وضعیت تولید و مصرف گاز در کشور / جایگاه ایران در جهان چه رتبه ای است؟

آمار ها و گزارشات نشان می دهد که هرچقدر گاز در کشور تولید می وشد به همان میزان نیز سوزانده می شود که این موضوع چندان خوشایند نیست.

ایران درحالی سومین تولید کننده بزرگ گاز در دنیا است که در بین کشورهای مصرف کننده، مقام چهارم را دارد! این واقعیت به آن معناست که تقریبا تمام گازی را که تولید می کنیم به راحتی می سوزانیم و مصرف می کنیم.

زنگ خطر سرانجام در 14 بهمن امسال به صدا در آمد و مصرف گاز کشور در این روز از مرز 600 میلیون مترمکعب عبور کرد و به 611 میلیون مترمکعب رسید. افزایش مصرف گاز در مقایسه با سالهای گذشته حکایت از افزایش مشترکان خانگی و صنعتی دارد. در این میان به نظر می رسد اجرای پایش مصرف گاز در ساختمان‌های اداری که با دستورالعمل معاون اول رئیس جمهور انجام شد و قطع گاز 488 اداره دولتی و حتی ساختمان وزات صمت را نیز در پی داشت در کاهش مصرف گاز تاثیر چندانی نداشته است.

هفته گذشته مدیر مرکز راهبری شبکه گاز کشور (مرکز دیسپچینگ) با اعلام خبر رکورد شکنی مصرف گاز گفت: «مصرف گاز در بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده برای نخستین بار از ابتدای سال، عدد 610 میلیون مترمکعب را ثبت کرد که این عدد بیش از 70 درصد کل گاز تولیدی کشور است.» این افزایش مصرف درحالی است که بر اساس پیش بینی های سازمان هواشناسی، پس از چند روز هوای بهاری، آخر این هفته ببخش های وسیعی از کشور شاهد کاهش محسوس دما خواهند بود و حتی مسئولان گفته اند انتظار می رود مصرف گاز به رکورد جدید 655 میلیون متر مکعب برسد.

بر اساس دسته‌بندی اقلیم‌ها، به ترتیب استان‌های آذربایجان غربی در اقلیم یک، استان کردستان در اقلیم 2 و استان تهران در اقلیم 3 بیشترین میزان مصرف را ثبت کرده‌اند. نکته حائز اهمیت این‌که 14 بهمن ماه میزان مصرف در 3 استان خراسان رضوی، تهران و اصفهان حدود 7 میلیون مترمکعب افزایش یافته که این افزایش مصرف، معادل کل مصرف استان چهارمحال و بختیاری است. جالب اینکه پیش از این در روز دوشنبه 9 بهمن مصرف 595 میلیون متر مکعب گاز حدنصاب جدیدی در مصرف گاز کشور بود. بیش از 35 درصد مصرف گاز در این روز مربوط به سه استان تهران، خراسان رضوی و اصفهان بود.

البته رکورد مصرف گاز طی 10سال اخیر در22 دی ماه سال گذشته به ثبت رسید. در این روز میانگین دمای 20 استان کشور 10 درجه زیر صفر بود و مجموع مصرف گاز در بخش‌های تجاری و خانگی به حدود 700 میلیون متر مکعب رسید که نسبت به مدت مشابه سال 1400 افزایش 150 میلیون مترمکعبی (27 درصد رشد) معادل تولید 6 فاز پارس جنوبی را داشت.

بررسی های هواشناسی نشان می دهند که دمای زمستان امسال در مقایسه با سال گذشته کمی افزایش داشته است و به همین دلیل گاز بیشتری در اختیار نیروگاه های کشور قرار گرفت تا کمتر شاهد مازوت سوزی باشم. مدیر مرکز راهبری شبکه گاز کشور با تایید افزایش گاز رسانی به نیروگاه ها خبر داده که مقدار گاز مصرفی بخش صنایع عمده و نیروگاه‌ها نسبت به زمان مشابه پارسال به ترتیب 13 و 16 درصد افزایش یافت. این افزایش گازرسانی به این دلیل است که میانگین دمای هوا کشور نسبت به زمان مشابه سال 1401 بالاتر است بنابراین مصرف کمتر در بخش خانگی، امکان انتقال گاز بیشتر به این دو بخش را فراهم کرده است. همچنین به گفته مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در 8 ماهه ابتدایی امسال حدود 3 میلیارد مترمکعب گاز مخازن سراجه و شوریجه ذخیره و زمستان وارد مدار شد و به این ترتیب رکورد 10 ساه ذخیره گاز در ایران شکسته شد.

بر اساس جدیدترین پیش بینی سازمان هواشناسی از پنج شنبه این هفته بخش های غربی و شمالی و همچنین استان های مرکزی کشور با کاهش دما و برودت هوا مواجه خواهند شد و به این ترتیب بازهم شاهد افزایش مصرف گاز و رکوردشکنی جدید در این زمینه خواهیم بود.

 مصرف 6برابری متوسط جهان

مقایسه مصرف انرژی در ایران با کشورهای جهان و منطقه اروپا نشان از این واقعیت دارد که مردم ایران چند برابر متوسط جهانی انرژی مصرف می کنند. اگر در مصرف آب و برق بیش از متوسط جهانی مصرف می کنیم در فصل سرما 6 برابر متوسط جهانی هم گاز مصرف می کنیم. یک کارشناس اقتصاد انرژی گفته است که متوسط سرانه مصرف گاز در ایران 6.7 برابر سرانه مصرف دنیاست، یعنی بیش از 6 برابر متوسط دنیا گاز مصرف می‌کنیم و مصرف انرژی‌مان مبتنی بر گاز است.

با بررسی آمار جهانی تولید ومصرف گاز می‌توان گفت که مصرف گاز ایران، تقریباً معادل 3 کشور آلمان، ایتالیا و انگلستان با مجموع 239.9 میلیاردمترمکعب است که از کشورهای پرمصرف گاز در این قاره محسوب می‌شوند. همچنین اگر غیر از سه کشور یادشده، ترکیه با 57.3 و فرانسه با 43 میلیارد مترمکعب مصرف گاز را نیز مستثنی کنیم، سایر اروپایی‌ها، جمعا حدود 230 میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کنند.

این آمار، به این معناست که ایران حتی از مجموعِ بیش از 30 کشور اروپایی، 10 میلیارد مترمکعب، گاز بیشتری مصرف می‌کند. البته استفاده از برق به عنوان انرژی غالب کشورهای اروپایی، وابسته بودن برق به گاز و وسعت محدود اغلب کشورهای قاره سبز، در این مقایسه، تأثیرگذار است. همچنین بر اساس آخرین گزارش شرکت بریتیش پترولیوم میزان مصرف گاز طبیعی ایران در سال 2021 میلادی 241.1 میلیارد مترمکعب (معادل 6 درصد کل مصرف گاز طبیعی جهان) و مصرف گاز طبیعی در تمام کشورهای عضو «اتحادیه اروپا» 397.1 میلیارد مترمکعب بوده است.

 ناترازی گازی

ایران به لحاظ تولید گاز طبیعی با تولید 256.7 میلیارد مترمکعب که معادل 6.4 درصد کل تولید گاز طبیعی جهان در سال 2021 است، به عنوان سومین تولیدکننده بزرگ گاز جهان در این سال شناخته شده است. بر این اساس آمریکا با تولید 934.2 میلیارد مترمکعب و سهم 23.1 درصدی از کل تولید جهانی، بزرگترین تولیدکننده گاز طبیعی، روسیه با تولید 701.7 میلیارد مترمکعب و سهم 17.4 درصدی از تولید گاز جهان، دومین تولیدکننده گاز طبیعی و چین با تولید 209.2 میلیارد متر مکعب و سهم 5.2 درصدی از تولید گاز جهان، چهارمین تولیدکننده گاز طبیعی بوده است.

ایران درحالی سومین تولید کننده بزرگ گاز در دنیا است که در بین کشورهای مصرف کننده در مقام چهارم قرار دارد. این یعنی اینکه تقریبا هرچه گازتولید می شود به همان میزان نیز مصرف می شود. معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران در گزارشی تحت عنوان «نگاهی به مسئله ناترازی گاز؛ چالش‌ها و پیشنهادات» در 17 آذرماه منتشر و اعلام کرد ایران به لحاظ مصرف گاز طبیعی با مصرف 241.1 میلیارد مترمکعب که معادل 6 درصد کل مصرف گاز طبیعی جهان در سال 2021 است، به عنوان چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز جهان در این سال معرفی شد. تنها سه کشور آمریکا با مصرف 20.5 درصد کل گاز مصرفی جهان، روسیه با 11.8 درصد و چین با 9.4 درصد، مصرف گاز بیشتری نسبت به ایران در سال 2021 داشته‌اند که وسعت و جمعیت هر کدام از آن‌ها چند برابر ایران است. مصرف گاز ایران در سال 1401 به حدود 242 میلیارد متر مکعب رسید که معادل مصرف روزانه 663 میلیون متر مکعب بوده است. مصرف این سوخت در سال 1401 رشد 1.5 درصدی معادل سه میلیارد متر مکعب داشته است.

بخش مهمی، معادل 50 درصد از مصرف گاز مربوط به بخش خانگی و تجاری، و 29 درصد مربوط نیروگاه‌ها است. صنایع نیز سهم 20 درصدی از مصرف گاز در سال 1401 را به خود اختصاص داده اند. از مجموع مقدار گاز مصرف شده در کشور در سال 1401 حدود 123 میلیارد متر مکعب مربوط به بخش خانگی و تجاری بوده است. 48 میلیارد متر مکعب میزان مصرف گاز صنایع بوده و 71 میلیارد مترمکعب گاز به نیروگاه‌ها تخصیص یافته است.

در این گزارش با اشاره به سهم 50 درصدی گاز طبیعی در سبد مصرف نهایی انرژی ایران آمده است:«بر اساس آمارهای جهانی سهم گاز طبیعی از سبد انرژی در ایران بیش از 50 درصد است. این در حالی است که ایالات متحده که اولین تولیدکننده گاز طبیعی در جهان است و بیش از 23 درصد از کل تولید گاز جهان را در اختیار دارد، گاز تنها 24 درصد از سبد انرژی آن را تشکیل داده است. این نسبت برای ترکیه و روسیه نیز به ترتیب 24 و 36 درصد است. با توجه به این موضوع توسعه هرچه بیشتر انرژی‌های تجدیدپذیر و متنوع سازی سبد انرژی مصرفی در ایران بیش از پیش ضرورت می‌یابد.»

برای مثال در این گزارش به نقش کلیدی گاز در تولید برق اشاره شده که بر اساس آن امروزه بیش از 80 درصد از تولید برق کشور وابسته به گاز است. در واقع به غیر از نیروگاه‌های برق آبی و تجدیدپذیر، سوخت سایر نیروگاه‌های تولید کننده برق، 80 درصد به گاز وابسته است و بیش از 101 نیروگاه که از گاز طبیعی استفاده می‌کنند، برق صنایع را تأمین می‌کنند.

در تأمین سوخت صنایع نیز گاز نقش کلیدی دارد؛ به طوری‌که در حال حاضر بیش از 90 درصد صنایع و نیروگاه‌ها وابسته به گاز هستند و بیش از 30 هزار واحد صنعتی بزرگ و مهم کشور که 90 درصد محصولات کشور را تولید می‌کنند، از گاز استفاده می‌کنند. نقش کلیدی گاز در تأمین انرژی بخش خانگی نیز در آمارها مشخص است؛ به‌طوری‌که بر اساس آمار منتشر شده از سوی شرکت ملی گاز تا پایان شهریور سال 1402، 27.5 میلیون مشترک شهری و روستایی در کل کشور دارای انشعاب گاز بوده و 5700 روستا 43 شهر به شبکه گازرسانی متصل شده‌اند. نکته جالب اینکه 90 درصد گاز کشور در مناطق جنوبی کشور تولید می‌شود، اما 67 درصد مصرف در نواحی شمالی کشور است؛ استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، نواحی شمالی کشور، استان‌های گیلان و مازندران، استان‌های خراسان شمالی، رضوی و جنوبی و تهران استان‌های پرمصرف گاز طبیعی هستند. درحالی که مصرف گاز، همواره یکی از دغدغه های مسئولان است و در برخی از روزها میزان مصرف آن به تولید نزدیک می شود بررسی های نشان می دهند با یک درجه کاهش دمای محیط در خانه و ادارات می توان روزانه 25 میلیون متر مکعب گاز صرفه جویی کرد. مشترکان خانگی هم با بهینه‌سازی موتورخانه‌ها می توانند تا 40 درصد در مصرف گاز صرفه جویی کنند.