پیش به سوی حقیقت

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو - فاطمه خلیلی یگانه؛ هفدهمین جشنواره فیلم مستند ایران «سینما مستند» با دبیری محمد حمیدی مقدم، آذرماه 1402 در پردیس سینمای چارسو برگزار می‌گردد. مروری مختصر بر این جشنواره کرده‌ایم.

«حقیقت بهترین راهنماست»، همان شعاری است که هر پنج نفری که دبیری جشنواره را برعهده گرفتند، به حمایت از آن پرداختند. محمد آفریده، شفیع آقامحمدیان، محمدمهدی طباطبائی‌نژاد و محمد حمیدی‌مقدم، هر کدام دوره‌ای از دبیری جشنواره سینما حقیقت را برعهده داشتند. مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی سازمان امور سینمایی جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران، «سینما حقیقت» را آذرماه هرسال در شهر تهران برگزار می‌کند. اهداف این جشنواره عبارتند از: نشان دادن تاریخ و فرهنگ جامعه‌ی ایران، بیان نسبت سینمای مستند و توسعه پایدار، پاسداری از هویت ملی مبتنی بر انگاره‌های دینی و ایرانی، آشنایی فیلمسازان کشور با تحولات نوین سینمای مستند جهان، توزیع و نمایش این آثار در عرصه‌های داخلی و خارجی، و دیگر اهدافی ذیل چنین موارد مانند: تقویت سینمای مستند خلاق ایران.

فیلمسازانی همچون نرگس آبیار، محمدحسین مهدویان، محمد کارت که اسم آن‌ها را زیاد شنیده‌ایم و به تعبیری میان عموم شناخته شده هستند، دقیقا فیلمسازانی بودند که روزی موفق شدند در جشنواره سینما حقیقت، جایزه کسب کنند. فی‌الواقع این پله‌ی ترقی بودن سینما مستند برای افراد باانگیزه، می‌تواند نشان‌دهنده‌ی آن باشد که جشنواره، بستری واقعی برای بروز و کشف استعداد‌ها است. همان گونه که در دوره‌ی پیشین، یعنی دوره‌ی شانزدهم، کسانی، چون امیر آقا عبداللهی برای کارگردانی مستند کوتاه «کشیم عشق»، محمدرضا خوش فرمان برای کارگردانی مستند نیمه بلند «اسپانک»، موفق شدند جایزه‌ی بهترین کارگردان را کسب کنند. همچنین جایزه ویژه‌ی هیئت داوران را مهدی شامحمدی و مهدی بخشی مقدم برای مستند «خونه مامان شکوه»، به دست آوردند.

حقیقت در یک نگاه پاییز سال 1386، اولین دوره جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت به دبیری محمد آفریده، برگزار شد. صاحب ایده‌ی جشنواره فیلم مستند، محمد آفریده است که نخستین دوره این جشنواره، با کوشش ایشان به اجرا درآمد. او تجربه تهیه کنندگی سینمایی «دست‌انداز» را داشت. لازم به ذکر است که محمد آفریده دبیری 3 دوره جشنواره‌ی سینما حقیقت را بین سال‌های 1386 تا 1388 در کارنامه‌ی خود دارد. شفیع آقامحمدیان که پس از آفریده به روی کار آمد، دبیری دوره‌های چهارم تا ششم جشنواره را برعهده گرفت. پس از او، این مسئولیت به محمدمهدی طباطبایی‌نژاد داده شد. ایشان دبیر دوره‌های هفتم تا دوازدهم جشنواره بود. محمد حمیدی مقدم از دوره سیزدهم بر صندلی دبیری نشست و همچنان سمت دبیری را، برای هفدمین دوره، عهده‌دار است. طی این سال‌ها، سینما حقیقت به یکی از مهم‌ترین رویداد‌های سینمای مستند ایران تبدیل شد و جایگاه خود را بین سینمایی‌ها بیش از پیش پیدا کرد.

برگردیم به آغاز جشنواره؛ روز‌هایی که در سینما فلسطین این آغاز رقم خورد و علاقمندان مستند با عشق به تماشا آثار می‌رفتند. کمی بعد که سر و کله‌ی سینما سپیده پیدا گشت، از دوره‌ی چهارم مکانی شد برای نمایش فیلم‌های مستند که پذیرای مردم بود. میزبانی این دو سینما، تا دوره‌ی نهم جشنواره ادامه یافت. سال 1395، سالی بود که پردیس سینمایی چارسو، برای اولین بار به عنوان محل اصلی برگزاری جشنواره برگزیده شد. روزگاری که دیگر مخاطب نیاز آشکاری به سینمای مدرن پیدا کرده و وقت آن بود که مسیر روبه اصلاح و بازسازی درپیش گرفته شود.

روز‌هایی که ترس استفاده از اتوبوس و مترو، حضور در کافه و مهمانی، نشستن روی صندلی سینما و سالن نمایش تئاتر داشتیم را به یاد دارید؟ سایه‌ی نحس کرونا به روی جهان افتاده بود و جریان زندگی را مختل کرده بود. سال 1399 تا 1400، جشنواره حقیقت هم از تلخی همه گیری این ویروس خبیث که جان‌های بسیاری را گرفت، در امان نماند و نحوه‌ی برگزاری آن به صورت آنلاین شد. بلوای سال گذشته هم طور دیگری برای جشنواره محدودیت ایجاد کرد. موقعیت مکانی پردیس چارسو در جریان اغتشاشات، می‌توانست برای فیلمسازان خطر‌هایی داشته باشد، از این رو، محل اصلی برگزاری، به پردیس ملت انتقال یافت. امسال اما، سینما چارسو، دوباره مهمان سینما حقیقت است که، به جهت دسترسی راحت به وسایل نقیله عمومی و وجود پارکینگ مناسب و تقاضای گسترده شرکت کنندگان، خیال مخاطبین را راحت کرده است.

نکته جالب توجه‌ای که در حاشیه این جشنواره پدید آمده، رکوردی است که اهالی رسانه مانند: خبرنگاران، روزنامه نگاران و نمایندگان شبکه‌های رادیویی و. برای ثبت نام و حضور در آن، زده‌اند. ثبت درخواست آن‌ها از شنبه 20 آبان آغاز شد و تا پایان روز شنبه، 27 آبان ماه 1402 ادامه داشت. به گزارش روابط عمومی مرکز عمومی مرکز گسترش سینما مستند، تجربه و پویانمایی، باشگاه توانای فارس نوشت: «امسال رکورد ثبت نام نمایندگان رسانه برای حضور در هفدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» در طی 4 سال اخیر زده شد و 356 نفر از منتقدان، خبرنگاران و روزنامه‌نگاران برای حضور در هفدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» ثبت نام کردند. این فهرست شامل نمایندگان رسانه‌های مکتوب، خبرگزاری‌ها، سایت‌ها، شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی است.» استقبال بالا علاقمندان سینما مستند، موجب شد که علاوه‌بر پردیس چارسو که خانه‌ی جشنواره است، موزه سینما نیز میزبان مردم شود.

روز‌هایی که نزدیک هفدهمین جشنواره «سینما حقیقت» هستیم، نظر منتقدین سینما راجع به ابعاد گوناگونی از جشنواره، قابل توجه است. عزیزالله حاجی مشهدی منتقد و مدرس سینما حاجی مشهدی در پاسخ به این پرسش خبرنگار خبرگزاری پانا که "سینمای مستند چه ظرفیت‌هایی دارد که می‌تواند امروزه به کمک جامعه و مردم بیاید"، توضیح داد: «ظرفیت‌های سینمای مستند را در عمل می‌توان نامحدود تصور کرد. چرا که برای هر موضوع یا مساله انسانی و برای هر یک از پدیده‌های زیست محیطی و تاریخی و جغرافیایی و پدیده‌های طبیعی، می‌تواند نمونه‌های جذاب و در عین حال پرمحتوایی تولید کند که هم از جنبه‌های اطلاع‌رسانی و دانش افزایی بسیار سودمند باشد و هم در معرفی زیست بوم‌ها و اقلیم‌های پُرتنوع گیتی و نمایش انواع فرهنگ‌ها و آداب و رسوم و آیین‌ها و سنت‌ها، رسانه‌ای اطمینان‌بخش باشد.»

حاجی مشهدی درباره راهکار خود برای توجه بیشتر به فضای مستند گفت: «شاید پشتیبانی مادی و سرمایه‌گذاری برای تولید مستند‌های ارزنده، می‌تواند در دستور کار مراکزی، چون صداوسیما، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، حوزه هنری و مراکز سینمای جوان استان‌های مختلف قرار گیرد و علاوه بر مساعدت در تولید فیلم‌های مستند، برای نمایش و پخش مناسب آثار تولید شده نیز راهکار‌های اجرایی و عملی ثمربخشی اندیشیده شود. تنها در این صورت است که فضای مستند می‌تواند آینه‌ای شفاف و بی غبار برای روایت مسائل مردم و جامعه و زیست بومی که در آن زندگی می‌کنند، باشد.»

فقط اکران کافی نیست! مصطفی محمودی پژوهشگر، مدرس و منتقد سینما، در گفتگو با خبرنگار سینما صبا درباره وضعیت اکران فیلم‌های مستند گفت: «فراموش نکنیم که فقط اکران کافی نیست. یعنی یک زنجیره‌ای باید در این بخش باشد که بتوانیم مخاطب را بیش از گذشته جلب و جذب گونه سینمای مستند و فیلم کوتاه کنیم. تا جایی که مخاطب خودش بیاید و جست‌وجو کند. مثلا شبکه مستند در تلویزیون محتوای بسیار خوبی پخش می‌کند و در شبکه‌های دیگر هم کم و بیش مستند‌هایی می‌بینیم که نیاز به تبلیغ دارند. ضمن اینکه اکران سینما‌ها را داریم. البته در کنار همه اینها، پلتفرم‌ها نیز باید به شکل جدی به این مسئله بپردازند. به نظرم جشنواره سینماحقیقت هم رویداد مناسبی است که می‌تواند بیش از دوره‌های گذشته، زمینه و شرایطی فراهم کند که عموم علاقه‌مندان، یعنی کسانی که فیلم ساز مستند یا اهل رسانه و منتقد سینما نیستند، اما علاقه‌مند هستند، بتوانند بیایند و با مستند‌های جشنواره سینماحقیقت آشنا شوند.»

همچنین افزود: «جشنواره سینماحقیقت می‌تواند مثل جشنواره فیلم فجر کم کم به این سمت برود که همزمان بتواند برخی از تولیدات یا محصولاتی که در جشنواره شرکت کرده‌اند را در استان‌ها هم به نمایش بگذارد. حوزه اکران جشنواره سینماحقیقت و حتی بخش اعظمی از اکران فیلم‌های مستند بیشتر در استان تهران است و در مراکز استان‌ها به ندرت پیش می‌آید که شاهد این مسئله باشیم»

محمودی اضافه کرد: «اگر این فراگیری با برنامه‌ریزی خوب اتفاق بیفتد و ما بتوانیم طلیعه آن را در جشنواره سینماحقیقت امسال ببینیم که جشنواره همزمان با تهران در استان‌های مختلف کشور برگزار شود، می‌توانیم به ایجاد زمینه‌های دیگر مطلوبیت این گونه سینمایی برای مخاطبان عام در سراسر کشور امیدوار باشیم. ضمن اینکه عمده کسانی که در سینمای مستند فعالیت کرده‌اند و از گذشته تا به حال مانده‌اند، استعداد‌هایی بوده‌اند که از شهر‌های مختلف آمدند و جذب سینمای مستند شدند. فراموش نکنیم که کشور ما اقلیم متنوع، فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ‌های متفاوتی دارد و همه این‌ها زمینه‌های جذابی است برای اینکه بتوانیم به تماشا و کشف و رشد استعداد‌هایی بنشینیم که در هر گوشه از ممکلت کار می‌کنند و سینمای مستند و جشنواره سینماحقیقت می‌تواند محمل مناسبی باشد که ما بتوانیم این استعداد‌ها را شناسایی کنیم»

بایستی منتظر ماند و عملکرد جشنواره را در هفدهمین دوره‌ی آن شاهد بود. بی‌گمان این پله‌ی ترقی همچنان موجب رشد مستندسازانی خواهد شد که توانسته‌اند قدم اول را بردارند. پردیس چارسو و موزه سینما، روز‌هایی از جشنواره را با حضور پراشتیاق مخاطبین، به خود خواهند دید و این دوره نیز، به تاریخچه‌ی جشنواره «سینما حقیقت» خواهد پیوست.