گره کور برجام در واشنگتن

در همین ارتباط، وال استریت ژورنال در ادامه این گزارش با اشاره به موضع آمریکا که می گوید به دنبال راه حل دیپلماتیک برای چالش هسته ای با ایران است، اما راهکار دیپلماتیکی پیشنهاد نکرده و به همین دلیل، اروپا واشنگتن را برای ارائه پیشنهادهایی در خصوص برنامه هسته ای ایران تحت فشار قرار داده است، می‌نویسد: در اروپا این نگرانی وجود دارد که کاخ سفید قصد دارد مسائل مربوط به برنامه هسته ای ایران را به بعد از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال 2024 موکول کند. طبق گزارش وال استریت ژورنال مقام های آمریکایی این ادعای اروپا را رد می کنند اما می گویند در واشنگتن هیچ اجماعی در خصوص اینکه چه راهکاری کارساز است وجود ندارد. دیپلمات های غربی به این روزنامه گفته اند پیشنهادهای مختلفی در دست بررسی هستند. از جمله این پیشنهادها، طرح توافق موقت است.

این در حالی است که 14 فروردین ماه سال جاری پایگاه آکسیوس گزارش داد که ایران پیشنهاد واشنگتن برای توافق موقت را رد کرده است. آکسیوس در آن گزارش به نقل از مقام های اسرائیلی، دیپلمات های غربی و کارشناسان آمریکایی که از جزئیات طرح آمریکا مطلع بودند نوشت که طرح مدنظر کاخ سفید شامل رفع برخی تحریم ها در ازای توقف بخش هایی از برنامه هسته ای ایران بود. آمریکا به ویژه روی توقف غنی سازی 60درصدی ایران تاکید داشت. آن پیشنهاد در شرایطی مطرح شده بود که مقام های دولت آمریکا در ماه های قبل تر بارها ادعا کردند که توافق با ایران بر سر برجام «فعلا» در دستور کار کاخ سفید نیست. روزنامه وال استریت ژورنال در گزارش خود تایید کرده که جمهوری اسلامی ایران طرح توافق موقت را رد کرده است. طبق نوشته این روزنامه دیگر طرح هایی که آمریکایی ها در حال کار بر روی آن هستند طیفی از ایجاد اصلاحاتی اندک در برجام تا بازطراحی آن و رسیدن به مدلی جدید را که نام «برجام» را یدک می کشد اما زمان های غروب آفتاب و دیگر مفاد آن تغییر یافته اند شامل می شود.

جمهوری اسلامی ایران پیش از این چنین پیشنهادهایی از سوی کشورهای غربی را نیز مردود خوانده و گفته آنها را نمی پذیرد. ایران می گوید راستی آزمایی رفع تحریم ها، اخذ تضمین در خصوص ماندگاری برجام و رفع ادعاهای پادمانی آژانس اتمی اصلی ترین مطالبه در مذاکرات رفع تحریم ها است. دیپلمات های اروپایی همچنین به وال استریت ژورنال گفته اند تا زمانی که واشنگتن ایده ها و ابتکارات جدیدی پیشنهاد ندهد محک زدن نیت ها و خط قرمزهای تهران امکان پذیر نیست. روزنامه آمریکایی همچنین می نویسد کشورهای اروپایی همزمان با سیگنال دهی به تهران درباره کلید زدن بندی در برجام برای بازگرداندن تحریم های سازمان ملل علیه ایران (معروف به مکانیزم ماشه) خواستار حفظ کانال های دیپلماتیک با تهران هستند. این روزنامه مدعی است نمایندگان سه کشور اروپایی در اسلو با علی باقری‌کنی، مذاکره کننده ارشد ایران دیدار کرده و به وی اطلاع داده اند که با اعضای غیردائم شورای امنیت در خصوص «مکانیزم ماشه» رایزنی کرده اند.

نشانه‌های کاهش ریسک در اروپا؟

اشاره وال استریت ژورنال به فشار اروپا بر آمریکا در حالی است که مشخص نیست آیا مواضع تروئیکای اروپایی از جمله آلمان که بعد از بروز ناآرامی‌های مهر ماه سال گذشته در ایران بسیار تند شده، به مواضع بریتانیا و به‌خصوص فرانسه نزدیک شده است؟ آیا مواضع تروئیکا قابلیت تسری به کل اتحادیه اروپا از جمله سوئد را داراست که در روزهای گذشته شاهد تروریستی اعلام کردن سپاه پاسداران در پارلمانش بودیم؟ و اینکه آیا راهبرد اروپا همچنان تفکیک بین احیای برجام و حفظ فشارهای حقوق بشری بر ایران خواهد بود؟ واقعیت آن است که فروکش کردن جو ناآرامی‌ها در ایران که برای رویکرد فمینیستی و چپ‌گرایانه کابینه دولت آلمان به‌خصوص شخص وزیر خارجه یعنی خانم آنالنا بربروک بسیار مهم بود، باعث شده تا حداقل در ظاهر شاهد آرام شدن فضا در روابط ایران و آلمان باشیم. مضاف بر این آنچه از رویکرد آلمان و سایر کشورهای اروپایی عیان بوده، حفظ فشارهای حقوق بشری و اعمال بسته‌های تحریمی علیه ایران است که همچنان ادامه پیدا خواهد کرد.

از همین زاویه شاهد بودیم که از اواخر اسفند ماه با سفر علی باقری‌کنی مذاکره‌کننده ارشد ایران به اسلو و دیدار با تروئیکای اروپایی که در گزارش وال استریت ژورنال هم مورد اشاره قرار گرفته، اندکی شاهد بهبود در روابط هستیم. متعاقب این تغییر فضا، وزرای خارجه ایران و فراسه نیز 17 فروردین و همزمان با دیدار وزرای خارجه ایران و عربستان برای رسمیت بخشیدن به توافق 19اسفند در پکن، با یکدیگر دیدار کردند. دیداری که 22 اردیبهشت منجر به آزادی دو تبعه فرانسوی از سوی ایران و گفت‌وگوی تلفنی حسین امیرعبداللهیان و کاترین کلونا شد. اقدامی که مورد استقبال مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا قرار گرفت. گفت‌وگوی تلفنی وزیر خارجه ایران با همتایان اروپایی از جمله وزیر خارجه ایرلند و به‌خصوص بلژیک نیز چندین بار برقرار بوده است. با این حال به نظر می‌رسد بر اساس تفکیکی که بین دو مساله برجام و مسائل حقوق بشری صورت گرفته، احیای توافق هسته‌ای و ضرورت بازگشت به برجام در دستور کار تروئیکا قرار دارد، ناظر بر این واقعیت که پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران با غنی‌سازی 60 درصد، لزوم بازگشت دوباره طرفین به این قرارداد را از دید اروپا ضروری کرده است. با این حال همچنان بحران اوکراین به‌عنوان یک متغیر مداخله‌گر در روند روابط ایران و اروپا نقش تاثیرگذاری ایفا می‌کند.

گره کار در آمریکا است

به رغم بروز نشانه‌ها مبنی بر کاهش ریسک تصمیم‌گیری در اروپا، اما گیر اصلی در آمریکا و در دولت بایدن است که همچنان هزینه‌های احیای برجام بر اساس بسته بورل در مرداد ماه سال گذشته و افزایش ریسک تصمیم‌گیری با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری را برای این کشور به دنبال دارد. به‌خصوص که به نظر می‌رسد استقبال عمومی از دونالد ترامپ در حال افزایش است و این مساله پیروزی مجدد بایدن در انتخابات 2024 را بسیار سخت می‌کند. مساله تنها به این مسیر ختم نمی‌شود و انتقادات از رویه بایدن در درون حزب دموکرات نیز در حال افزایش است. اظهارات اخیر رابرت منندز تاییدی بر این روند در حال ظهور است. مساله سوم هم به سردرگمی دولت بایدن برای مواجهه با برجام باز می‌گردد. احیای برجام بر اساس بسته بروکسل، توافق موقت و تداوم وضعیت نه توافق نه بحران، سه گزینه‌ای است که پیش روی دولت بایدن قرار دارد، اما در عمل هیچ‌کدام گزینه مطلوبی در شرایط کنونی به شمار نمی‌رود. از همین زاویه است که می‌توان گفت پیچیدگی‌های احیای برجام نه کمتر از قبل، بلکه بیشتر شده است. حتی پروسه احیای برجام در حال عبور از زمان بیست‌وشش ماهه است که آن را مساوی با اجرایی شدن برجام از دی ماه 1394 تا فروردین 1397 می‌کند. از زاویه طولانی شدن و فرسایش چنین روندی است که همان‌گونه که آمریکا بارها اعلام کرده، مطلوبیت احیای برجام کمتر از هر زمان دیگری شده است.

• ابهامات آژانس؛ رمز موفقیت یامرگ مذاکرات برجامی
• ناتوانی کاخ سفید در ارائه تضمین درباره برجام
• بازی جدید آمریکا در مقابل ایران
• کاخ سفید: ایران با پایبندی به برجام فاصله دارد
• رمزگشایی از پیام صریح ظریف به اعضای برجام