پیشرفت ایران در حوزه فضایی / فناوری بالای ماهواره های ساخت دانشگاه ها
گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس; حجت عابدی اصل_ برنامه‌ریزی برای استفاده از فضا و گسترش فناوری‌های فضایی در کشور با استفاده از دانش بومی و همکاری‌های بین‌المللی از وظایف سازمان فضایی ایران است در واقع توسعه فناوری ماهواره ای و مخابرات فضایی، سنجش از دور، پرتاب و حمل و نقل فضایی از یک طرف و توسعه منابع انسانی، ایستگاه‌های زمینی و زیرساخت‌های مناسب برای هدایت و کنترل ماهواره‌ها از طرف دیگر، محور فعالیت‌های سازمان فضایی ایران است.
تاریخچه سازمان فضایی ایران به اوایل دهه 50 خورشیدی بازمی‌گردد. در سال 1352، مرکز سنجش از راه دور ایران جهت فراهم آوردن امکان استفاده از ماهواره برای سازمان برنامه و بودجه تأسیس شد. بر اساس تصمیم مجلس شورای اسلامی در سال 1370، این مرکز زیر نظر وزارت پست و تلگراف و تلفن قرار گرفت.
نخستین موشک ایران برای مطالعات علمی و هواشناسی و همچنین پایه‌گذاری دستگاه‌های موقعیت یاب کنونی GPS در فروردین 1355 ازمیدان فرح به فضا پرتاب شد. کشور ایران در حال حاضر دارای فناوری‌های پرتاب فضایی زیرمداری و مداری است. در تاریخ 15 بهمن 1386 موشک ماهواره‌بر فضایی ایران به نام «سفیر» برای پروازی زیرمداری به فضا پرتاب شد. برخی از منابع غربی معتقدند که گونه‌ای تغییریافته از موشک شهاب -3 ایران به نام «پرتابه فضایی شهاب» برای این منظور استفاده می‌شود. گونه تکامل‌یافته این موشک برای پرتاب ماهواره ایرانی امید به مدار زمین در بامداد 3 فوریه 2009 میلادی (14 بهمن 1387) و در سی‌امین سالگرد پیروزی انقلاب 1357 استفاده شد.
ماهواره‌های مصباح (همکاری مشترک ایران و ایتالیا)، مصباح -2 و ماهواره ژئوسنکرون زهره (همکاری مشترک ایران و روسیه) نیز برای پرتاب با موشک‌های فضایی ایرانی برنامه‌ریزی شده‌اند. این درحالی است که در 6 اسفند 1375، سازمان فضایی ایران یک پرتابه فضایی را در یک پرواز زیرمداری آزمایش کرد. این موشک حامل محموله‌ای آزمایشی بود که مشترکا توسط وزارت علوم و وزارت دفاع طراحی و ساخته شده بود. این موشک تا ارتفاع 150 کیلومتری زمین بالا رفت و بر طبق برنامه از پیش تنظیم شده، با چتر نجات به زمین فرود آمد.
در تاریخ 15 بهمن 1386، سازمان فضایی ایران با پرتاب نخستین گونه از موشک کاوشگر -1 با نام «سفیر» دومین پرواز فضایی زیرمداری خود را با موفقیت به انجام رساند. موشک سفیر از پایگاه فضایی جدید ایران در شاهرود به فضا پرتاب شد. با این پرتاب موفقیت‌آمیز، ایران یک گام به پرتاب ماهواره‌ها به مدار زمین نزدیک شده‌است.
موضوع لزوم برخورداری ایران از فناوری ماهواره و همچنین نقش فناوری فضایی در ارتقاء زندگی مردم سوالی است که برای رسیدن به پاسخ آن با سید احمد معتمدی وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات به گفت وگو نشستیم و نگاه او را درباره پیشرفت و حرکت در مسیر فضایی جویا شدیم که در ادامه حرف های شنیدنی او را می خوانید:
آنچه در گفت‌وگوی ما با سید احمد معتمدی می خوانید:
* فناوری فضایی یک فناوری پیشرفته است
* بالاترین سطح فناوری فضایی در ماهواره نمایان می شود
* ایران در سال های اخیر در حوزه فضایی و ماهواره به دستاوردهای خوبی رسیده است
* وضعیت رشد علم و فناوری در کشور قابل قبول است
* پرتاب ماهواره شأن کشور را افزایش می دهد
* ایران پیش از انقلاب اسلامی در حوزه فناوری فضایی در حد صفر بود
* نخستین ماهواره کشور با نام مصباح ساخته شد
* ماهواره مصباح علی رغم اینکه آماده پرتاب بود هیچگاه پرتاب نشد
* ماهواره های ساخته شده در دانشگاه های کشور از فناوری بالایی برخوردارند
* پرتاب ماهواره یک فناوری و تکنولوژی جدا است
فارس: نظرتان درباره فناوری فضایی چیست؟
معتمدی: فناوری فضایی ویژگی های خاص خود را دارد و یک فناوری چند بعدی بشمار می رود.
* فناوری فضایی یک فناوری پیشرفته است
فارس: بیشتر توضیح دهید؟
معتمدی: فناوری فضایی یک فناوری پیشرفته است در واقع باید بگویم فناوری فضایی متشکل از علوم مختلف مانند مکانیک، تخصص های فضایی، مخابرات، کامپیوتر، مواد و متالورژی، فیزیک است که امروز کاربرد زیادی دارد و می تواند به عنوان یک علم منحصر به فرد در توسعه کشور نقش محوری ایفا کند.
بالاترین سطح فناوری فضایی در ماهواره نمایان می شود بنابراین کشوری که به عرصه طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره وارد می شود به این معنی است که در فناوری های مختلف به بلوغ رسیده است.
* بالاترین سطح فناوری فضایی در ماهواره نمایان می شود
فارس: بالاترین سطح فناوری فضایی چگونه مشخص می شود؟ معتمدی: بالاترین سطح فناوری فضایی در ماهواره نمایان می شود بنابراین کشوری که به عرصه طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره وارد می شود به این معنی است که در فناوری های مختلف به بلوغ رسیده است.
* ایران در سال های اخیر در حوزه فضایی و ماهواره به دستاوردهای خوبی رسیده است
فارس: کشور ایران در فناوری فضایی دارای جایگاه است؟
معتمدی: بله، باید بگویم کشوری که هدف خود را دستیابی به فناوری فضایی قرار می دهد قادراست به بسیاری از فناورهای مورد نیاز نیز دست یابد زیرا کشور ایران در سال های اخیر در حوزه فضایی و ماهواره به دستاوردهای خوبی رسیده است.
کشوری که هدف خود را دستیابی به فناوری فضایی قرار می دهد قادراست به بسیاری از فناورهای مورد نیاز نیز دست یابد.
* وضعیت رشد علم و فناوری در کشور قابل قبول است
فارس: توانمندی ایران در حوزه فضایی چگونه است؟
معتمدی: وضعیت رشد علم و فناوری در کشور قابل قبول است به طور مثال ماهواره ای که اخیرا توسط سپاه پاسداران پرتاب شد واکنش های مختلفی را برانگیخت که بخشی از این واکنش ها نظامی و امنیتی و برخی نیز به دلیل توانمندی علمی ایران بود چراکه پرتاب ماهواره سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از بعد فناوری، نظامی و امنیتی برای ایران بسیار با اهمیت بود.
* پرتاب ماهواره شأن کشور را افزایش می دهد
فارس: چرا پرتاب ماهواره برای کشورها از اهمیت بسیارزیادی برخوردار است؟
معتمدی: چون پرتاب ماهواره موجب می شود تا شأن کشور در حوزه علم و فناوری افزایش یابد و غرور و اعتماد به نفس ملی تقویت شود.
پرتاب ماهواره موجب می شود تا شأن کشور در حوزه علم و فناوری افزایش یابد و غرور و اعتماد به نفس ملی تقویت شود.
* ایران پیش از انقلاب اسلامی در حوزه فناوری فضایی در حد صفر بود
فارس: درباره تاریخچه کشور ایران در حوزه فناوری ماهواره بگوئید؟
معتمدی: ایران پیش از انقلاب اسلامی در حوزه فناوری فضایی در حد صفر بود و تنها مرکز سنجش از دور در کشور وجود داشت که این مرکز تنها وظیفه بهره برداری اطلاعات فضایی برای حوزه های نقشه برداری، هواشناسی، کشاورزی و معادن را برعهده داشت.
* نخستین ماهواره کشور با نام مصباح ساخته شد
فارس: بیشتر توضیح دهید؟ معتمدی: پس از انقلاب اسلامی و در سال های 74 و 75 سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران که آن زمان بنده ریاست آن را داشتم به مباحث مربوط به فناوری فضایی ورود پیدا کرد و نخستین ماهواره کشور با نام مصباح ساخته شد و پس از چندسال در وزارت دفاع و مرکز تحقیقات مخابرات وابسته به وزارت ارتباطات نیز فعالیت هایی در حوزه فضایی شکل گرفت.
پس از انقلاب اسلامی و در سال های 74 و 75 سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران که آن زمان بنده ریاست آن را داشتم به مباحث مربوط به فناوری فضایی ورود پیدا کرد.
* سال 79 که من مسئولیت وزارت ارتباطات را پذیرفتم
فارس: در زمان مسوولیت شما در وزارت ارتباطات چه اتفاقاتی در حوزه مسیر رشد ماهواره رقم خورد؟
معتمدی: در سال 79 که من مسوولیت وزارت ارتباطات را پذیرفتم پروژه ماهواره مصباح با فعالیت های مرکز تحقیقات مخابرات تلفیق شد و سرمایه گذاری بیشتری صورت گرفت که در نهایت نخستین ماهواره ایران با نام مصباح ساخته شد.
فارس: ماهواره مصباح در چه زمانی پرتاب شد؟
* ماهواره مصباح علی رغم اینکه آماده پرتاب بود هیچگاه پرتاب نشد
معتمدی: این ماهواره علی رغم اینکه آماده پرتاب بود هیچگاه پرتاب نشد و سال ها در خارج از کشور قرار داشت و درحال حاضر نیز نمی دانم که به کشور باز گشته یا خیر.
ماهواره مصباح علی رغم اینکه آماده پرتاب بود هیچگاه پرتاب نشد و سال ها در خارج از کشور قرار داشت.
* ماهواره های ساخته شده در دانشگاه های کشور از فناوری بالایی برخوردارند
فارس: در حال حاضر پیشرفت طراحی و ساخت ماهواره در کشور چگونه است؟
معتمدی: در سال های اخیر سازمان فضایی پروژه های مختلفی را به دانشگاه های معتبر کشور از جمله دانشگاه های صنعتی امیرکبیر، صنعتی شریف و علم و صنعت واگذار کرد که براین اساس شاهد ساخت و پرتاب ماهواره در این سه دانشگاه بودیم البته باید به این نکته اشاره کنم که ماهواره های ساخته شده در دانشگاه های کشور از فناوری بسیار بالایی برخوردار هستند.
* ماهواره دانشگاه صنعتی امیرکبیر در دهه فجر سال 97 پرتاب شد
فارس: درباره پرتاب ماهواره دانشگاه امیرکبیر در 2 سال گذشته بگوئید؟
معتمدی: ماهواره دانشگاه صنعتی امیرکبیر در دهه فجر سال 97 پرتاب شد و به مدار 500 کیلومتری زمین نیز رسید و اگرچه پرتاب ناموفق بود اما با ساخت و پرتاب این ماهواره توانستیم به فناوری های پیشرفته ای دست یابیم.
اواخر سال 79 که تصدی وزارت ارتباطات را برعهده گرفتم اولویت خود را ایجاد سازمان فضایی قرار دادم که براساس قانون وزارت ارتباطات سازمان فضایی و شورای فضایی شکل گرفت.
* پرتاب ماهواره یک فناوری و تکنولوژی جدا است
فارس: در زمان تصدی وزارت ارتباطات اولویت شما چه مسأله ای بود؟
معتمدی: پرتاب ماهواره یک فناوری و تکنولوژی جدا است، گفت: در اواخر سال 79 که تصدی وزارت ارتباطات را برعهده گرفتم اولویت خود را ایجاد سازمان فضایی قرار دادم که براساس قانون وزارت ارتباطات سازمان فضایی و شورای فضایی شکل گرفت به طوری که همزمان سازمان هوافضای نیروهای مسلح نیز ایجاد شد و وزیر دفاع نیز عضو شورای فضایی بود تا براین اساس سیاستگذاری ها در یک مکان و زیرنظر رئیس جمهور انجام شود.
* قرارداد ساخت ماهواره پیام 2 اواخر سال گذشته منعقد شد
فارس: درباره مراحل ساخت ماهواره پیام 2بگوئید؟
معتمدی: قرارداد ساخت ماهواره پیام 2 اواخر سال گذشته منعقد شد اما هر زمان هزینه فاز نخست ماهواره پیام 2 پرداخت شود مراحل ساخت آن را آغاز می‌کنیم چراکه این دانشگاه آمادکی کامل را برای ساخت ماهواره سنجشی پیام 2 دارد از طرفی باید بگویم طراحی جدید ماهواره پیام 2 توسط سازمان فضایی تایید و مشخصات آن نهایی شده است و ساخت این ماهواره توسط دانشمندان دانشگاه صنعتی امیرکبیر در صورت پرداخت هزینه فاز اول این ماهواره مراحل ساخت آن آغاز می شود.
* نسخه جدید پیام 2 قابل مقایسه با نمونه قبلی نخواهد بود
فارس: ماهواره پیام 2 توسط چند تیم علمی و عملیاتی از نخبگان و اساتید دانشگاهی ساخته خواهدشد؟
معتمدی: هر زمانی که هزینه ساخت فاز اول ماهواره برای دانشگاه واریز شود در گام اول تیم های تخصصی ثابت و همچنین گروه های مختلف مقطعی از دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری تشکیل خواهد شد، البته باید بگویم نسخه جدید پیام 2 قابل مقایسه با نمونه قبلی نخواهد بود. البته باید به این نکته اشاره کنم که ساخت فاز اول نسخه جدید ماهواره پیام 2 حداقل به طور میانگین یک سال طول خواهد کشید البته برای به پایان رساندن این پروژه ملی باید برای چند سال متخصصان و نخبگان را در اجرای این پروژه استخدام کنیم تا با توجه به تغییرات و مدل های جدید فرایند تکمیل آن انجام شود.
ساخت فاز اول نسخه جدید ماهواره پیام 2 حداقل به طور میانگین یک سال طول خواهد کشید البته برای به پایان رساندن این پروژه ملی باید برای چند سال متخصصان و نخبگان را در اجرای این پروژه استخدام کنیم.
* برای ساخت ماهواره پیام 2 نزدیک به 100 نفر از دانشگاهیان مشارکت دارند
* از نظر نیروی تخصصی چه تعداد از دانشمندان در ساخت ماهواره مشارکت دارند؟
معتمدی: برای ساخت ماهواره پیام 2 نزدیک به 100 نفر از دانشگاهیان شامل دانشمندان، نخبگان و همچنین متخصصان در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری مشارکت دارندبه طوری که یک تیم 30 نفره به صورت ثابت فعالیت می کنند و دیگر افراد نیز که از دانشجویان هستند به طور مقطعی همکاری خواهند داشت.
* وابستگی فضایی به خارج از کشور نداریم
مرتضی براری رئیس سازمان فضایی کشور درباره وضعیت علم و فناوری در حوزه فضایی و ماهواره گفت: تا 2 سال دیگر به مدار هزار کیلومتری رسیده و گام بعدی ما رسیدن به مدار 36 هزار کیلومتری است و دیگر تا گام نهایی هیچ وابستگی به خارج از کشور نخواهیم داشت.
* هیچ کشوری حاضر به انتقال فناوری به ایران نشد
وی با بیان اینکه امروز جوانان ما تسلط کامل بر دانش طراحی و ساخت کل زنجیره فضایی را دارند، گفت: درطول سالیان گذشته هیچ کشور پیشرو در عرصه فناوری فضایی حاضر به انتقال این فناوری به ایران نشد و حتی حاضر نبودند بر طراحی ماهواره های ما نیز نظارت داشته باشند این در حالی است که دانشمندان و متخصصان ایرانی تنها با تکیه بر توان و ظرفیت های علمی خودشان و با تعهد و خودباوری و اعتقاد به اینکه «ما می توانیم» طراحی و ساخت کل چرخه را آغاز کردند و در این مسیر موفق شده و به دستاوردهای بزرگی هم رسیده اند.
هیچ کشور پیشرو در عرصه فناوری فضایی حاضر به انتقال این فناوری به ایران نشد و حتی حاضر نبودند بر طراحی ماهواره های ما نیز نظارت داشته باشند.
* هرپرتاب ماهواره یک تجربه علمی است
رئیس سازمان فضایی با اشاره به اینکه هرپرتاب یک تجربه علمی محسوب می شود، خاطرنشان کرد: امروز خوشبختانه در حوزه های طراحی و ساخت ماهواره، پایگاه پرتاب، ماهواره بر، ایستگاه کنترل و هدایت، ایستگاه دریافت و کل چرخه این تکنولوژی با تکیه بر توان دانشمندان و متخصصان ایرانی خودکفا بوده و این چرخه به روش کاملا بومی در کشور فعال است.
انتهای پیام /
فناوری ایران انقلاب اسلامی ماهواره سید احمد معتمدی رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر مرتضی براری رئیس سازمان فضایی ایران
