وضعیت عجیب کیفیت اینترنت ایران در میان 100 کشور!

پنجمین گزارش کیفیت اینترنت در ایران، توسط کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک تهران منتشر شد. این گزارش با تمرکز بر داده‌های فنی، نظرسنجی‌های ملی و تحلیل‌های تخصصی، به بررسی وضعیت کیفی اینترنت کشور پرداخته و روندهای مؤثر بر تجربه کاربران، کسب‌وکارها و زیرساخت شبکه را مرور می‌کند.

ایران بدترین وضعیت کیفیت اینترنت در میان 100 کشور اول GDP

اگر وضعیت کیفیت اینترنت کشور را بدون توجه به وضعیت دوران «حمله‌ی اسراییل به ایران» در نظر بگیریم، تفاوت محسوسی نسبت به گزارش چهارم (جایگاه 95 از 100 کشور) نداشته‌ایم؛ یعنی هم‌چنان تجربه کاربری اینترنت در ایران با سه گزاره‌ی کند (84 از 100)، پر اختلال (92 از 100) و محدود (99 از 100) توصیف شود. درمجموع بر اساس رده‌بندی میانگین سه شاخص در رتبه‌ی 97 از 100 کیفیت اینترنت قرار گرفته است.

روش بررسی:

در این گزارش هم مانند قبل شاخص‌های کیفیت اینترنت را از پایگاه‌های داده‌ی متنوع و معتبری انتخاب و میانگین وضعیت اینترنت ایران در هرکدام را معیار رده‌بندی نهایی قرار دادیم. به این ترتیب در شاخص تاخیر که به نوعی می‌تواند بخش‌هایی از اختلال را هم نمایندگی کند از داده‌های Google CRUX، در شاخص محدودیت، پایگاه داده‌ی Ooni و شاخص سرعت را براساس رادار Cloudflare اندازه‌گیری کردیم. و نتیجه‌ی بررسی از میان کشورهایی که در هر سه شاخص بالا، رتبه‌ای داشتند، به این نتیجه رسیدیم که ایران با جایگاه 97 از 100 به‌عنوان بدترین کشور از نظر کیفیت اینترنت قرار دارد.

با این‌که ممکن است مانند هر امر تکرار‌پذیری، برای پنجمین‌بار از شنیدن گزاره‌ی «ایران در قعر رده‌بندی‌های کیفیت اینترنت است» متعجب نشویم، اما نباید به بی‌کیفیتی اینترنت برای کاربران نهایی آنلاین عادت کرد. بی‌کیفیتی اینترنت کشور، برخلاف عوامل ناشی از تحریم‌ها، علتی قابل کنترل‌تر دارد و می‌توان با تصمیم‌گیری عاقلانه و به سرعت این محدودیت‌ها را برطرف کرد. در واقع فقط با تغییر سیاست داخلی - رفع فیلترینگ از شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های کاربردی و مهارتی - و بهبود وضعیت شبکه (حذف اختلالات تحمیلی به بهانه جلوگیری از عملکرد فیلترشکن‌ها) و با همین بضاعت ملی، تجربه‌ی بهتری را برای کسب‌وکارهای دیجیتال، شهروندان کشور و بازگشت اعتماد عمومی می‌توان ایجاد کرد.

بیانیه‌ی 100 استارت‌آپ کشور: به محدودیت‌های اینترنت پایان دهید:

این نکته را بیش از 100 شرکت فناور فعال در حوزه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور در قالب یک بیانیه‌ی مشترک گفته‌اند؛ آن‌ها در این بیانه «رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های آموزشی و مهارتی پربازدید»، «افزایش سرعت و پهنای باند بین‌الملل» و «رفع محدودیت پروتکل‌های نوظهور از جمله HTTP/6و IPV6» را به‌عنوان مطالبه‌ی اصلی برای رسیدن به اینترنت آزاد و پرسرعت برای همه‌ی مردم ایران بیان کرده‌اند. (این بیانیه به دعوت کمیسیون اینترنت و زیرساخت کشور انجام شد و در متن گزارش پنجم کیفیت اینترنت، بیانیه و نام استارت‌آپ‌های امضاکننده آمده است).

به‌علاوه ایجاد محدودیت‌های گسترده نه تنها تا کنون هیچ انتفاعی برای کشور ایجاد نکرده که برعکس، باعث ترویج استفاده از فیلترشکن‌های خطرناک شده است. سوق دادن کاربران به این تصمیم علاوه‌بر تحمیل هزینه‌های اضافه به سبد خانوار، باعث آلودگی شبکه و از آن مهم‌تر رخ‌داد‌های ضدامنیتی شده است. پیش از این و در گزارش چهارم از سواستفاده‌ی اسراییل از تقاضای بالای فیلترشکن‌ها در کشور گفته بودیم، در تیر 1404 نیز گروه علم و پیشرفت خبرگزاری‌های کشور، با تحقیقات گسترده خود گزارشی درباره‌ی خطرهای امنیتی و شبکه‌ای فیلترشکن‌ها منتشر کرده است.

در بخشی از مقدمه‌ی این گزارش درباره‌ی سیاست قطعی اینترنت به‌عنوان ابزاری برای محافظت از مردم آمده است: «ما به‌عنوان متخصصان حوزه‌ی شبکه و اینترنت، علاقه‌مند به درک بهتر تصمیم‌گیری‌های مربوط به امنیت سایبری کشور هستیم. با توجه به اهمیت دسترسی آزاد به اینترنت برای شهروندان، چندین پرسش فنی در ذهن ما شکل گرفته است: در وضعیت تهدیدهای امنیتی، چه معیارهای فنی‌ای برای ارزیابی ضرورت محدودسازی دسترسی اینترنت در نظر گرفته می‌شود؟ آیا روش‌های جایگزین دیگری برای حفاظت از زیرساخت‌های سایبری کشور وجود دارد که بتواند ضمن حفظ امنیت، دسترسی شهروندان به اینترنت را نیز تضمین کند؟ هم‌چنین کنجکاو هستیم بدانیم که چگونه می‌توان بین نیازهای امنیتی و حقوق دیجیتال شهروندان تعادل برقرار کرد؟ چه فرآیندهای تصمیم‌گیری و ارزیابی ریسک در این موارد دنبال می‌شود؟ ما امیدواریم که شفافیت بیشتر در این موضوع به درک بهتر ما از وضعیت موجود کمک کند و بتوانیم در ارائه راه‌حل‌هایی برای این چالش‌ها مشارکت داشته باشیم و از تخصص خود در خدمت منافع ملی استفاده کنیم».

گزارش اختصاصی انجمن تجارت الکترونیک با همکاری مرکز افکارسنجی ایسپا

جدیدترین نتایج نظرسنجی مشترک کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک و مرکز افکارسنجی «ایسپا» که در خرداد 1404 دقیقا پیش از روزهای حمله‌ی اسراییل به ایران انجام شد، نشان می‌دهد که از میان شبکه‌های اجتماعی خارجی، «اینستاگرام» پرکاربردترین پلتفرم میان ایرانی‌هاست.

86 درصد از کاربران اینترنت از فیلترشکن استفاده می‌کنند

اینستاگرام انتخاب اول 63درصد از کاربران اینترنت است

62.2 درصد از کاربران پیش از سال 1401 و فیلتر شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام و یوتیوب و... از فیلترشکن و پروکسی‌ها استفاده نمی‌کردند!

60 درصد از آن‌هایی که از شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان منبع درآمد استفاده می‌کردند، اینستاگرام مهم‌ترین بستر کسب درآمدشان است.

93.8 درصد از جوانان زیر 30 سال ایرانی از فیلترشکن استفاده می‌کنند!

فیلترینگ و اینترنت طبقاتی؛ یک خطای مرکزی و چرخه‌ی معیوب توجیه‌های پایان‌ناپذیر آن:

اینترنت طبقاتی که سیاست‌گذارهای کشور از آن به نام تخصصی‌کردن، سطح دسترسی متمایز و رفع فیلتر برای گروه‌های هدف یاد می‌کنند، چیزی شبیه اصرار بر یک چرخه اشتباه مداوم است. سیاست‌هایی تجویزی و دستوری در کشور که با یک الگوی مشابه تکرار می‌شوند:

مرحله اول - اعمال سیاست محدودکننده: دولت به بهانه‌ی حفاظت از شهروندان، محدودیت گسترده‌ای (مثل فیلتر شبکه‌های اجتماعی) اعمال می‌کند.

مرحله دوم - مقاومت عمومی و عواقب جانبی: به دلیل عقلانی نبودن و مقبولیت نداشتن تصمیم، مردم به‌طور گسترده این محدودیت را دور می‌زنند (استفاده از فیلترشکن) که خود موجب مشکلات امنیتی، اقتصادی و اجتماعی جدیدی می‌شود.

مرحله سوم - راه‌حل نمایشی به‌جای اصلاح کلی: به‌جای بازنگری در سیاست اصلی، دولت تصمیم می‌گیرد محدودیت را فقط برای گروه‌های خاصی (روزنامه‌نگاران، دانشجویان، کسب‌وکارها) که فکر می‌کند صدای بلند‌تری دارند، برطرف کند.

چند گزاره درباره‌ی وضعیت کیفیت اینترنت ایران

1- روند استفاده از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک، همچنان افزایشی است!

میزان مصرف استفاده از استارلینک در سال 2025-2024

2- اختلالاتی که قبل و بعد از حمله اسراییل به ایران هستند!

در گزارش های قبل به اهمیت بالای HTTP/3و این‌که چه طور اختلال‌های گسترده‌ی آن باعث تحمیل هزینه‌های فراوان و از دست رفتن فرصت بزرگی برای بهبود کیفیت اینترنت در کشور خواهد شد. در تصویر زیر وضعیت قطعی، اختلال‌های اینترنت قبل، حین و بعد از جنگ دیده می‌شود:

در بررسی‌های اخیرمان روی HTTP/3 مشخص شد که رفتارهای چندگانه سرویس دهنده‌های اینترنت وجود دارد. با تست‌های متوالی روی اپراتورهای مختلف مشخص شد که هرکدام از آن‌ها نوع متفاوتی از اختلال را ثبت کرده‌اند. امروز که بیش از یک ماه از پایان حمله‌ی اسراییل به ایران می‌گذرد، اختلال‌های متنوعی در شبکه اینترنت کشور مشاهده می‌کنیم که پیش از جنگ هم ثبت شده‌اند و هم‌چنان باقی مانده‌اند!

3- نرخ Adoption پروتکل‌های HTTP/3 و Ipv6 به قبل از جنگ برنگشته و HTTP/3 همچنان در بیشتر اپراتورها مسدود است.

4- ایران در میان کشورهای با محدودیت‌ترین شبکه‌های اجتماعی:

بررسی‌های کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک از منابع معتبر، نشان می‌دهد که مصرف پهنای باند بین الملل شرکت ارتباطات زیرساخت پس از رفع فیلتر از گوگل پلی و واتس‌اپ، افزایش 10درصدی داشته است. البته پیش از این بارها بهزاد اکبری، معاون شرکت ارتباطات زیرساخت گفته است که از نظر تامین پهنای باند در حالت رفع فیلترینگ از شبکه‌های اینترنتی، هیچ نگرانی‌ای وجود ندارد و تداوم فیلترینگ دلایل «غیر فنی» دارد و توسط مراجع تصمیم‌گیر دیگری انجام می‌شود.

5- سیاست ایران‌اکسز؛ مانند فیلترینگ هیچ انتفاعی ندارد!

عجیب‌تر از فیلتر کردن سایت‌های خارجی، فیلتر کردن سایت‌های داخلی برای کاربران خارج از کشور است. بسیاری از وب‌سایت‌های دولتی و بانک‌های ایرانی برای کاربران بین‌المللی دردسترس نیستند. وب‌سایت‌های مهم کشور از جمله مجلس، وزارتخانه‌ها، سازمان‌های بزرگ کشور و... برای کاربران خارج از ایران دردسترس نیست! نکته‌ی مهم در این زمینه، این است که از زمان انتشار گزارش چهارم تاکنون با این‌که تعدادی از دامنه‌ها از محدودیت ایران‌اکسز خارج شدند اما تعدادی از آن‌ها هم به این محدودیت اضافه شدند. درواقع امروز حدود 80درصد از سایت‌های دولتی ایران‌اکسز هستند. در پیوست همین گزارش نام این دامنه‌ها به‌تفکیک وضعیت‌شان آمده است.

اتفاق تکان‌دهنده در این دوره، هک سامانه‌های بزرگ مالی کشور از طریق سرورهایی از داخل ایران بوده که بیش از پیش عبث بودن Iran Access کردن وب‌سایت‌های مهم را نشان می‌دهد. همانند سازوکار فیلترینگ در این روش نیز ما هزینه‌های سنگینی به کشور و اقتصاد دیجیتال وارد می‌کنیم بدون اینکه هیچ انتفاعی از آن داشته باشیم.

6- RTT می‌گوید: تجربه‌ی کاربری اینترنت ایرانی‌ها مشابه کشورهای توسعه‌نیافته و جنگ زده است!

پیش از این در بخش میانگین کیفیت اینترنت شاخص Round Trip Time را میان 300هزار Origin پرتکرار میان کشورهای مختلف بررسی شد و به میانگین کلی کشورها رسیدیم. این شاخص میانگین زمانی که یک درخواست از کاربر به مقصد برسد و برگردد را می‌سنجد. به این ترتیب کیفیت تجربه‌ی کاربر براساس سرعت را بررسی می‌کند.

نمودار زیر نیز جایگاه ایران در شاخص RTT را در قیاس با کشورهای جهان را نشان می‌دهد که متاسفانه ایران فقط از کشورهای کوبا، ترکمنستان، کامرون، آنگولا، سودان و کنگو و اتیوپی، وضعیت بهتری دارد.

این بار برای اینکه وضعیت این شاخص در میان Originهای داخلی بدانیم، اطلاعات هزار Origin پرتکرار هر کشور را در ماه ژوئن استخراج کردیم. نتیجه آن شد که ایران با متوسط 295میلی‌ثانیه در شاخص RTT در کنار کشورهای در وضعیت جنگ و کشورهای کم‌ترتوسعه‌یافته‌ی دنیا قرار گرفته است.

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.