چالش‌ها و امیدهای روابط ایران - عراق

به گزارش ایسنا، روز یکشنبه 22 اسفندماه در پی اخبار منتشر شده مبنی بر حمله موشکی به منطقه‌ای در اربیل و تحلیل های انعکاس یافته در رسانه ها در مورد کم و کیف این حمله و دیگر موارد مرتبط با آن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی طی بیانیه ای اعلام کرد «در پی جنایات اخیر رژیم جعلی صهیونیستی و اعلان قبلی مبنی بر بی پاسخ نگذاردن جنایت ها و شرارت های این رژیم منحوس؛ شب گذشته "مرکز راهبردی توطئه و شرارت صهیونیست‌ها" مورد هدف موشک های قدرتمند و نقطه زن "سپاه پاسداران انقلاب اسلامی" قرار گرفت.

پس از انتشار این بیانیه عده ای از رسانه ها از جمله المیادین نزدیک به حزب الله لبنان اعلام کردند "مکانی که توسط ایران در اربیل موشکباران شد، مقر اصلی اقدامات جاسوسی و نظامی اسرائیل علیه ایران بود و اواخر دی ماه نیز 6 پهپاد اسرائیلی با هدایت همین مقر، اقدامات خرابکارانه ای علیه یک مقر نظامی در کرمانشاه داشته‌اند."

تعدای از رسانه ها نیز آن را پاسخ به شهادت دو افسر ارشد سپاه پاسداران در سوریه توسط رژیم صهیونیستی اعلام کردند.

تحولات اخیر با واکنش رسمی دولت بغداد و اربیل مواجه شد چنان که وزارت خارجه عراق روز یکشنبه با انتشار بیانیه‌ای در سایت رسمی خود اعلام کرد که این وزارت حمله موشکی به استان اربیل در کردستان عراق را محکوم می کند و مدعی شد که در این حمله موشکی مناطق مسکونی هدف قرار گرفتند.

در این بیانیه آمده است که این حمله نقض آشکار حاکمیت عراق به شمار می رود و منجر به ترس شهروندان شده و موجب ناامنی و بی ثباتی در اقلیم کردستان و کل کشور عراق در این مرحله حساس است.

وزارت خارجه عراق با تجاوز خواندن این حمله مدعی شد که این اقدام امنیت عراق و ثبات ملت آن را مورد هدف قرار داد و نیازمند موضع یکپارچه برای مقابله با آن است.

در همان روز وزارت امورخارجه عراق، ایرج مسجدی سفیر ایران در عراق را برای ارائه توضیحات در مورد اتفاقات رخ داده به این وزارت خانه فراخواند.

یک روز بعد از این حمله در روز دوشنبه مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق به همراه هیاتی به اربیل سفر کرد و به همراه مقامات اربیل از مکان حمله بازدید کرد و بار دیگر در اظهاراتی نسبت به این تحولات واکنش نشان داد و آن را محکوم کرد.

بازدید مصطفی الکاظمی و هیات همراهش از محل اصابت موشک های ایران در اربیل

در واکنش به اظهارات مقامات عراق، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز روز دوشنبه 23 اسفندماه در نشست مطبوعاتی خود در پاسخ به سوال در مورد حمله موشکی اخیر سپاه به یکی از مقرهای جاسوسی رژیم صهیونیستی در اربیل و برخی از مسائل مطرح شده در این زمینه گفت: به هیچ وجه پذیرفته نیست که یکی از همسایگان ما که روابط عمیقی با ما دارد و در سطوح مختلف تعامل بین دو کشور وجود دارد کانون ایجاد تهدید برای ایران باشد. این کانون تهدید شدن به یک کشور ثالث برنمی‌گردد. رژیم صهیونیستی بارها و بارها از داخل خاک عراق ناامنی ایجاد کرده است. برخی تجمعات ضد انقلاب در اقلیم کردستان و گروه‌های تروریستی در این منطقه صورت گرفته است. در یک سال گذشته چندین بار به دولت مرکزی عراق در این زمینه تذکر داده شده است. در خفا و به صورت آشکارا تأکید شده که اجازه ندهند که مرزهای عراق مرزهای ناامنی برای ایران باشد.

وی گفت: ایران تحمل نمی‌کند که کانونی در نزدیکی مرزهایش، کانون خرابکاری و اعزام گروه های تروریستی به داخل ایران باشد. چه توسط گروه های ضد انقلاب و چه توسط رژیم صهیویستی در داخل منطقه اقلیم. بارها در ملاقات مختلف این موضوع گفته شده است. انتظار جمهوری اسلامی ایران از دولت مرکزی عراق این است که یک بار برای همیشه به این وضعیت پایان دهد و اجازه ندهد که مرزهایش مورد سوءاستفاده قرار گیرد.

خطیب زاده گفت: آنچه مشخص است این است که دولت مرکزی عراق مسئولیت قطعی دارد برای اینکه جغرافیای عراق محل تهدیدی برای کشور همسایه آن یعنی ایران نباشد. متأسفانه در تمامی تذکراتی که در این زمینه به دولت مرکزی عراق بارها داده شده است خاک عراق مورد سوءاستفاده طرف‌های ثالث قرار گرفته است. از جمله گروه‌های ضد انقلاب و گروهک‌های کرد تروریستی ضد ایران. آمریکا نیز از داخل عراق عملیات نظامی علیه ایران انجام داده و رژیم اشغالگر قدس نیز پایگاه‌های خرابکاری در عراق دارد. مکررا در این زمینه به دولت عراق تذکر داده شده، در این ارتباط صحبت شده که دولت عراق به این مسائل توجه کند.

وی تصریح کرد: آنچه که به دولت عراق اعلام کرده‌ایم این است که شرط دوستی، احترام به منافع و حاکمیت و مهمتر از همه حفظ پایداری این روابط است. متأسفانه تذکرات ما در این زمینه نادیده گرفته شد و در همین چارچوب یکی از کانون‌های دسیسه و خرابکاری علیه ایران به صورت مسئولانه مورد حمله قرار گرفت.

نشست مطبوعاتی سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه ایران

این دیپلمات ارشد کشورمان در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه آیا به نظر وی اقدام اخیر سپاه در این منطقه مانع ادامه فعالیت های خرابکارانه در مرز ایران و عراق می‌شود یا نه، تصریح کرد: ما امیدواریم که پیام گرفته شده باشد. ما به صورت سیاسی، دیپلماتیک و غیراعلامی نیز قبلا پیام‌هایی را فرستاده بودیم ولی در نقطه‌ای قرار گرفتیم که به این پیام‌ها بی‌توجهی می‌شد و امنیت مرزهای ما خدشه‌دار شده بود.

به گزارش ایسنا یکی از اقدامات دپیلماتیک صورت گرفته از سوی دولت مصطفی الکاظمی تلاش برای نقش آفرینی موثر تر عراق در تحولات منطقه ای و جهان اسلام بوده است و در همین چارچوب دولت بغداد در طول یک سال گذشته با برگزاری نشست هایی چون نشست بغداد و یا میانجی شدن بین برخی از کشورهای منطقه و انتقال پیام بین آنها سعی کرده است تا چهره دیگری از عراق در عرصه مناسبات دپپلماتیک به افکار عمومی جهان و منطقه ارائه کند.

در همین چارچوب یکی از تحولات مهم برگزاری چهار دور مذاکره بین ایران و عربستان با تلاش دولت عراق در بغداد بوده است، مذاکراتی که به منظور کاهش تنش در روابط تهران و ریاض و عادی سازی روابط این دو کشور موثر منطقه ای انجام شده است و به عقیده کارشناسان یکی از برندگان این عادی سازی روابط اگر محقق شود، دولت عراق خواهد بود دولتی که هم با تهران و هم با ریاض دارای روابطی استراتژیک و حیاتی است.

در روز شنبه 21 اسفندماه وزیر امور خارجه عراق در حاشیه نشست منطقه ای آنتالیا اعلام کرد که قرار است دور پنجم مذاکرات ایران و عربستان در روز چهارشنبه 25 اسفندماه در تهران برگزار شود ولی در روز یکشنبه22 اسفندماه سایت "نورنیوز " در خبری اعلام کرد که ایران به صورت یک طرفه این گفت‌وگوها را موقتا تعلیق کرده است.

در مورد علت این تعلیق از سوی این سایت موضوع خاصی بیان نشده است ولی برخی از کارشناسان در ابتدا این موضوع را مطرح کردند که به تعویق افتادن این گفت وگو ها به خاطر اعدام دسته جمعی تعدادی از شیعیان توسط دولت مرکزی ریاض بوده است و سپس عده ای نیز این موضوع را مطرح کردند که به خاطر حملات موشکی به اربیل و تحولات اخیر در روابط ایران و عراق، برگزاری این دور از مذاکرات به تعویق افتاده است چنان که یکی از مشاوران الکاظمی نیز در مصاحبه با رسانه "عربی پست" چنین ادعایی را مطرح کرد.

در روز دوشنبه سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در آخرین نشست مطبوعاتی خود در سال 1400 با خبرنگاران داخلی و خارجی در پاسخ به سوال ایسنا مبنی بر اینکه روز شنبه وزیر خارجه عراق در حاشیه نشست آنتالیا اعلام کرده بود که در روز چهارشنبه پنجمین دور مذاکرات ایران و عربستان در بغداد برگزار می‌شود اما دیروز رسانه ها اعلام کردند که ایران به صورت یک طرفه انجام این مذاکرات را معلق کرده است و علت این تصمیم چیست و برخی می‌گویند این تصمیم به خاطر اعدام اخیر تعدادی از شیعیان در عربستان صورت گرفته است، اظهار کرد: تاریخی توسط دوستان ما در عراق برای انجام دور پنجم گفت‌وگوها بین ایران و عربستان اعلام شده بود. من هفته قبل هم اعلام کردم که رفت و برگشت‌هایی برای اعلام یک تاریخ وجود داشته اما همزمان اعلام کردم و می‌توانم بگویم که این تاریخ قطعی نیست، به محض اینکه این تاریخ قطعی شود و دو طرف درباره تاریخی توافق کنند این موضوع اعلام خواهد شد.

وزیر امور خارجه ایران نیز چهارشنبه 25 اسفندماه در حاشیه جشن دیپلماتیک نوروز 1401 در جمع خبرنگاران در پاسخ به سوالی در خصوص زمان برگزاری دور پنجم مذاکرات ایران و عربستان گفت: برگزاری آن قطعی است ولی زمان آن هنوز نامعین است.

در گفت وگویی با اردشیر پشنگ کارشناس ارشد مسائل عراق به بررسی روند تعاملات بین عراق و ایران در سال گذشته (1400) و مهم ترین مسائل بین دو کشور درسال جاری پرداخته ایم.

این کارشناس ارشد مسائل عراق، با بیان اینکه روابط ایران و عراق در سال 1400 را باید در حوزه های مختلفی مورد بررسی قرار داد، اظهار کرد: به نظر می رسد در سال 1400 در عرصه سیاست، برگزاری انتخابات پارلمانی در عراق و نتایج حاصل از آن یکی از مهمترین مسائل برای ایران در حوزه جغرافیایی عراق بوده است.

اردشیر پشنگ افزود: نتیجه این انتخابات، یعنی شکست نیروهای موسوم به جریان مقاومت در برابر جریان صدر و ایجاد یک دوران گذار در این کشور به همراه وقوع یک بن بست سیاسی در موضوع تشکیل دولت در عراق از جمله مهمترین مسائل در روابط تهران و بغداد در سال 1400 بوده است.

وی تصریح کرد: ایران تا پیش از برگزاری انتخابات در 10 اکتبر 2021 تلاش داشت که متحدان و نزدیکانش یعنی گروه حشدالشعبی، ائتلاف دولت قانون و دیگر گروه های همسو کرسی های بیشتری را در جریان این انتخابات به دست آورند ولی نتیجه آرا به نحو دیگری رقم خورد و گروه صدر اکثریت کرسی ها را به دست آورد.

پشنگ گفت: بعد از مشخص شدن نتایج انتخابات، ایران در مرحله بعد تلاش کرد تا از ظرفیت های خود استفاده کند تا در بیت شیعی در عراق انشقاقی ایجاد نشود و مانع ایجاد اختلاف و تفرقه شود، چنانکه دولت آتی،"دولت وحدت ملی" باشد در برابر ایده "دولت اکثریت ملی "که توسط جریان صدر دنبال می شود.

مقتدی صدر یکی از رهبران جریان شیعه در عراق

وی با بیان اینکه از ابتدای نیمه دوم سال 1400این وضعیت ادامه داشته و هنوز چشم انداز روشنی برای این موضوع وجود ندارد، تصریح کرد: از نظر اقتصادی نیز در روابط ایران و عراق در سال 1400 می توان به دو مورد اشاره کرد، یک بعد آن افزایش تعاملات اقتصادی بین تهران و بغداد و ایران و اقلیم کردستان بوده چنانکه این شیب به صورت ملایم رو به رشد بوده است.

این کارشناس ارشد مسائل عراق ادامه داد: نکته دیگر در حوزه روابط اقتصادی بین ایران و عراق موضوع تبادلات بانکی و اقدامات صورت گرفته جهت بازگرداندن طلب های ایران توسط دولت عراق بوده است.

وی با بیان اینکه به خاطر تحریم های آمریکا، عراق نتوانسته بخش اعظمی از بدهی های خود به ایران را به خاطر صادرات گاز و برق از ایران به عراق بپردازد، گفت: تا پایان سال 1400 این تحریم ها مانع از آن شد که ایران بتواند پول خود را در این زمینه از عراقی ها دریافت کند گرچه در انتهای سال 1400 چشم اندازی برای حل این موضوع و بهبود آن دیده شد.

پشنگ با تأکید بر اینکه در سال 1400 شیب روابط اقتصادی و بازرگانی بین دو کشور، شیب مثبتی بوده است، به روابط سیاسی ایران و اقلیم کردستان در سال 1400 هم اشاره کرد و گفت: در سال گذشته در حوزه سیاسی بین ایران و منطقه اقلیم، اتفاقات مختلفی را شاهد بودیم از جمله اینکه حزب اتحادیه میهنی کردستان که دومین حزب مهم این منطقه است و حزب نزدیک به ایران است دچار انشقاق در سطوح رهبری خود شد و این منجر به کنار گذاشتن آقای " لاهور شیخ جنگی" یکی از رهبران ارشد این حزب شد و همین مسئله تا حدودی باعث تضعیف حزب اتحادیه میهنی بیش از گذشته شد و اختلافات در این زمینه را دوچندان کرد. ایران در همین راستا تلاش کرد که از ظرفیت خود استفاده کند که مانع این تضعیف شود اما روند به گونه ای دیگر به پیش رفت.

پشنگ همچنین با بیان اینکه در سال 1400 شاهد چالشی بین منطقه اقلیم و بغداد بودیم، افزود: هرازچندگاهی در سال گذشته شاهد بودیم که اربیل و برخی از مناطق مرتبط با آن به بهانه حضور نیروهای نظامی آمریکا مورد حملات راکتی قرار می گرفت و منطقه اقلیم انجام این حملات راکتی را منتسب به بخشی از جریان رادیکال نزدیک به حشدالشعبی که به نوعی به ایران نیز نزدیک هستند، می کرد.

مسعود بارزانی رئیس حزب دموکرات کردستان عراق

وی افزود: همچنین در انتخابات اکتبر 2021 حزب آقای بارزانی همچنان به عنوان اصلی ترین حزب در این منطقه توانست تعداد کرسی های خود را بیشتر کند و به عنوان اصلی ترین حزب در این منطقه بار دیگر شناخته شود.

پشنگ ادامه داد: در همین چارچوب ایران تلاش کرده که در مسیر افزایش روابط خود با احزاب مختلف در منطقه اقلیم از جمله حزب دموکرات اقداماتی را انجام دهد و از دیگر سو این تلاش را نیز داشته که آقای بارزانی تبدیل به عامل اختلاف بین گروه های شیعه نشود، چنانکه در هفته های اخیر این تلاش از سوی ایران صورت گرفته که از طریق آقای بارزانی پیام هایی را به مقتدی صدر وارد کند تا او به نوعی از ایده دولت اکثریت ملی در برابر ایده دولت وحدت ملی کوتاه بیاید تا از این طریق، اتحاد به نوعی به بیت شیعه در عراق برگردانده شود و در همین چارچوب تا حدودی شاهد نزدیکی ایران و حزب دموکرات در این مسئله بوده ایم. گرچه این تلاش ها هنوز به نتیجه نهایی منجر نشده است و هنوز مشخص نیست دولت در عراق بر اساس چه فرمولی تشکیل می شود.

این کارشناس ارشد مسائل عراق با بیان اینکه در سال 1401 در حوزه سیاسی مسئله تشکیل دولت آتی عراق، کیفیت تشکیل دولت و گروه های تشکیل دهنده دولت آتی از متغیرهای مهم تاثیرگذاری در روابط سیاسی ایران و عراق است، اظهار کرد: ایران همچنان به تلاش های خود ادامه خواهد داد تا به نوعی آقای مقتدی صدر از مواضع خود کوتاه بیاید و ایده دولت اکثریت را کنار بگذارد. این برنامه ایده آل ایران برای تشکیل دولت در عراق است.

وی معتقد است: برنامه رئالیستی ایران این است که اگر فرض را بر این بگیریم که سه گانه مقتدی صدر، بارزانی و الحلبوسی قدرت را در دست بگیرند در چنین شرایطی سعی کند که به گروه های متحد خود به عنوان گروه اپوزیسیون دولت کمک بیشتری بکند و از طرف دیگر مانع از افزایش تنش و فضای ضد ایرانی در اتمسفر سیاسی عراق شود چرا که قبل از برگزاری انتخابات 2021 تا حدودی شاهد بودیم که در فضای سیاسی و رسانه ای عراق یک فضای ضدخارجی از جمله فضای ضدایرانی ایجاد شده بود.

وی با بیان اینکه ایران تلاش خواهد کرد که مشکلات خود را با این جریان کم کند و تحول رخ داده را به عنوان امر واقع بپذیرد، تصریح کرد: البته تا پیش از آن همچنان تلاش خواهد کرد که دولت وحدت ملی فرمول تشکیل دولت بعدی در عراق باشد.

پشنگ با بیان اینکه روابط ایران و اقلیم کردستان در سال 1401 از منظر سیاسی تا حدودی متأثر از فرمول تشکیل دولت آتی در بغداد خواهد بود، تصریح کرد: اگر سه گانه الحلبوسی صدر و بارزانی قدرت را به دست آورند هر چند این موضوع برای ایران ناخوشایند است اما این مسئله باعث خواهد شد که تلاش کند که روابط خود را با حزب دموکرات ارتقا دهد و از وقوع تنش های احتمالی بکاهد.

وی ادامه داد: از طرف دیگر باید به این موضوع توجه کنیم که طی ماه های آتی در منطقه اقلیم کردستان شاهد برگزاری انتخابات پارلمانی خواهیم بود و این نیز مسئله مهمی برای ایران و منطقه اقلیم است.

پشنگ با بیان اینکه ایران در سال جاری همچنان تلاش خواهد کرد که ارتباطاتش را با تمامی طرف ها در اقلیم کردستان از جمله دو حزب اصلی این منطقه و گروه های اپوزیسیون و همچنین اسلام گرا در اوج خود نگه دارد، افزود: اگر مسئله برجام حل شود و تحریم ها علیه ایران کاهش پیدا کند شاهد این خواهیم بود که روابط اقتصادی تهران با بغداد به صورت کلی و روابط ایران و اقلیم به صورت خاص گسترش پیدا خواهد کرد و ما شاهد شکوفایی ارتباطات اقتصادی و بازرگانی بین دو طرف خواهیم بود و این موضوع می تواند بر معیشت مردم مرزنشین آن منطقه و وضعیت نابهنجار و شرایط کولبران در کشور خودمان تا حدودی تأثیر مثبت داشته باشد.

وی در بخشی دیگر از صحبت های خود با بیان این که اتفاق مهم دیگری که در روزهای پایانی سال روی داد و به نظر سایه سنگینی بر روابط میان تهران - اربیل در وهله نخست و سپس تهران - بغداد در وهله دوم خواهد داشت، شلیک موشک‌های بالستیک از داخل خاک ایران به سوی هدفی در شهر اربیل بود، افزود: ایران اعلام کرده نقطه‌ای را که مورد حمله قرار داده یکی از پایگاه‌های موساد در عراق است، و حتی برخی کارشناسان و مسئولان نیز تاکید کرده‌اند چنانچه اقلیم کردستان این هشدار را جدی نگیرد حملاتی بیشتر به برخی نقاط دیگر در دستور کار ایران خواهد بود. در این بین برخی رسانه‌ها هم این حمله را پاسخ به حملات پهپادی ماه قبل اسراییل علیه یک مرکز مهم نظامی در کرمانشاه قلمداد کرده‌اند و عده‌ای دیگر هم آن را پاسخ به ترور دو افسر ارشد سپاه پاسداران در سوریه ارزیابی کرده‌اند.

پشنگ با بیان این که در این بین پاسخ طرف مقابل به باور بنده بسیار قابل تامل و تا حد زیادی بیانگر وضعیت روابط آتی میان تهران با اربیل و بغداد است، گفت: نخست اینکه نه فقط مقامات اقلیم کردستان ادعای بودن پایگاه موساد را قویا رد کرده‌اند بلکه مقامات بغداد همچون مصطفی الکاظمی و برهم صالح و یا مرد شماره یک فعلی این کشور یعنی مقتدی صدر نیز هم‌صدا با اربیل شده‌اند و از کلمات جدی‌تری در محکومیت حمله استفاده کرده‌اند و طرفین از تشکیل کمیته حقیقت‌یاب خبر داده‌اند و حتی شاهد بودیم نخست وزیر عراق شخصا به اربیل سفر کرد و با همراهی مسرور بارزانی محل مورد اصابت موشک‌ها را رویت کرد. حزب دموکرات نیز ساختمان مذکور را ملک شخصی "شیخ باز" یکی از بازرگانان بزرگ و با نفوذ کُرد و نزدیک به این حزب اعلام کرده است.

این کارشناس مسائل عراق ابزار عقیده کرد: به باور بنده اینکه چرا در چنین زمانی این حمله یعنی شلیک موشک‌های بالستیک از داخل ایران همراه با اعلام مسئولیت توسط سپاه روی داد ابعاد و دلایلی بیشتر و فراتر از مسائل و روابط ایران با حزب دموکرات و یا بغداد دارد که طبیعتا پیامدهای بسیار مختلفی هم بدنبال دارد که بدیهی‌ترین و سریع‌ترین آنها ایجاد سطح تنش و بی‌اعتمادی فزاینده میان طرفین است. لذا این موضوع چنانچه توام با حل و فصل و تنش‌زدایی از سوی هردو طرف نشود محتملا یک نقطه عطف در ایجاد سردی و تنش محسوب شده و بر روابط طرفین حداقل در کوتاه مدت تاثیر خواهد داشت!

وی افزود: در چنین فضایی چنانچه دولت اکثریت ملی مقتدی صدر نیز تشکیل شود اتمسفر سیاسی و دوقطبی پیشین عراق در قبال جمهوری اسلامی ایران، عمق و شدت بیشتری خواهد یافت.

دیدار وزیران امور خارجه ایران و عراق در تهران

پشنگ در همین ارتباط تاکید کرد:اما با این حال وابستگی‌های متقابل تهران و اربیل و بغداد، میانجی‌ها و بودن بازیگران مختلفی که مورد اعتماد طرفین هستند و نیز تجارب مشترک پیشین از عناصری است که می‌تواند در صورت بودن اراده مشترک سیاسی از سوی طرفین به کاهش و مدیریت تنش موجود انجامیده و از تبعات آن بکاهد، حال بایست منتظر ماند و دید چه اتفاقات و تحولاتی در عمل روی می‌دهد، در هر حال طرفین و بخصوص مردم دو کشور نیازمند آرامش و ارتقا و گسترش روابط و تسهیل در آمد و شد و رشد همکاری‌ها هستند.

انتهای پیام