چرا مشهد پایلوت واحدهای اقامتی در ایران محسوب می‌شود؟

سیدمسعود منتجبی در سمپوزیوم ملی یکصد سال گردشگری ایران که پیرامون سیر تاریخی گردشگری فرهنگی، زیارتی، طبیعت‌گردی و ورزشی به صورت وبینار برگزار شد، در خصوص تاریخچه هتلداران در ایران و مشهد اظهار کرد: برای اینکه چارچوب ذهنی مناسبی از این موضوع داشته باشیم ضروری است که درجه نخست به تاریخچه سفر نگاهی داشته باشیم. آنچه سفر برای ما رقم زده و تاریخی که به قدمت انسان تاریخ دارد. سفر همزاد انسان است و با انسان رشد و تکمیل پیدا کرده است.

وی افزود: نخستین مستندات رسمی سفر در دنیا به قرن 16 و 17 بازمی‌گردد. نخستین نوشتاری که به صورت رسمی از عنوان توریست و مسافرت استفاده می‌کند به قرن 17 در فرانسه بازمی‌گردد. در اروپا پس از قرن 18 و انقلاب صنعتی شکل سفر و مسافرت با رشد بیشتری جلوه پیدا می‌کند تا اینکه پس از جنگ جهانی دوم به عنوان یک مقوله مهم اقتصادی و گذران اوقات فراغت خودش را نشان می‌دهد.

نخستین نشانه‌های تاریخ سفر در ایران به چه زمانی بازمی‌گردد؟

کارشناس و مشاور جامعه هتلداران کشور گفت: تاریخ مدون ایران با آنچه که وجود دارد تفاوت‌های زیادی دارد. نخستین نشانه‌هایی که در مورد سفر و مسافرت وجود دارد می‌توان به سفرنامه‌نویسی‌های ناصرخسرو و ابن‌بطوطه در تاریخ‌های قرون اولیه اسلامی اشاره کرد. آنچه در تاریخ مدون وجود دارد، از اوایل قرون اسلامی با واژه سفر، گردش و اقامت روبرو هستیم، اما شاید مدون شدن این تاریخ در ایران با محدوده زمانی کمتر از 100سال خودش را نشان می‌دهد.

منتجبی ادامه داد: نخستین آژانس مسافرتی در دنیا در سال 1850 میلادی در انگلستان ثبت شده اما وقتی گینس را مطالعه می‌کنید، هتل یاماناشی در کشور ژاپن که در سال 705 میلادی تاسیس شده، نخستین هتل دنیا است که در حال حاضر نیز فعالیت دارد. خانواده‌ای که این هتل را تاسیس کردند، 27 نسل پس از آن خانواده اولیه این هتل را کماکان اداره می‌کنند. دومین هتل دنیا نیز به نام کوماتزو در ژاپن قرار دارد که در سال 717 میلادی افتتاح شده و کماکان فعالیت دارد.

وی خاطرنشان کرد: در ایران پیش از اسلام نیز مکتوباتی از مورخین روم و یونان باستان در مورد سفر به ایران وجود دارد که به صورت کاملا مشخص در قرون اولیه اسلامی در سفرنامه‌نویسانی که از ایران به سایر نقاط مسافرت کرده‌اند، مستنداتی وجود دارد. اداره رسمی توریسم کشور برای نخستین بار در سال 1314 در اداره جهانگردی در وزارت کشور وقت پایه‌گذاری شده است.

تشکیلات رسمی گردشگری ایران به 100 سال هم نمی‌رسد

کارشناس و مشاور جامعه هتلداران کشور یادآور شد: تشکیلات رسمی گردشگری ایران به یکصد سال هم نمی‌رسد. اگر هتلی داشته‌ایم که مربوط به قبل از این تاریخ بوده، عملا تاریخ مدونی از آنان وجود ندارد. اداره جهانگردی همواره در حال تکمیل بوده که در سال 53 و 58 تغییراتی به وزارت فرهنگ و ارشاد ملی داشته است. در سال 77 به سازمان جهانگردی و در سال 83 به سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شکل گرفته و در حال حاضر هم به وزارتخانه تبدیل شده است.

منتجبی عنوان کرد: در منابع موجود از گراندهتل به عنوان اولین هتل ایران واقع در خیابان لاله‌زار جنوبی که توسط فردی به نام باقرخان در دوره قاجار تاسیس شده، اشاره شده که در حال حاضر تحت عنوان بازار مرکز فروشندگان کالاهای الکترونیک فعالیت دارد. در برخی منابع نیز از گراندهتل قزوین به عنوان نخستین هتل ایران یاد شده که در سال 1299 افتتاح شده است. مباحثی پیرامون بازسازی و مرمت مجدد گراندهتل قزوین مطرح شده اما هنوز به بهره‌برداری نرسیده است.

هتل پارس مشهد، قدیمی‌ترین هتل فعال ایران

وی گفت: اولین هتل ایران که هنوز فعالیت دارد، هتل پارس مشهد است که در خیابان امام خمینی (خیابان ارگ) در سال 1316 افتتاح شده است. بهره‌بردار نخست این هتل یک فرد یهودی‌الاصل به نام امین بوده که بعدها توسط آقای مجاور خریداری شده و هنوز هم توسط ایشان اداره می‌شود.

کارشناس و مشاور جامعه هتلداران کشور اضافه کرد: در سال 1899 یک سیاح فرانسوی از مشهد بازدید می‌کند و در سفرنامه خود قید می‌کند که «در مشهد هتلی وجود ندارد و به ناچار در ساختمان شرکت حمل‌ونقل روسی اقامت کردم». حاجی داوود هندی در سال 1305 نیز به مشهد سفر می‌کند و در سفرنامه خود قید می‌کند که «برای زیارت امام رضا (ع) به مشهد آمدم اما در این شهر همانند شهرهای بزرگ هند مانند بمبی هتلی وجود ندارد». عملا بر اساس سفرنامه سیاحان تا سال 1305 چیزی تحت عنوان هتل در مشهد نداشته‌ایم.

منتجبی گفت: در سال 1315 هتل باختر مشهد را داشته‌ایم که در سال 1322 به بنای فعلی منتقل می‌شود و در حال حاضر تحت عنوان مهمان‌سرای نیروی انتظامی فعالیت دارد. در تاریخ آمده که در سال 1338 هتل فیروزه در آتش سوخت و آتش‌نشانانی که برای مهار آتش اعزام شده بودند، دچار آسیب شده و برای درمان به آلمان اعزام شدند اما اینکه هتل فیروزه در کجا قرار داشته آماری وجود ندارد.

مستندنگاری در حوزه تاریخ هتلداری در ایران و مشهد ضعیف است

وی اظهار کرد: در زمان تخریب اطراف حرم، هتل سینا و تقدیسی که قدیمی‌ترین هتل‌های مشهد بودند نیز تخریب شدند، اما تاریخ دقیقی از این دو هتل در مستندنگاری‌ها وجود ندارد. برابر با مستندات موجود در دوره پهلوی اول 33 مسافرخانه یا مهمان‌پذیر در مشهد وجود داشته است. در همین مستندات نیز از مسافرخانه‌ای به نام سید کاظم در کوچه گندم آباد یاد شده که مهمانانی را که از هندوستان به مشهد می‌آمدند، پذیرایی می‌کرده است. مستندنگاری در حوزه تاریخ هتلدارای در سطح ایران و مشهد ضعیف است. آثار و تاریخ مدون زیادی نداریم که شاید یک دلیل آن این بوده که در این دوره تاریخی سازمان و تشکیلات منظم گردشگری در ایران نداشته‌ایم.

کارشناس و مشاور جامعه هتلداران کشور تصریح کرد: اولین پانسیون مشهد در 1329 تحت عنوان پانسیون ایران توسط مرحوم مستوفی در مشهد ایجاد شد. ایشان در روزنامه‌های آن زمان می‌نوشت «بسیاری از افرادی که برای ادامه تحصیل به مشهد می‌آیند با مشکلات و مفاسد گوناگونی مواجه می‌شوند که تنها دلیل آن نبود محل و سرپناهی دائم برای اقامت آنان است. این محل را افتتاح می‌کنم تا در اختیار دانش‌آموختگانی باشد که به مشهد می‌آیند». پانسیون ایران به نام پانسیون سعدی در میدان سعدی فعلی سال‌های زیادی فعال بود که سپس به ایستگاه سراب فعلی منتقل شده که در حال حاضر تحت عنوان هتل پانسیون سعدی فعال است.

مشهد میزبان نخستین نمایشگاه تاریخ 100 ساله اقامت ایران در مهر ماه

منتجبی گفت: خوشبختانه اتفاق خوبی در سال گذشته در مشهد و در سلسله جلساتی که با محمد رکنی، مدیر موزه بزرگ خراسان داشتیم، رخ داده است. با توجه به پتانسیل موزه بزرگ خراسان، جای مرکز اسناد گردشگری خالی است که بتواند در چارچوب تاریخ شفاهی و تاریخ مدون، اسناد مربوط به ترین‌ها و اولین‌های صنعت گردشگری و اقامت در خراسان را جمع‌آوری کند و در اختیار محققان قرار دهد. در این زمینه پیگیری‌هایی انجام دادیم و با پژوهشکده ثامن نیز به تفاهم رسیدیم که از توان آن‌ها استفاده کنیم. پیش‌زمینه‌ای برای این موضوع در نظر گرفتیم که به مناسبت هفته گردشگری بتوانیم در نخستین گام نمایشگاه عکسی با موضوع تاریخ یکصد ساله اقامت با محوریت مشهد طراحی کنیم. اگر شرایط کرونایی کشور اجازه دهد در نیمه دوم مهرماه این اقدام صورت خواهد گرفت و مقدمات آن از طریق فراخوان‌های عمومی اعلام خواهد شد.

کارشناس و مشاور جامعه هتلداران کشور بیان کرد: برای انجام ساختارسازی نیاز به اقدامات دیگری وجود دارد که همت جمعی حوزه گردشگری کشور را طلب می‌کند. در کنار برگزاری رویدادهایی که به تثبیت اسناد گردشگری کشور کمک می‌کند و باعث می‌شود که استخراج روند تاریخی به توسعه آینده کمک کند، ضرورت دارد مراکز نوآوری در توسعه گردشگری با محوریت اقامت در استان‌های مختلف کشور در مراکز خصوصی و دولتی ایجاد شود تا کمک حال بهره‌برداری مناسب از مستندنگاری و تدوین روند تاریخی صنعت گردشگری و اقامت شوند.

50 درصد از هتل و هتل‌آپارتمان‌های موجود و در دست احداث کشور در مشهد قرار دارد

مجتنبی با تاکید بر اینکه مشهد میزبان 50 درصد هتل و هتل آپارتمان‌های کشور است، گقت: از حدود 2000 هتل و هتل‌آپارتمان کشور، 240 هتل و 350 هتل‌آپارتمان در مشهد وجود دارد.2000 واحد اقامتی در دست احداث در کشور داریم که حدود 200 هتل و 250 هتل‌آپارتمان نیز در مشهد داریم. یعنی حدود 50 درصد واحدهای رسمی هتل و هتل‌آپارتمان موجود و در دست احداث در مشهد وجود دارد.

وی افزود: حدود 500 مهمان‌پذیر در مشهد و 120 واحد بوم‌گردی بهره‌برداری و در حال ساخت در خراسان رضوی داریم. بیش از 2000 خانه شخصی در مشهد شناسایی شده‌اند که 500 واحد دارای مجوز هستند. شمار زیادی واحدهای غیررسمی تحت عنوان زائرسرا اعم از دولتی و خصوصی در مشهد داریم که اگر این اعداد را کنار یکدیگر قرار دهیم، بیش از2000 واحد اقامتی اعم از رسمی و غیر رسمی در مشهد در حال فعالیت هستند.

مشهد درحال حاضر می‌تواند میزبان 10 میلیون گردشگر خارجی در سال باشد

کارشناس و مشاور جامعه هتلداران کشور یادآور شد: در سند چشم‌انداز 1400 مشهد، 3 میلیون گردشگر خارجی با متوسط اقامت 3 شب و 30 میلیون گردشگر داخلی با متوسط اقامت 5 شب در این طرح برای مشهد دیده شده بود. یعنی حدود 200 مییلون نفر شب اقامت در مشهد باید داشته باشیم که اهمیت اقامت در مشهد کاملا مشخص می‌شود. در یک سال و نیم اخیر حدود 3 میلیون نفر زائر خارجی از کشورهای حاشیه خلیج فارس در مشهد داشته‌ایم که ساکنین مشهد حضور گسترده گردشگران را کاملا احساس می‌کردند. مشهد در حال حاضر می‌تواند 10 میلیون زائر و گردشگر خارجی جذب کند. اهمیت اقامت در مشهد به عنوان پایلوت واحدهای اقامتی کشور و پایلوت اقامت در بحث سمپوزیوم ملی یکصد سال گردشگری ایران کاملا مشهود است. همانطور که مرکز اسناد را به صورت رسمی در مشهد پایه‌گذاری می‌کنیم، امیدواریم مرکز نوآوری‌ها نیز شکل بگیرد و به عنوان یک ایده در سمپوزیوم دیده شده و در سطح ملی مدیریت شود.

وی خاطرنشان کرد: یکی از مهمترین نکاتی که در صنعت گردشگری وجود دارد این است که هیچ موقع فرهنگ‌سازی را از گروه کودک و نوجوان آغاز نکردیم. به همین دلیل شاید با مقوله تور و سفرهای جمعی فرزندان ما آشنایی ندارند و هیچ مرکزی اهمیت سفر جمعی و اهمیت هتل‌ها را معرفی نکرده است. تحت تاثیر یک سنت و یک تفکر قدیمی با استفاده از خانه‌های شخصی، ویلاهای خصوصی و زائرسراها با نگاه بر اینکه این واحدها ارزان‌تر و مناسب‌تر هستند مسیر خود را ادامه داده‌ایم که متاسفانه برای گروه کودک و نوجوان فرهنگ‌سازی صورت نگرفته تا مسیر جدیدی را انتخاب کنند.

انتهای پیام