه 20اکتبر افزایش داد. تا لحظه تنظیم این گزارش، بهای معاملات نفت‌برنت با 75سنت افزایش به 93دلار و 50سنت در هر بشکه رسید. نفت‌خام وست‌تگزاس اینترمیدیت با 67سنت افزایش، 90 دلار در هر بشکه فروخته شد. در حقیقت، خطر تبدیل‌شدن یک درگیری منطقه‌ای در غزه به چیزی بسیار جدی تر، واقعا در دسته «غیرقابل‌تصور» قرار نمی‌گیرد. سوابق تاریخی فراوانی در این مورد وجود دارد. احتمالا تصادفی نبود که حماس شنبه گذشته، یک هفته را برای انجام حمله انتخاب کرد، زیرا همزمان با پنجاهمین سالگرد آغاز جنگ یوم‌کیپور بود، «حمله مشترک سوریه و مصر به اسرائیل که منجر به این درگیری شد.» پس از این جنگ بود که رونق تجارت‌جهانی رو به افول گذاشت.
حمله متقابل اسرائیل در سال1973 باعث تحریم نفتی اوپک شد که افزایش چهار برابری قیمت نفت‌خام و بالا رفتن شدید هزینه‌های تجاری را به‌دنبال داشت. تورم بالاتر، به‌سرعت با افزایش بیکاری همراه شد و واژه جدیدی برای توصیف ترکیبی از افزایش هزینه‌های زندگی و سقوط در رشد ابداع شد: «رکود تورمی.» به نوشته روزنامه گاردین، اوپک دیگر به‌عنوان یک عامل تاثیرگذار در بازار نفت شناخته نمی‌شود و مهمتر اینکه اقتصاد جهانی به اندازه اوایل دهه1970 به نفت وابسته نیست. مرکز سیاست جهانی انرژی در دانشگاه کلمبیا در نیویورک خاطرنشان کرده که پنج دهه‌پیش، جهان کمی کمتر از یک بشکه نفت برای تولید هزار دلار تولید ناخالص داخلی نیاز داشت. تا سال2019، این رقم به 0.43 بشکه رسید که نسبت به سال1970 حدود 56درصد کاهش داشت. این مرکز تحقیقاتی گفته: نفت‌خام کم‌اهمیت ترشده، چراکه بشر روش‌های کارآمدتری را برای تولید انرژی ابداع کرده‌است. با این حال، نفت همچنان وجود دارد و به همین دلیل رویدادهای خاورمیانه باید با دقت رصد شوند.
بهترین حالت برای اقتصاد جهانی
اولین سناریوی مطرح‌شده توسط صندوق بین‌المللی پول در مورد جنگ اخیر - و بهترین حالت برای اقتصاد جهانی - این است که این درگیری نظامی به حمله زمینی اسرائیل به نوار غزه محدود شده و تمام شود. در آن شرایط، قیمت نفت تقریبا در سطح فعلی 93 دلار (76پوند) در هر بشکه تثبیت‌شده و به‌زودی شروع به کاهش می‌کند. صندوق بین‌المللی پول تخمین می‌زند که افزایش 10درصدی قیمت نفت، 0.15درصد از رشد اقتصاد جهانی را کاهش می‌دهد و 0.4 واحد به تورم در سال‌بعد می‌افزاید. در بازارهای کالایی جهان، قیمت هر بشکه نفت‌خام در حال‌حاضر حدود 10درصد بیشتر از قبل از حمله حماس است.
سناریوی دوم شامل یک درگیری منطقه‌ای گسترده تر است که با نبرد در مرز شمالی اسرائیل با نیروهای حزب الله لبنان آغاز می‌شود. ورود گروه‌های ناو هواپیمابر ایالات‌متحده به شرق مدیترانه نشان می‌دهد که واشنگتن از قبل چنین موضوعی را محتمل فرض کرده‌است. نیکلاس فار، اقتصاددان در شرکت تحقیقاتی کپیتال اکونومیکس، گفت: «حزب‌الله این پتانسیل را دارد که برای گشودن جبهه جدیدی در درگیری، به اسرائیل موشک شلیک کند که در نهایت خطر گسترش جنگ به منطقه و اختلال در عرضه انرژی و بالا بردن قیمت نفت را به‌دنبال خواهد داشت. در صورت ایجاد اختلال در صادرات LNG [گاز طبیعی مایع]، قیمت گاز طبیعی نیز می‌تواند تحت‌تاثیر قرار گیرد.»
مقناد دسایی، اقتصاددان، در نوشته‌ای برای اندیشکده OMFIF، گفت که می‌تواند یک درگیری منطقه‌ای گسترده‌تری را متصور شود که در آن لبنان، مصر و سوریه و همچنین سایر کشورهای عربی درگیر شده‌اند. با درنظرگرفتن چنین فرضی، قیمت نفت می‌تواند به بشکه‌ای 150 دلار نزدیک شود و تورم را در ایالات‌متحده و اروپا به دو رقمی بازگرداند. تهدید رکود جهانی، بانک‌های مرکزی را وادار به کاهش نرخ بهره می‌کند. برای فرض اینکه نفت به بشکه ای 150 دلار برسد، باید جریان نفت‌خام به بازارهای جهانی با بسته‌شدن تنگه هرمز که تقریبا 20درصد از عرضه روزانه جهان از آن عبور می‌کند، قطع شود.
بیارن شیلدروپ، تحلیلگر ارشد کالا در گروه خدمات مالی نوردیک SEB، گفت: «ترس از این است که این درگیری از کنترل خارج‌شده و در نهایت عرضه نفت به پایین‌ترین حد برسد.» به گفته Schieldrop، حق‌بیمه ریسک ژئوپلیتیکی از نوع مشاهده‌شده در روزهای اخیر معمولا کوتاه‌مدت است، مگر اینکه اختلالات در عرضه سوخت تشدید شود. عربستان‌سعودی، بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان و محور اصلی اوپک، نقش مهمی را ایفا خواهند کرد. این کشور علاقه دارد که قیمت نفت‌خام را بالا نگه دارد، اما نه آنقدر بالا که باعث رکود عمیق جهانی شود زیرا این امر منجر به سقوط قیمت نفت می‌شود. فشارهایی بر ریاض - از واشنگتن و جاهای دیگر - برای حفظ جریان نفت همچنان وجود خواهد داشت.
سناریوی «آخرالزمان»
در نهایت، سناریوی «آخرالزمان» وجود دارد - که توسط مورخ نایل فرگوسن ترسیم شده‌است - که در آن چین از این بحران برای تحمیل محاصره تایوان استفاده کرده و با انجام این کار، درگیری منطقه‌ای در خاورمیانه را به جنگ‌جهانی سوم تبدیل می‌کند. حتی اگر با روش‌های متعارف مبارزه شود، درگیری نظامی بین دو اقتصاد بزرگ جهان منجر به قطع زنجیره های عرضه جهانی، ضربه به اعتماد و سقوط قیمت دارایی‌ها می‌شود. این امر پیامدهای اقتصادی فاجعه‌باری خواهد داشت. انفجار چند روز پیش در بیمارستان غزه و حمله زمینی پیش‌بینی‌شده توسط سربازان اسرائیلی، ترس از گسترش درگیری‌ها در خاورمیانه را تشدید کرده و پیش‌بینی می‌شود هر دو شاخص دومین افزایش قیمت هفتگی را به‌ثبت برسانند.
تونی سیکامور، تحلیلگر پایگاه خبریIG گفت: «تشدید تنش که احتمالا در رابطه با ورود نیروهای اسرائیل به غزه در آخر هفته شاهد خواهیم بود، به این معنی است که نفت‌خام به سمت قیمت‌های بالاتر تغییر مسیر خواهد داد.» وزیر دفاع اسرائیل، یوآو گالانت گفت: سربازان روز پنج‌شنبه در مرز غزه گردهم آمدند و به‌زودی حمله زمینی آغاز خواهد شد. پنتاگون با افزودن بر نگرانی از گسترش درگیری‌ها، گفت که ایالات‌متحده موشک‌هایی را که از یمن به سمت اسرائیل شلیک شده‌بود، رهگیری کرده‌است. قیمت نفت همچنین با پیش‌بینی افزایش کسری عرضه در بازار در سه‌ماهه چهارم پس از تمدید کاهش عرضه تا پایان سال‌توسط تولیدکنندگان اصلی، عربستان‌سعودی و روسیه و در بحبوحه ذخایر پایین به‌ویژه در ایالات‌متحده حمایت می‌شود.
وزارت انرژی ایالات‌متحده روز پنج‌شنبه اعلام کرد واشنگتن برای تکمیل ذخایر اضطراری خود به‌دنبال خرید 6میلیون بشکه نفت برای تحویل به ذخایر استراتژیک نفت در ماه‌های دسامبر و ژانویه است. منابع اوپک به رویترز گفتند که به‌طور جداگانه، لغو موقت تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ونزوئلا، عضو اوپک، فعلا مستلزم تغییر سیاست‌های گروه تولیدکننده اوپک نیست، زیرا احتمالا بهبود تولید تدریجی خواهد بود. تاماس وارگا از، دلال نفت PVM روز جمعه در یادداشتی گفت: «تولید نفت ونزوئلا عامل مهمی در شکل‌دادن به تعادل جهانی نفت در آینده نخواهد بود.»
درحالی‌که هر جنگی در خاورمیانه یک تهدید بالقوه برای امنیت عرضه نفت است، جنگی که شامل تولیدکننده‌های بزرگ باشد، می‌تواند پیامدهای عمیق‌تری برای بازارهای جهانی نفت داشته‌باشد. بلافاصله پس از انتشار خبر حملات حماس، گزارش‌هایی منتشر شد که ادعا می‌کرد ایران، در برنامه‌ریزی آنها دست داشته‌است. این اطلاعات توسط تهران تکذیب شد و همزمان اسرائیل و بزرگ‌ترین متحدش، ایالات‌متحده، گفتند هیچ مدرکی دال بر دخالت ایران وجود ندارد. کلی سیگل، مدیر خدمات جهانی نفت گروه انرژی راپیدان، این هفته به بلومبرگ گفت: مهم‌ترین چیزی که باید مراقب آن بود این است که آیا ایران به‌طور فعال در درگیری شرکت می‌کند یا خیر، چراکه نزدیکی ایران به تنگه‌هرمز موقعیت آن را حساس‌تر می‌کند.
بزرگ‌ترین تنگه‌های نفتی در جهان
تنگه هرمز، در جنوب ایران، یکی از بزرگ‌ترین تنگه‌های نفتی در جهان است. میزان نفتی که روزانه از این تنگه عبور می‌کند حدود 17میلیون بشکه است، چیزی نزدیک به 90درصد نفت خاورمیانه که از طریق خلیج‌فارس روزانه وارد بازارهای جهانی می‌شود. اهمیت تنگه هرمز زمانی بیشتر می‌شودکه هر از چند گاهی ایران تهدید به بستن آن می‌کند. اگر به نقطه ای برسیم که ایران بخواهد چنین تهدیدی را عملی کند و ایالات‌متحده بخواهد تصمیم بگیرد با آن مقابله کند، خطر افزایش می‌یابد و قیمت‌ها هم همینطور. این به‌معنای رویارویی مستقیم بین این دو است که نمی‌تواند پایان خوبی داشته‌باشد. با این حال، در حال‌حاضر، چنین چشم‌اندازی بعید به‌نظر می‌رسد.
شاید به همین دلیل است که پس از حملات حماس و بمباران تلافی جویانه اسرائیل به غزه، قیمت‌ها واقعا افزایش نیافته‌اند؛ در واقع در ابتدا شاخص‌های مهم نفتی جهش داشتند اما زمانی‌که موسسه نفت آمریکا ساخت و پر‌شدن انبار عظیم نفت جدیدی را در این کشور گزارش داد و EIA آن را تایید کرد، بهای برنت و WTI به‌سرعت افت کردند. ایران به دلیل برخورداری از منابع عظیم انرژی به‌ویژه در قالب نفت و گاز طبیعی، نقش بسزایی در امنیت انرژی جهان دارد. ایران دارای برخی از بزرگ‌ترین ذخایر اثبات‌شده نفت جهان است که آن را به یک بازیگر مهم در بازار جهانی نفت تبدیل می‌کند. این کشور دارای ذخایر وسیعی است و درمیان تولیدکنندگان و صادرکنندگان برتر نفت‌خام قرار دارد. تولید و صادرات نفت آن تاثیر مستقیمی بر قیمت و عرضه جهانی نفت دارد. ایران همچنین دارای ذخایر گاز طبیعی قابل‌توجهی است که آن را به یک بازیگر مهم در بازار جهانی گاز طبیعی تبدیل می‌کند. این کشور پس از روسیه دومین ذخایر گاز طبیعی اثبات شده جهان را در اختیار دارد. این ذخایر پیامدهای مهمی برای امنیت انرژی منطقه و جهان دارد.
--> اخبار مرتبط