کوتاه و مختصر درباره ورود تلویزیون به ایران

امروز سالروز تأسیس تلویزیون در ایران است. به همین بهانه نگاهی مختصر داریم به شروع فعالیت تلویزیون در ایران و مسیری که در این چند دهه پیموده است.

خبرگزاری مهر؛ گروه مجله: از روزی که تلویزیون ایران در 4 آبان 1344 با تعداد نیروی 188 نفر کار خودش را به صورت آزمایشی شروع کرد، تا امروز که این سازمان حدود 50 هزار کارمند و نیرو دارد، راه زیادی را طی کرده است و پستی بلندی‌های زیادی را از سر گذرانده است. البته ایده تأسیس تلویزیون ملی از دهه سی در دولت مطرح شد و اولین فرستنده‌های تلویزیون 11 مهر 1337 آغاز به کار کرد. «حبیب الله ثابت پاسال» که در بخش خصوصی فعالیت می‌کرد از اعتمادی که دربار پهلوی به او داشت استفاده کرد و با پیشنهاد راه‌اندازی تلویزیون ملی ایران موافقت دولت را کسب کرد. تیرماه 1337 مجلس شورای ملی ماده‌ای با چهار تبصره را مصوب کرد که در نتیجه آن یک فرستنده تلویزیونی زیر پوشش وزارت پست و تلگراف و تلفن تهران ایجاد شد. نخستین فرستنده تلویزیونی ایران ساعت پنج بعد از ظهر جمعه یازدهم مهرماه 1337 اولین برنامه خود را پخش کرد. این فرستنده که "تلویزیون ایران" نامیده می‌شد، ابتدا هر روز از شش بعد از ظهر تا 10 شب برنامه داشت. تلویزیون ایران به صورت خصوصی اداره می‌شد و متکی به درآمد خود از آگهی‌های تجارتی و تبلیغاتی بود. این سازمان پس از یک سال فعالیت برنامه‌های روزانه خود را در تهران به پنج ساعت افزایش داد و در سال 1340 فرستنده دیگری در آبادان و یک فرستنده تقویتی در اهواز تأسیس کرد. رونق کار تلویزیون ایران تصمیم حکومت را در تأسیس یک شبکه تلویزیونی سراسری قطعی‌تر کرد. بنابراین در سال 1343 یک گروه فرانسوی از سوی سازمان برنامه و بودجه مأمور بررسی و طراحی یک مرکز تلویزیونی شد.

تصویب طرح تلویزیون ملی ایران

سرانجام پس از تصویب طرح ایجاد "تلویزیون ملی ایران"، یک ایستگاه کوچک به وجود آمد و با امکاناتی ساده پخش برنامه‌های آزمایشی را از سال 1345 آغاز کرد. خیلی زود و کمتر از دو سال بعد در مرداد سال 1347 بود که تلویزیون آذربایجان، مرکز ارومیه، و چهارم آبان همان سال تلویزیون خلیج فارس، مرکز بندرعباس، آغاز به کار کردند. از اول سال 1348 استفاده از فرستنده ی تلویزیون در اصفهان عملی شد. چهارم آبان همین سال نیز تلویزیون فارس کار آزمایشی خودش را شروع کرد. تلویزیون گیلان، کرمانشاه، همدان و خوزستان تلویزیون‌های بعدی بودند که آغاز به کار کردند. مراکز تلویزیونی یکی پس از دیگری در شهرهای مختلف شروع به فعالیت می‌کردند و محتوای آنها پیام‌های سیاسی، فرهنگی و تفریحی بود که برنامه‌سازان طبق مأموریت‌هایی که حکومت وقت تعیین می‌کرد، به مردم ارائه می‌شد.

انقلاب اسلامی و تحولات تلویزیون

عده زیادی جذب تلویزیون شدند و به مرور برنامه‌های متنوعی برای تلویزیون ساخته می‌شد. تا پیروزی انقلاب اسلامی تنها حدود هزار فیلم کوتاه و بلند در تلویزیون ساخته شد و این تنها بخشی کوچکی از برنامه‌های تلویزیون بود، چرا که بخش زیادی از برنامه‌های جعبه جادو را برنامه‌های خبری و مستند پر می‌کردند. از اولین و مهم‌ترین سریال‌هایی که در تلویزیون ساخته و پخش شد، سریال امیر ارسلان نامدار بود که درباره یکی از مشهورترین داستان‌های عامیانه فارسی است. مثل است که این داستان را نقیب الممالک قصه‌گوی ناصردالدین‌شاه قاجار برای او تعریف می‌کرد و فخرالدوله دختر ناصرالدین شاه در همین حین پشت در نیمه باز اتاق خواجه‌سَرایان می‌نشسته و ماجراها را با دقت مکتوب می‌کرده و برای آن‌ها نقاشی می‌کشیده است. اینگونه است که داستان امیر ارسلان به جا می‌ماند و بعدها از روی آن سریال امیر ارسلان نامدار ساخته می‌شود. بعدها آثار دیگری با محوریت داستان امیر ارسلان نامدار ساخته شد که یکی از آنها نمایش رادیویی «امیر ارسلان نامدار» به کارگردانی جواد پیشگر در بیست و پنج قسمت سی دقیقه‌ای در رادیو جمهوری اسلامی ایران پخش شد.

تلویزیون در زمانه جنگ

تلویزیون ملی ایران با وقوع انقلاب اسلامی تغییرات عمده‌ای به خود دید که اولین آن تغییر نام آن به «سیمای جمهوری اسلامی ایران» بود. سیمای جمهوری اسلامی ایران ابتدا با دو شبکه کار خودش را آغاز کرد. طبیعی است که در اولین سال‌های پس از انقلاب، بیشترین برنامه‌های سیما به برنامه‌های سیاسی و اخبار اختصاص داشت و مردم نیز برای پیگیری مسائل انقلاب مشتاقانه پای آن می‌نشستند. در آن سال‌ها که هنوز تلویزیون کالای کمیابی برای بسیاری از خانواده‌های ایرانی محسوب می‌شد، همسایه‌ها و اقوام به خانه‌ای می‌رفتند که تلویزیون داشتند. نشستن جلوی تلویزیون تفریحی بود که از کوچک تا بزرگ را به خود مشغول می‌کرد و چشم دوختن به تصاویر سیاه و سفید تلویزیون به هیچ‌وجه خستگی‌بردار نبود. با شروع جنگ و درگیری‌های دهه شصت و جنایات منافقین، کماکان اغلب برنامه‌ها شامل برنامه‌ها و مستندهای سیاسی بود که درباره وقایع روز روشنگری می‌کرد. جذاب‌ترین برنامه‌ها پخش اعترافات منافقین، عوامل رژیم پهلوی همچون ساواک و مناظره بین انقلابیون و دیگر گروه‌ها بود. با پیشتر رفتن کار جنگ کم کم راه برای برنامه‌های مختص دفاع مقدس باز شد که مهم‌ترین آنها برنامه «روایت فتح» از شهید مرتضی آوینی بود. مستندهای جنگ از سال‌های ابتدایی فعالیت سیمای جمهوری اسلامی ایران تا امروز یکی از پایه‌های ثابت برنامه‌سازی در تلویزیون بوده است و هنوز یکی از بخش‌های مهم و ثابت این رسانه، مربوط به سال‌های دفاع مقدس است. برنامه‌سازان هرچه پیشتر می‌رفتند در ساخت سریال‌ها و فیلم‌ها و مجموعه‌های نمایشی حرفه‌ای‌تر می‌شدند و آثار قابل توجه‌تری به مخاطبین ارائه می‌کردند؛ از آن جمله مجموعه «سلطان و شبان» به کارگردانی داریوش فرهنگ، «سربداران» به کارگردانی محمدعلی نجفی، «هزاردستان» به کارگردانی علی حاتمی، و «کوچک جنگلی» به کارگردانی داریوش بحرانی و بهروز افخمی هستند که هنوز هم از ماندگارترین سریال‌های پس از انقلاب محسوب می‌شوند.

دهه هفتاد و شبکه‌های تازه تأسیس

دهه هفتاد را می‌توان سال‌های توسعه کمی و کیفی تلویزیون دانست. در این دهه بود که تلویزیون با تأسیس شبکه 3 از انحصار شبکه یک و دو بیرون آمد. تأسیس شبکه سه از آن جهت اهمیت دارد که با تشکیلش روح تازه‌ای به برنامه‌سازی در تلویزیون دمید، چرا که این شبکه با رویکردی تازه و با نیت تولید محتوا برای نسل جوان آغاز به کار کرد و توانست ایده‌های به‌روزتر و جذاب‌تری به تلویزیون تزریق کند. تولید برنامه‌های سرگرمی، پخش برنامه‌های ورزشی، سریال‌های خانوادگی و... همان چیزی بود که ماهیت شبکه سه را با دیگر شبکه‌ها متمایز می‌کرد. این شبکه تا امروز جزو پربیننده‌ترین شبکه‌های صداوسیما است و توانسته کماکان گوی سبقت را از دیگر شبکه‌ها برباید. تصمیم‌گیران و مدیران تلویزیون به مرور بیشتر به اهمیت برنامه‌سازی برای اقشار و موضوعات مختلف پی بردند که ره‌آورد آن تأسیس شبکه‌های چهار برای نخبگان و فرهیختگان، شبکه پنج برای به عنوان شبکه تهران و شبکه خبر برای تمرکز بیشتر بر جنبه خبری صداوسیما بود. پس از آن و در سال‌های بعد شبکه‌های دیگری به تلویزیون اضافه شدند که هرکدام مأموریت خاص خود را دنبال می‌کردند. شاید شبکه نسیم از مهم‌ترین و موفق‌ترین شبکه‌هایی بود که توانست با تم شادی، نشاط و خنده در کنار شبکه‌های پربیننده تلویزیون جایگاهی برای خودش دست و پا کند.

بیش از 100 شبکه؛ وضعیت امروز تلویزیون

امروز که شما این گزارش را می‌خوانید بالغ بر 100 شبکه رادیویی و تلویزیونی داریم که در ابعاد استانی، ملی و بین‌المللی فعالیت می‌کنند و طیف وسیعی از مردم را در بر می‌گیرند. فهرست این شبکه‌های متعدد و متنوع فهرستی طولانی است که از حوصله مخاطب خارج است اما می‌توان شبکه‌های یک، دو، سه، چهار، پنج، خبر، آموزش، قرآن، مستند، شما، نمایش، ورزش، پویا، نهال، امید، سلامت، تماشا، نسیم، افق و آی‌فیلم را از مهم‌ترین شبکه‌های داخلی صداوسیما به شمار آورد که حتماً شما نیز پای بسیاری از برنامه‌های آنها نشسته‌اید.

صداوسیما با همه نقدهایی که به آن وارد است، تا امروز توانسته بخش زیادی از نیاز مخاطب خود را برآورد کند و خانواده‌های ایرانی را با خود همراه کند، اما با انبوه رسانه‌های خارجی و وجود شبکه‌های اجتماعی و جذابیتی که دارند، کار سختی برای برآورده کردن نیاز مخاطب دارد. رسانه در عصر حاضر جزو لاینفک زندگی و اوقات فراغت مردم است و نقش بسیار زیادی در حفظ وحدت ملی و ارزش‌های ایرانی‌اسلامی دارد. امید که این جعبه جادو، که همواره محل همدلی و اتحاد مردم ما بوده، بیش از پیش در ادای تکلیف خود موفق و سدی محکم در مقابل رسانه‌های ضدایرانی خارج‌نشین باشد.