نکاتی جالب درباره 10 دوره مجلس / از رأی به عدم کفایت بنی‌صدر و انتخاب اولین وزیر زن تا تصویب برجام، تحصن و استعفا

در فاصله دو روز مانده به انتخابات، نگاهی انداخته‌ایم به ادوار مختلف مجلس و میزان مشارکت در هر دوره را بررسی کرده‌ایم. در این میان به نقش زنان در دوره‌های مختلف مجلس و رای‌اولی‌ها هم پرداخته‌ایم که خواندنش خالی از لطف نیست.

دوره اول - بی‌کفایتی بنی‌صدر

در انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی که در آن مقطع، مجلس شورای ملی نام داشت، گروه‌هایی به غیر از حزب جمهوری اسلامی، نهضت آزادی ایران و جنبش مسلمانان مبارز نیز موفق به راهیابی به مجلس اول شدند. با توجه به ترکیب اعضا، می‌توان مجلس اول را متنوع‌ترین و سیاسی‌ترین مجلس در طول حیات جمهوری اسلامی تا به امروز خواند. البته این موضوع باعث بروز تنش‌ها و حتی درگیری‌های فیزیکی در مجلس شد. از جمله اقدامات مجلس اول تصویب بی‌کفایتی سیاسی سیدابوالحسن بنی‌صدر و تصویب آزادی گروگان‌های سفارت آمریکاست. درگیری‌های جنجالی مجلس اول، حمله به علی‌اکبر معین‌فر در حین ادای نطق پیش از دستور از تریبون مجلس و به هم‌زدن سخنرانی مهندس مهدی بازرگان بود.

دوره دوم - تصویب کلیات قانون مطبوعات

در انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی، حدود 1592 نفر آمادگی خود را برای کاندیداتوری اعلام و ثبت‌نام کردند که از این بین حدود 266 نفر از داوطلبان صلاحیتشان توسط هیئت‌های اجرایی و شورای نگهبان رد شد و 115 نفر هم از کاندیداتوری انصراف دادند. برگزاری انتخابات این دوره مجلس با تصرف بخش‌هایی از مناطق مرزی کشور توسط نیروهای بعثی عراق مصادف بود ولی با این همه، انتخابات در 193 حوزه انتخابیه برای انتخاب 270 نماینده در موعد مقرر برگزار شد. تصویب کلیات قانون مطبوعات و آغاز به کار شورای عالی انقلاب فرهنگی از جمله مهم‌ترین مصوبات این دوره است.

دوره سوم - ارتحال حضرت امام (ره)

پذیرش قطعنامه 598، موافقت بنیان‌گذار کبیر جمهوری اسلامی با استعفای آیت‌الله منتظری از قائم‌مقامی رهبری، درخواست مجلس برای بازنگری در قانون اساسی، ارتحال حضرت امام خمینی (ره)، انتخاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبر انقلاب اسلامی و برگزاری پنجمین دوره انتخابات ریاست جمهوری از مهم‌ترین حوادث این دوره است.

دوره چهارم - نحوه نظارت شورای نگهبان بر انتخابات

انتخابات مجلس چهارم شورای اسلامی برخلاف مجالس قبلی در اسفند 1374 برگزار و باز برخلاف مجالس پیشین، با کمی تاخیر در 12 خرداد 1375 آغاز به کار کرد. یکی از بحث‌های حاشیه‌ای این دوره، بحث درباره نحوه نظارت شورای نگهبان در انتخابات بود که نهایتا به تصویب نظارت استصوابی انجامید.

دوره پنجم - رای اعتماد به همه کابینه

مجلس پنجم شورای اسلامی در شرایطی بر سر کار آمد که خطوط و جریان‌های سیاسی ایران در حال تغییر و پوست‌اندازی بودند. برخورد مجلس پنجم که متعلق به جناح راست بود با کابینه خاتمی، از دیگر نکات قابل ذکر است. تمام وزیران پیشنهادی دولت در مجلس رای اعتماد گرفتند و این در حالی است که دولت و مجلس از لحاظ سیاسی تفاوت‌های ماهوی بسیاری با هم داشتند. در بین ادوار مختلف مجلس تاکنون، این دوره با 71.1 درصد بیشترین مشارکت را داشته است.

دوره ششم - تحصن و استعفا

افزایش تعداد نمایندگان از 270 به 290 نفر براساس اصل 64 قانون اساسی از مهم‌ترین اقدامات این دوره است اما اعتراض و تحصن 139 نماینده بخاطر رد صلاحیت خود یا همکاران که منجر به استعفای فقط چهار نماینده شد هم از اتفاقات مهم این دوره بود که مورد توجه رسانه‌های خارجی قرار گرفت. شاید نمادین‌ترین موضوع مربوط به مجلس ششم، پناهندگی بسیاری از چهره‌های جنجال‌آفرین آن دوره به دامان بیگانه در سال‌های بعد بود!

دوره هفتم - طرح تثبیت قیمت‌ها

در این دوره محل مجلس شورای اسلامی براساس یکی از مصوبه‌های مجلس ششم از محل مجلس سابق (معروف به مجلس سنا) در آبان‌ماه سال 1383 به بهارستان انتقال یافت. همچنین در این دوره، رای‌گیری از حالت «قیام و قعود» به صورت الکترونیکی تغییر کرد. مجلس هفتم نیز با 14 کمیسیون دائمی فعالیت می‌کرد. یکی از مصوبات جنجالی مجلس هفتم، طرح تثبیت قیمت‌ها بود که بر اساس آن، دولت وقت را از افزایش تدریجی قیمت برخی اقلام یارانه‌دار، همچون سوخت و کالاهای عمومی منع می‌کرد.

دوره هشتم - رای اعتماد به اولین وزیر زن

برای نخستین بار در تاریخ جمهوری اسلامی ایران، یک زن توانست به عنوان وزیر از مجلس رای اعتماد بگیرد. مرضیه وحید دستجردی در این دوره به عنوان وزیر بهداشت موفق به دریافت رای اعتماد نمایندگان شد. البته این دوره در بین ادوار مختلف کمترین آمار مشارکت را داشت و تنها 51 درصد واجدان شرایط رای دادند. در تهران هم درصد مشارکت تنها 30 درصد بود. در طول مجلس هشتم چهار نفر از نمایندگان دار فانی را وداع گفتند.

دوره نهم - سوال از رئیس جمهور

انتخابات مجلس نهم، برخلاف جوسازی رسانه‌های غربی، با حضور پرشور مردم همراه شد؛ حضور شورانگیزی که توانست مشارکت 64.2 درصدی واجدان شرایط در انتخابات را به ثبت برساند. در این دوره و در تاریخ 24 اسفند 1390 برای اولین بار در تاریخ کشورمان جلسه سوال نمایندگان مجلس از رئیس جمهور برگزار شد که حواشی زیادی هم به همراه داشت.

دوره دهم - تصویب برجام

در این دوره بیشترین میزان مشارکت به استان‌های گلستان و کهگیلویه و بویراحمد به ترتیب با 81 درصد و 80 درصد اختصاص دارد. بعد از استان تهران با حدود 50 درصد مشارکت، کردستان هم با 53.3 درصد کمترین مشارکت را داشت. شاید بتوان مهم‌ترین اقدام نمایندگان در این دوره را تصویب برجام دانست.

حضور زنان در مجلس

در دوره اول، چهار زن توانستند در بین دیگر کاندیداها حائز میزان لازم آرا برای رسیدن به مجلس شوند؛ چهار زنی که پای ثابت تا دوره سوم مجلس هم بودند.

در مجلس چهارم با اینکه تعداد نمایندگان کاهش یافت اما تعداد زنان نماینده افزایش داشت و به 9 نفر رسید.

مجلس پنجم با 14 نماینده زن از نظر شمار نمایندگان زن، دومین رتبه را در بین ادوار مختلف مجلس داشته است.

مجالس ششم و هفتم با 13 نماینده زن در مقام دوم از نظر تعداد نمایندگان زن قرار دارند.

در مجلس هشتم تعداد نمایندگان زن به هشت نفر کاهش یافت؛ در حالی که تعداد کل نمایندگان از 289 نفر در مجلس هفتم به 291 نماینده افزایش یافته بود.

در دوره نهم مجلس هم تنها 9 زن در مجلس صاحب کرسی شدند.

مجلس دهم با 17 نماینده زن از نظر شمار نمایندگان زن رکورددار مجلس‌های پس از انقلاب است.

سن رای دادن در ادوار مختلف

در انتخابات عده‌ای را به نام «رای‌اولی‌ها» می‌شناسیم. رای‌اولی‌ها در اصل جوان‌هایی هستند که به سن تکلیف برای رای‌دادن رسیده‌اند و برای نخستین بار پای صندوق رای می‌آیند و رای می‌دهند. سن رای‌دهندگان بر اساس مصوبه شورای انقلاب و نخستین قانون انتخابات مجلس در سال 62 که تا انتخابات مجلس پنجم حاکم بود، 16 سال در نظر گرفته شده بود. با اصلاحیه سال 78 سن رای‌دهندگان به 15 سال تغییر کرد و انتخابات مجالس ششم و هفتم با این شرایط برگزار شد. اما بر اساس اصلاحیه‌ای که سال 85 در مجلس هفتم بر قانون انتخابات صورت گرفت، سن رای‌دهندگان متناسب با اصلاحات قوانین انتخابات ریاست جمهوری و شوراها به یکباره به 18 سال افزایش یافت تا به گفته نمایندگان «تعقل» در انتخاب بیشتر شود. به همین دلیل بود که شمار کسانی که حق رای داشتند در انتخابات مجلس هشتم، کمتر از انتخابات مجلس هفتم شد و میزان مشارکت نیز کاهش یافت.

2727