نماز جمعه؛ سنگری با رسالت آگاهی‌بخشی و دفاع از کیان انقلاب
تهران - ایرنا - نماز جمعه به عنوان سنگر و محملی جهت آگاهی‌بخشی به مردم و دفاع از کیان نظام جمهوری اسلامی به شمار می‌رود که با حضور پرشور مردم در هر هفته برگزار می‌شود و این قدرت مردمی که در نماز جمعه متجلی است، همواره مورد توجه دوست و دشمن انقلاب قرار دارد.
باید ائمه جماعات و ائمه جمعات همه شان توجه کنند به اینکه تکلیفشان این است که مسایل را به ملت بگویند. توجه بدهند، مردم را به مسایل سیاسی به مسایل اجتماعی... مردم خودشان را غنی ندانند، راجع به مسایل. این مسایل، مسایلی است که باید بروند و گوش کنند و عمل کنند... امروز که بحمدالله، فهمیدید قدرت دارید، اجتماع کردید، قدرت نمایی کردید. خدای تبارک و تعالی به شما قدرت عنایت کرد و این خارها را از سر راه برداشتید. امروز دیگر همه ملت موظف است به وظیفه الهی که در صحنه حاضر باشد. اگر غفلت کند از این باب، گرگ ها خواهند آنها را خورد. باید در صحنه حاضر باشند. ائمه جمعه و جماعت مردم را ارشاد کنند و حضور آنها را در صحنه گوشزد کنند و بحمدالله خود مردم حاضرند. توجه کنند به اینکه ما در نیمه راه هستیم، ما راه را طی نکردیم. راه ما آن روز تمام می شود که همه احکام اسلام جاری بشود و آن روز به کمال می رسد که مستضعفین جهان از زیر بار مستکبرین خارج بشوند. اینها گزیده ای از رهنمودها و سخنان امام خمینی (ره) در خصوص نماز جمعه، اهمیت آن و وظایف ائمه جمعه است. همچنین آیت الله خامنه ای، رهبر معظم انقلاب در سخنانی نیز ضمن توصیه به ائمه جمعه می فرمایند: «امام جمعه باید به مردم خط بدهد؛ مردم نباید به امام جمعه خط بدهند. البته امام جمعه خط اصلی خودش هم همان خواسته های مردم است؛ یعنی خواست های حقیقی مردم و نیازهای آنان» .(1)
بیانات آیت الله طالقانی در خصوص اهمیت نماز جمعه
آیت‌الله سید محمود طالقانی یکی از مبارزان انقلابی به شمار می رفت که نخستین نماز جمعه تهران با امامت وی و حضور گسترده مردم برگزار شد، هرچند خواندن نمازجمعه پیش از این هم سابقه داشت اما اقامه آن به‌شکل رسمی و با حضور گسترده مردم برای نخستین بار پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و به امامت آیت‌الله طالقانی برگزار شد. پیشنهاد برگزاری چنین مراسمی از طرف ایشان به امام خمینی (ره) ارایه شد. ماجرا از این قرار بود که آیت‌الله طالقانی پیشنهاد می کند که حالا که نظام جمهوری اسلامی برقرار شده است، دستور فرمایید، نمازجمعه هم اقامه شود. امام (ره) در جواب فرموده بودند "خودشان (آیت الله طالقانی) این کار را انجام دهند و نمازجمعه را بخوانند. بدین ترتیب امام نیز مسوولیت این کار را به وی واگذار کردند در واقع واگذاری این تکلیف بزرگ و سنگین در حساس‌ترین برهه از زمان انقلاب اسلامی برعهده آیت‌الله طالقانی که زبان گویایی برای بازگویی حقایق و رسوا کردن دشمنان انقلاب داشت، امر بسیار بااهمیت و خطیر بود.
بدین ترتیب بعد از فرمان امام (ره)، آیت‌الله طالقانی در پنجم مرداد 1358 در زمین چمن دانشگاه تهران و با حضور میلیونی مردم و اقشار مختلف نماز باشکوهی را اقامه کرد. در زمان برگزاری نخستین نماز جمعه آیت‌الله طالقانی در بیاناتی گفتند: نماز جمعه مظهر کاملی است از صف توحیدی ملت اسلام و در عین حال آگاهی، تنبه، هشیاری، افشا کردن دسایس دشمن و مطلع کردن همه مسلمانان به وظایف و مسوولیت‌هایی که لااقل در مدت یک هفته در پیش دارند. نماز جمعه صف عبادت، صف حق پرستی، صف روابط قلوب و وجدان‌های بیدار خداپرستان در عین حال صف نظام، صف جنگ، صف فرماندهی و فرمانبرداری از این جهت برای امام جمعه شرایط خاصی قائل اند که هم بتواند فرماندهی کند، هم بتواند آگاهی بدهد و از حوادثی که در کشورهای اسلامی، جامعه مسلمین، دسیسه‌های زیر پرده مسلمانان را آگاه کند.(2) وی در بخشی از سخنان خود ضمن هشدار به عناصر ضد انقلاب اظهار داشت: اگر اخلال گران نخواهند خاموش بنشینند، من پیرمرد هم مسلسل به دست گرفته و پشت تانک می‌نشینم، امام خمینی هم پشت تانک خواهد نشست. این روحانی روشنفکر همواره بر این نکته تاکید داشت که برتری به طبقه و لباس نیست بلکه به تقوا و عدالت است. با آغاز اقامه نماز جمعه و اتحاد و اجتماع صفوف نمازگزاران نماز جمعه، گروهک‌های منافق که برای به انحراف کشیدن انقلاب دست به تبلیغات گسترده و حساب شده زده بودند، نقشه‌های خود را نقش برآب دیدند.
کارکردهای گوناگون نماز جمعه بعد از انقلاب
نماز جمعه کارکردهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بسیار مهمی دارد، برای نمونه نماز جمعه و خطبه‌هایی که در آنجا ایراد می شود، علاوه بر ترویج مفاهیم دینی و اخلاقی یکی از فرصت‌های مهم فرهنگی کشور به شمار می رود که از طریق آن می توان تا با طرح مسایل و چالش های فراروی جامعه، توجه نمازگزاران و مسوولان را به این مسایل جلب کرد. مقابله با تهاجم فرهنگی دشمنان از دیگر کارکردهای فرهنگی این فریضه محسوب می شود و امامان جمعه می توانند با تبیین معنا و مفهوم تهاجم فرهنگی، بیان اهداف و شیوه‌های آن و ترسیم چهره واقعی فرهنگ اسلامی، مردم و متولیان این امر را به مبارزه با این پدیده دعوت و همگان را به لزوم آشنایی با تهدیدات و مبارزه با آن فراخوانند. همچنین کارکرد سیاسی این فریضه در زمینه‌هایی مانند تبیین خط مشی‌های نظام اسلامی در جامعه؛ دفاع از سیاست‌های نظام اسلامی؛ جامعه‌پذیری سیاسی مردم؛ تشویق مردم به مشارکت سیاسی؛ تشویق مردم به دفاع از کشور؛ دعوت مردم و دولت به حفظ وحدت و پرهیز از اختلاف و گروه‌گرایی و نظارت بر عملکرد مسوولان چشمگیر است. بنابراین نماز جمعه، هم نشانه سیاسی بودن دین است و هم دینی بودن سیاست. نماز جمعه، جایگاه بلند سیاست و حکومت را در متن دین مشخص می کند؛ چون امام جمعه با نظر و تایید رهبر نظام اسلامی تعیین می شود، پس نماز جمعه، افزون بر این که میعادگاه عابد و معبود است، میثاق میان مردم و رهبری نیز به شمار می رود و این دیدارهای مستقیم یا غیرمستقیم هفته ای یک بار، آسان ترین و مطمئن ترین راه اطلاع از مسایل و مشکلات جهان اسلام و شناخت وظیفه سیاسی و اجتماعی محسوب می شود.
نماز جمعه در کنار کارکردهای فرهنگی و سیاسی دارای کارکرد اجتماعی نیز است. از مهمترین کارکردهای اجتماعی این گردهمایی بزرگ می توان به افزایش اعتماد مردم به نظام اسلامی؛ افزایش انسجام اجتماعی؛ ارتقا آگاهی‌های سیاسی - اجتماعی مردم؛ اشاعه امر به معروف و نهی از منکر؛ ایجاد فضای دوستی در میان مردم و دعوت مردم به حفظ نظم عمومی اشاره کرد. بنابراین ائمه جمعه بخشی از خطبه‌های خود را به تبیین مسایل مختلف اجتماعی اختصاص می دهند. هم چنین نماز جمعه از یک طرف با گرد هم آوردن مردم و مسوولان برای شرکت در نماز، تعامل میان آنها را افزایش می دهد و از جهتی دیگر با طرح مباحث مرتبط با انسجام اجتماعی چون پرهیز از اختلافات مذهبی، قومی و سیاسی؛ بیان تلاش‌های دشمنان در تضعیف انسجام اجتماعی؛ توصیه مردم و مسوولان به همدلی و وحدت نسبت به یکدیگر در ایجاد انسجام اجتماعی نقش مهمی را بر عهده دارد. یکی دیگر از مباحث مهم جامعه که در سخنان ائمه جمعه بازتاب داده می شود، مسایل اقتصادی و معیشتی است. اگرچه بررسی خطبه‌های جمعه حاکی از آن است که حجم اقتصادی خطبه‌ها به مراتب از دیگر موضوعات کمتر است اما با این حال در همین حجم کم نیز خطیبان نماز جمعه تلاش می کنند تا با بیان بخشی از قوانین اقتصاد اسلامی، مردم را با اقتصاد اصیل اسلامی آشنا سازند و همچنین با طرح موضوعات مهم اقتصادی کشور همچون استقلال اقتصادی و ضرورت توجه به آن به حل مشکلات اقتصادی کشور و ایجاد رفاه کمک کنند.
ائمه جمعه تهران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی
بعد از اینکه آیت‌الله طالقانی در 19 شهریور 1358 خورشیدی دار فانی را وداع گفت، پس از مدتی امام خمینی (ره) در حکمی خطاب به آیت‌الله خامنه‌ای نوشتند: جنابعالی که بحمدالله به حسن سابقه موصوف و در علم و عمل شایسته هستید به امامت جمعه تهران منصوب می‌باشید. در همین زمان آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی و آیت الله موسوی اردبیلی نیز از دیگر ائمه جمعه تهران در دهه نخست انقلاب بودند. از دیگر خطیبان نماز جمعه در اوایل انقلاب آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی بود که ایشان در 20 اسفند 1361خورشیدی برای نخستین بار در جایگاه امامت جمعه تهران قرار گرفت.
یکی دیگر از امامان نماز جمعه تهران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی محمد یزدی بود که در دوره ای نیز ریاست قوه قضاییه را عهده دار بود و وی میان سال‌های 1368 تا 1378 خورشیدی، بیشترین حضور را در نماز جمعه تهران داشت. آیت‌الله محمدمهدی ربانی املشی از دیگر امامان جمعه تهران در دهه اول انقلاب به شمار می رفت که تنها سه بار در تریبون نماز جمعه حاضر شد. احمد جنتی نخستین امام جمعه تهران است که از طرف آیت‌الله خامنه‌ای برای این مسوولیت منصوب شد. وی 14 فروردین 1371 برای نخستین بار در جایگاه امامت جمعه تهران قرار گرفت. از دیگر امامان جمعه محمدحسن ابوترابی‌فرد است که در 24 بهمن 1396 خورشیدی با حکم آیت‌الله خامنه‌ای به امامت جمعه تهران منصوب شد. با توجه به اینکه نماز جمعه، یکی از اجتماع های سودمند، چاره ساز و هدفدار در نظام جمهوری اسلامی محسوب می شود که هم نمایشگاه وحدت شکوهمند اسلام و هم پرورشگاه سیاست و تدبیر مسلمانان به شمار می آید، بنابراین باید ائمه جمعه، این فریضه بسیار مهم دین اسلام را هرچه با محتواتر و شکوهمندتر برگزار کنند تا بهره وری و استفاده آن بیش تر شود. همچنین از آنجایی که فریضه الهی نماز جمعه، تأثیر به سزایی در وحدت و یکپارچگی مسلمانان بر محور عبادت دارد و مایه وحشت دشمنان اسلام و خنثی شدن شایعات و توطئه های تفرقه افکنانه آنان است؛ خطیب جمعه باید با بررسی مسایل سیاسی داخلی و خارجی به صورت روشن و شفاف و ارایه راه های مناسب برای حل مشکلات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه، توطئه ها و کارشکنی های عناصر نفوذی دشمن را خنثی کند و این خود عامل مهمی برای سعادت و تعالی روزافزون جامعه اسلامی به شمار می رود.
منبع:
1- صحیفه امام خمینی (ره) جلد 15، صفحه 416
2- روزنامه تعادل پنجم مرداد 1398
*س_برچسب‌ها_س*
