نگاهی به طرح گردشگری آشوراده و نظر کارشناسی مرکز پژوهشهای مجلس

وزیر میراث فرهنگی در جریان بازدید از جزیره آشوراده از حذف موانع طرح گردشگری این جزیره خبر داد که پیش از این اجرای طرح های گردشگری توسط مرکز پژوهش های مجلس مورد ارزیابی قرار گرفته است.

به گزارش خبرنگار مهر، در روزهای اخیر سید عزت الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری به تنها جزیره ایرانی دریای خزر یا همان آشوراده رفت. این بازدید در جریان سفر هیأت دولت به استان گلستان انجام شد.

وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در این بازدید گفت: آیت الله رئیسی رئیس جمهور پس از بازدید از جزیره آشوراده برای حل موانع اجرای طرح طبیعت‌گردی در تنها جزیره ایرانی دریای خزر دستورات لازم را صادر کرد. 700 هکتار از مساحت این جزیره از قابلیت راه اندازی تأسیسات گردشگری برخوردار است اما قوانین دست و پا گیر اداری مانع تحقق این هدف است.

در 22 هکتار از این منطقه که در اختیار ما قرار داده شده یک طرح مقدماتی پیش بینی شده و خدمات و سرویس‌های مختلف گردشگری و تفریحی و اینترنتی در اختیار گردشگران قرار خواهد گرفت.

وی گفت: یکی از مشکلات گردشگری این جزیره محدودیت‌های قانونی بود که رئیس جمهور دستورات اکید صادر کردند که اجرای آن‌ها این جزیره را در موقعیت برتر جذب گردشگر قرار خواهد داد.

قرار بود طرح گردشگری آشوراده در 38 هکتار اجرا شود

در طرح جدید قرار شد، کل طرح گردشگری در 38 هکتار اجرا شود و فقط 22 هکتار آن به صورت زون متمرکز گردشگری در مجاورت بافت مسکونی و متروک فعلی آشوراده قرار داشته باشد تا آسیبی به این زیستگاه وارد نشود.

براساس نشریه شماره 257 سازمان برنامه و بودجه کشور دستورالعمل تهیه طرح مناطق تحت حفاظت، این منطقه امکان بهره برداری گسترده نظیر استفاده گردشگری ندارد

پیش از این بازدید مرکز پژوهش‌های مجلس درباره بهره برداری از منطقه حفاظت شده آشوراده به عنوان منطقه گردشگری بررسی کارشناسی انجام داده بود.

در این گزارش کارشناسی آمده: در دو دهه اخیر با توجه به ظرفیت‌های اقتصادی و جاذبه‌های زیست محیطی این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی و داشتن پتانسیل‌های بالقوه در جذب گردشگران داخلی و خارجی، دولت‌های مختلف برنامه‌های توسعه گردشگری منطقه را در نظر داشته‌اند.

درنهایت پس از تصویب طرح گردشگری منطقه در دهه 80 و اخذ مصوبات و تأییدیه های مورد نیاز در دهه 90 شمسی، پروژه گردشگری منطقه وارد فاز طراحی و اجرا شد که باعث حساسیت و پیگیری سمن‌ها، کارشناسان و اساتید حوزه محیط زیست کشور شد. درنهایت دادستان کل کشور در راستای احیای حقوق عامه به این مسئله ورود کرده و دستور توقف اجرای طرح را صادر کرد.

نظر به اهمیت و کارکردهای مهم زیست محیطی تالاب میانکاله و مناطق پیرامون شامل جزیره آشوراده که در زمره مناطق حفاظت شده، ذخیره گاه زیست کره و پناهگاه حیات وحش به حساب می آیند، براساس نشریه شماره 257 سازمان برنامه و بودجه کشور دستورالعمل تهیه طرح مناطق تحت حفاظت این منطقه امکان بهره برداری گسترده و متمرکز نظیر استفاده‌های تفرجگاهی و گردشگری ندارد.

علاوه بر این، طرح گردشگری مذکور در تضاد با مفاد کنوانسیون تنوع زیستی است که جمهوری اسلامی ایران نیز به آن پیوسته است. لذا با توجه به موارد مورد اشاره و سایر قوانین و آئین نامه‌های مربوط نظیر مصوبات شورای عالی معماری و شهرسازی الزام است با توجه به اقلیم آسیب پذیر منطقه از هرگونه تنش زیست محیطی وارده جلوگیری به عمل آید و تلاش‌های نهادهای ذیربط معطوف به افزایش تاب آوری و پایداری زیستی منطقه شود. بنابراین اجرای طرح گردشگری مذکور مخالف قوانین و ضوابط مربوطه ارزیابی شد.

وضعیت ناپایدار زیستی و طرح گردشگر برای آشوراده

در بخش دیگری از این گزارش کارشناسی آمده است: منطقه آشوراده با این تنوع زیستی و شرایط اقلیمی، مقصد جذابی برای گردشگری تلقی می‌شود. اما از طرفی وضعیت ناپایدار زیستی این پتانسیل را دارد که در صورت تنش جدیدی در سطح طرح گردشگری تعریف شده، مزایا و کارکردهای اکولوژیکی خود را از دست بدهد و بر معضلات و چالش‌های منطقه بیفزاید.

به رغم اهمیت بسیار بالای حفاظت از مناطق بکر و حفاظت شده به ویژه جزیره آشوراده، طراحی برنامه توسعه درآمدزایی و سرمایه گذاری برای بهره برداری در این منطقه حفاظت شده ایران از دهه 70 آغاز شد و مجوز بهره برداری و توسعه گردشگری آشوراده با عنوان منطقه نمونه گردشگری در تاریخ 11/05/1384 با مصوبه شماره 26925/ ت 33555 ه توسط دولت هشتم به تصویب رسید که این کار با اعتراض کارشناسان و سمن‌های حوزه محیط زیست رو به رو شد.

در اواخر دولت دهم بار دیگر تغییر کاربری آشوراده مطرح شد که بازهم با مخالفت کارشناسان و طرفداران محیط زیست کشور متوقف شد. درنهایت با پیگیری ذینفعان و ذی مدخلان در دولتهای یازدهم و دوازدهم، مجوز توسعه و ایجاد منطقه گردشگری آشوراده صادر شد. همچنین در راستای حفاظت و حراست و احیای حقوق عامه، دادستانی کل کشور به این پرونده ورود کرده و دستور توقف اجرای پروژه را صادر کرده است.

با توجه به اینکه جزیره آشوراده در منطقه حفاظت شده حیات وحش میانکاله قرار دارد، عملاً هیچ گونه زون تفریحی چه به صورت گسترده و چه منفرد وجود ندارد. بنابراین مطابق با این دستورالعمل نباید هیچ گونه ناحیه تفرجگاهی در آن تعریف و اجرا شود.

چنانچه توسعه گردشگری همراه با سیاستگذاری‌ها و برنامه ریزی منطبق بر نگرش زیست محیطی و با تأکید بر توسعه پایدار نباشد به طور حتم باعث بروز تأثیرات منفی زیادی بر محیط زیست خواهد شد، بنابراین فرایند توسعه پایدار صنعت فوق هم دچار اختلال می‌شود.

از طرفی مفاد کنوانسیون تنوع زیستی و لزوم حفاظت و گسترش مناطق حفاظت شده ایجاب می‌کند که الزامات و بررسی آثار و تبعات زیست محیطی این دست از طرح‌ها بیشتر مورد بررسی قرار گیرد تا اقدامات در شرایط پایدار محیطی و بهره برداری خردمندانه در چارچوب قوانین و تعهدنامه‌های ملی و بین المللی صورت پذیرد.

طرح گردشگری منطقه آشوراده پس از تصویب هیئت وزیران در سال 1384 به عنوان منطقه نمونه گردشگری و پیگیری‌های صورت گرفته در دولت یازدهم در چندین سناریو مطرح شد.

مفاد تفاهمنامه ای که رد شد

براساس متن تفاهمنامه مبادله شده فیمابین سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری وقت، اجرای طرح منطقه نمونه گردشگری در وسعت 380 هکتاری در داخل جزیره آشوراده مورد توافق طرفین قرار گرفت که در 10 درصد از این مقدار یعنی 38 هکتار می‌تواند ساخت و ساز انجام شود.

همچنین امکان تأسیس هتلی به وسعت 10 هکتار در شرق جزیره در صورت تأیید شورای عالی محیط زیست فراهم شده است. این پیشنهادها بعضاً در گستره جزیره و برخی به صورت متمرکز در بخشی از جزیره پیشنهاد شده است.

در ضوابط اجرای طرح در محدوده 22 هکتاری شرق جزیره اجازه استفاده به عنوان کاربری‌های تفریحی، پشتیبانی و خدماتی صادر شده است

البته مفاد این تفاهمنامه مطابق مطالعات و بررسی‌های صورت گرفته برای بهره برداری گسترده به طور کلی رد شده است و در ضوابط اجرای طرح که توسط سازمان حفاظت محیط زیست تهیه شده در محدوده 22 هکتاری شرق جزیره اجازه استفاده به عنوان کاربری‌های تفریحی، پشتیبانی و خدماتی و آن هم به صورت متمرکز صادر شده است.

طرح پیشنهادی مشاور طرح نیز به صورت زون متمرکز در 22 هکتار از مساحت جزیره در جنوب شرق آن طرح ریزی شده که شامل ایجاد ساختمانها و راههای ارتباطی آن می‌شود.

همانگونه که در طرح مطالعات ارزیابی آثار زیست محیطی منطقه نمونه گردشگری آشوراده نیز ذکر شده است این طرح‌ها باعث خسارات متعدد زیست محیطی چه در زمان اجرا و چه در زمان بهره برداری می‌شود.

از جمله موارد آن می‌توان به پاک تراشی و حذف پوشش گیاهی و خاکبرداری و خاک ریزی در مسیرهای دسترسی، سایت پیاده روی و تردد گردشگران و مرکز بازدیدکنندگان، دهکده صنایع دستی و زون تفرجی کودکان و نوجوانان اشاره کرد.

به رغم دارا بودن آثار مثبت احتمالی کوتاه مدت بر اقتصاد منطقه، با توجه به تعارضات قانونی و وضعیت نامساعد اقلیم منطقه و تهدیدات بالقوه ای که اجرای طرح گردشگری مذکور خواهد داشت، جمع بندی این بررسی این است که طرح گردشگری مذکور از دستور کار خارج شود.

پیشنهادات برای اجرای طرح‌های گردشگری

البته مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش پیشنهاداتی هم داده است از جمله تدوین برنامه جامع احیا و مدیریت یکپارچه تالاب میانکاله، خلیج گرگان و جزیره آشوراده که این برنامه باید در قالب یک برنامه عملیاتی هفت ساله توسط کارگروهی ملی و به دبیرخانه دفتر امور زیستگاه‌های سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری اندیشکده‌ها، جوامع محلی و کلیه ذی نفعان و ذی مدخلان تهیه و پیاده سازی شود. محور این برنامه نیز باید حفظ تنوع زیستی، بهبود شاخص‌های کمی و کیفی و رفع معضلات زیست محیطی منطقه باشد.

همچنین طراحی برنامه‌های گردشگری با تمرکز بر اقامت و سکونت در بندر ترکمن نظیر سایت پرنده نگری، بالن سواری و.... و طراحی بسته‌های سیاستگذاری معیشتی با رویکرد زنجیره ارزش محصولات و خدمات با توجه به ظرفیت‌های منطقه از دیگر این پیشنهادات است.