آیت‌الله صانعی؛ مرجعی با احکام فقهی جدید و نگرشی نوگرا
تهران - ایرنا - آیت‌الله یوسف صانعی روز گذشته در 83 سالگی در قم درگذشت؛ مرجع تقلیدی که به دلیل رفتار کنشگرانه‌اش در مواجهه با مسایل مختلف از جایگاه ویژه‌ای در جامعه برخوردار بود.
اواخر هفته گذشته بود که خبر آسیب دیدگی آیت الله صانعی از طرف بیت ایشان تایید شد؛ خبری که در ابتدا به نظر نمی‌رسید، موضوع چندان جدی باشد و همگان به مرخصی او از بیمارستان امیدوار بودند اما صبح روز گذشته دوباره همه‌چیز به یک‌باره تغییر کرد و جامعه ایران شاهد انتشار خبری تلخ مبنی بر درگذشت آیت‌الله یوسف صانعی بود. بررسی روزنامه‌ها، تارنماها و خبرگزاری‌های داخلی نشان می‌دهد که رسانه‌های داخلی به این خبر پرداخته‌اند.
رسانه‌های اصلاح‌طلب
یک فقیه با فتواهای شجاعانه
روزنامه اعتماد در گزارشی می نویسد: آیت‌الله صانعی در یکی دو دهه گذشته در زمره مراجع تقلید نزدیک به اصلاح‌طلبان قرار داشت از این رو به او لقب مرجع تقلید اصلاحات را داده بودند. حالا و پس از درگذشت آیت‌الله صانعی جدای از اظهارات و عقاید او در دهه 60 و 80 که دو چهره متفاوت یک فقیه را نمایان می‌کند، باقی می‌ماند فتواهای او؛ فتواهایی که بیش از هر گروهی برای اصلاح‌طلبان و آنان که خود را روشنفکر دینی معرفی می‌کردند، خوشایند خواهد بود و شاید به همین دلیل است که به او لقب «فقیه نواندیش» را داده‌اند.
این روزنامه در یادداشتی به قلم محمدعلی ابطحی کنشگر سیاسی اصلاح طلب نوشت: درگذشت آیت‌الله العظمی صانعی به دلایل زیادی خبر تلخ و دردناکی بود. مکتب فقهی امام خمینی را دنبال می‌کرد. جدای از سیاست، تنها مرجع باقیمانده‌ای بود که دروس فقه و اصول خود را بر مبانی فکری امام بنا کرده بود و به عنوان شاگرد خاص ایشان، شاگردانی تربیت می‌کرد که بر اساس مکتب فقهی و اصولی امام خمینی باشد. شجاعت ارایه نظرات فقهی نواندیشانه از کسی که همگان او را فقیهی عالی‌مقام می‌دانستند و شکی در تسلطش به منابع و فقاهتش نداشت، اتفاق مهم دیگری بود. آیت‌الله صانعی در حوزه سیاست فعال بود، چه در قبل انقلاب و چه بعد انقلاب. زمانی که دادستان شد و خطبه‌های جمعه را می‌خواند، با شور و هیجان ویژه‌ای از برقراری عدالت حرف می‌زد اما به ادامه تدریس و مرجعیت علاقه بیشتری داشت و همان اوایل پایتخت را ترک کرد و به قم رفت تا آنجا بتواند فقاهت را دنبال کند.
فقیه نواندیش
روزنامه ایران در گزارشی می آورد: اتفاق نادری است که یک مرجع تقلید، فیلمی از ناهار خوردن با همسرش را در پایگاه اطلاع‌رسانی رسمی خود منتشر کند. شاید مرحوم آیت‌الله یوسف صانعی می‌خواست با این اقدام نمادین، نقش و جایگاه زنان را برجسته کند. اما این تنها نقطه تفاوت مرحوم آیت‌الله صانعی نبود. این مرجع تقلید روز گذشته در بیمارستان نکویی قم از دنیا رفت. پیشتر اعلام شده بود که او به دلیل شکستگی لگن در بیمارستان بستری شده است، اما درنهایت هنگام دیالیز، به دلیل عارضه سکته قلبی دار فانی را وداع گفت. رئیس جمهوری در پیامی با تسلیت ارتحال عالم ربانی حضرت آیت‌الله حاج شیخ یوسف صانعی اظهار داشت: این فقیه مبارز تمام عمر پرتلاش خود را وقف خدمت در مسئولیت‌های مختلف و گسترش معارف اسلامی و فرهنگ اهل بیت نمود و کارنامه ارزشمندی از خود به یادگار گذاشت که بی‌شک زحمات این عالم وارسته در عرصه‌های دینی و اجتماعی همواره در حافظه تاریخی مردم باقی خواهد ماند.
روزنامه آفتاب یزد در یادداشتی به قلم فاضل میبدی می نویسد: درگذشت حضرت آیت آلله صانعی فقیه برجسته در میان ناباوری و مایه غم بود. آیت الله صانعی سابقه بسیار روشنی در انقلاب داشت، از شاگردان برجسته امام خمینی (ره) بود و از نزدیکان ایشان به شمار می‌رفت. در بیان حق و حقیقت همواره ثابت قدم بود و هیچگاه برای گفتن از حق دچار لکنت نشد یا مصلحت‌اندیشی‌های خاص را بر حق ترجیح نداد. در مسائل فقهی نیز سرآمد بود و با نوآوری‌های فقی در مسائلی مانند حقوق مرد و زن، حقوق مسلمان و غیرمسلمان مسائل خاص امروزی را با راه حل‌های مناسب پیشنهاد می‌داد و فتوا صادر می‌کرد. در واقع مبنای فتوا از نظر آیت الله صانعی عقل، عدالت و قرآن بود و اگر فتوایی بدون درنظر گرفتن این سه منبع صادر می‌شد از نظر ایشان نیاز به بازبینی و تغییر داشت. در یک کلام می‌توان گفت آیت الله صانعی فقیه نواندیشان، صاحب نظر و محبوب نسل جوان بود.
وداع با مرجع متفاوت
روزنامه همدلی در گزارشی می آورد: آیت‌الله یوسف صانعی روز گذشته در سن 83سالگی در قم درگذشت. مرجع تقلیدی که در میان مراجع یک‌صد سال اخیر می‌توان عنوان «متفاوت» را به کار برد. فتواهای آیت‌الله صانعی درباره برخی اتفاقات و سوالات روزآمد نیز از جمله موارد متفاوت بودن این مرجع شیعه در طی این سال‌ها بوده است.
روزنامه ابتکار در گزارشی می نویسد: آیت‌الله العظمی یوسف صانعی از مراجع تقلید و استاد درس خارج حوزه علمیه در قم دار فانی را وداع گفت. آیت‌الله یوسف صانعی سال 1316 در استان اصفهان متولد شد، تا چهارده سالگی در حوزه علمیه این استان تحصیل و سپس برای ادامه فراگیری دروس فقهی به قم سفر کرد. وی علاوه بر نشستن پای درس آیت‌الله خمینی، شاگردی استادانی همچون سیدحسین طباطبائی بروجردی، سیدمحمد محقق داماد و محمدعلی اراکی را نیز تجربه کرد. آیت‌الله صانعی در اسفند 1358 به عنوان یکی از شش فقیه شورای نگهبان قانون اساسی منصوب شد که پس از حدود سه سال، در 19 دی 1361 از آن شورا کناره‌گیری کرد و در همان تاریخ از طرف بنیانگذار جمهوری اسلامی به عنوان دادستان کل کشور منصوب شد؛ مسئولیتی که در اردیبهشت 1364 از آن نیز استعفا داد اما با استعفایش موافقت نشد و البته چندی بعد، آیت‌الله محمد موسوی‌خوئینی جایگزین وی شد. آیت‌الله صانعی پس از کناره‌گیری از کلیه مناصب حکومتی به قم رفت، درس خارج فقه را ادامه داد و برای اولین بار رساله توضیح‌المسائل خود را در سال 1372 هجری خورشیدی منتشر کرد. وی از مراجع تقلیدی است که احکام فقهی نویی به ویژه درباره حقوق زنان و حقوق غیرمسلمانان دارد. وی از جمله مراجعی بود که به طور ویژه بسیار مورد رجوع و احترام اصلاح‌طلبان بود.
حریت علمی و عملی آیت الله صانعی
روزنامه همشهری در یادداشتی به قلم آیت‌الله حسین موسوی تبریزی دبیرمجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم آورد: هر چه از جهات مختلف زندگی مرحوم آیت‌الله یوسف صانعی رضوان‌الله تعالی علیه گفته شود، کم است. این مرجع تقلید در تلاش علمی خودشان نیز برجسته بودند. یک خصوصیت برجسته داشتند که در کمتر کسی در حوزه‌ها پیدا می‌شود و آن هم حریت ایشان در فهم مسائل شرعی و بیان آن بود.
فقیه پیشرو
روزنامه ایران در یادداشتی به قلم محمدعلی ایازی مدرس حوزه و دانشگاه نوشت: آیت‌الله صانعی به معنای واقعی کلمه در دوران پس از انقلاب حیاتی فعالانه و پویا را در پیش گرفت. ایشان نه تنها به طور مستمر در رفتاری کنشگرانه با موقعیت‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و فقهی قرار داشت بلکه به گواه کارنامه‌ای که از این مرجع تقلید بزرگوار بر جای مانده، همواره دارای حضوری صف‌شکنانه و پیشرو در تمام این حوزه‌ها بود. به یک معنا امروز که به سوابق 4 دهه گذشته ایشان بعد از استقرار نظام جمهوری اسلامی نگاه می‌کنیم براحتی می‌توان دریافت که این مرجع فقید از ثابت‌قدم‌ترین علمای شیعه در مواجهه با تابوهای مختلف بود. به عبارتی وجه مشخصه و ویژگی برجسته مرحوم آیت‌الله صانعی را می‌توان در این شاخصه عملکردی دانست که اول از هر چیز تلاش می‌کرد نگاهی پویا به ماهیت فقه شیعه داشته باشد. ویژگی دوم این بود که ایشان نگاه پویای خویش به فقه را با شرایط زمانه و مقتضیات روز جامعه تطبیق می‌داد. به عبارتی برخلاف رویه‌ای که بسیاری بر آن تأکید دارند، آیت الله صانعی معتقد به انطباق فقه و شرایط روز با هم بود و عدم این انطباق را خطری برای رویگردانی مذهبی در جامعه می‌دانست. اما شاخصه سوم که در کنار این دو مهم قرار می‌گرفت، جرأت و جسارت ایشان برای هدف قرار دادن برخی مسائلی بود که از نظر بخشی از مذهبیون و حوزویان تبدیل به تابو شده بودند. مجموع این سه ویژگی در نهایت کارنامه‌ای متفاوت برای این عالم برجسته بر جای گذاشت.
آیت الله صانعی و مردم
روزنامه اعتماد در گفت و گو با مرضیه آذرافزا کنشگر سیاسی - مدنی نوشت: واقعیت آن است که نگاه آیت‌الله صانعی به مسائل مختلف اجتماعی و سیاسی، نگاهی بسیار به‌روز بود البته با تحفظی که طبیعتا نسبت به اصول فقه داشتند. ایشان چهره‌ای بودند که نسبت به حقوق زنان، نگاهی برابری‌خواه داشتند. منتها این نگاه را به عنوان یک مرجع تقلید در بستر تفقه پیش می‌برد که کاملا طبیعی هم است؛ چراکه به هر حال ایشان یک مرجع تقلید بوده و خوانشی تاریخی مبتنی بر دین بر مسائل دارند و طبیعتا اگر یک چهره دانشگاهی بخواهد دیدگاهش درباره زنان را مطرح کند، با چنین چالشی روبرو نیست اما این نگاه به دین باعث نمی‌شد که نگاهی روبه عقب داشته باشند.
روزنامه آرمان ملی در گزارشی می آورد: آیت‌ا... العظمی یوسف صانعی از مراجع تقلید و استاد درس خارج حوزه علمیه دیروز در قم دار فانی را وداع گفت. مقامات و شخصیت‌های زیادی در کشور رحلت آیت‌ا... صانعی را تسلیت گفتند. از جمله یادگار امام که با صدور بیانیه‌ای رحلت آیت‌ا... صانعی را تسلیت گفت. در پیام تسلیت اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور هم آمده است: «آن مرجع فقید همیشه و همه جا شیفته و مدافع اندیشه‌های راهگشای امام راحل (ره) بود و نسبت به دردها و رنج‌های اقشار مختلف مردم حساس و به مسائل زمانه و جامعه خود آشنا بود.» وزیر خارجه نیز رحلت مرجع بزرگوار تقلید آیت‌ا... صانعی را تسلیت گفت.
رسانه‌های اصولگرا
درگذشت آیت‌الله صانعی
روزنامه وطن امروز در گزارشی می نویسد: شیخ یوسف صانعی از اساتید حوزه علمیه روز گذشته در بیمارستان نکویی شهر قم درگذشت. طبق اعلام دفتر شیخ یوسف صانعی، وی به دلیل شکستگی استخوان لگن در بیمارستان بستری شده بود. حجت‌الاسلام سعید صانعی فرزند وی درباره علت فوت وی گفت: ایشان یک بیماری زمینه‌ای داشتند و به خاطر حادثه‌ای که چند شب قبل برای‌شان اتفاق افتاد، پزشکان در حال آماده کردن ایشان برای عمل جراحی بودند که متاسفانه پس از انجام دیالیز، دچار سکته قلبی و ایست تنفسی شدند و صبح امروز (دیروز شنبه) دار فانی را وداع گفتند. وی خاطرنشان کرد: بنا به وصیت ایشان و جهت سلامتی مردم مراسم تشییع و متعاقبا ترحیم ایشان برگزار نمی‌شود.
روزنامه رسالت در مطلبی نوشت: آیت‌الله یوسف صانعی صبح روز شنبه 22 شهریور 99 در سن 83 سالگی درگذشت. وی چندی قبل براثر زمین خوردگی و مصدومیت در بیمارستان نکویی قم بستری‌شده بود. آیت‌الله یوسف صانعی، در سال 1316 شمسی در روستای نیک‌آباد اصفهان متولد و در سال 1325 وارد حوزه علمیه اصفهان شد. وی پس از گذراندن دروس مقدمات در سال 1330 وارد حوزه علمیه قم شد و در 22 سالگی به مرحله اجتهاد دست‌یافت. عضویت محدود در شورای نگهبان، دادستانی کل کشور و مجلس خبرگان ازجمله فعالیت‌های مرحوم صانعی در زمان حیات است. وی علاوه بر سال‌ها تلمذ در حوزه درس حضرت امام (ره)، از محضر استادان بزرگی چون آیت‌الله‌العظمی بروجردی، آیت‌الله‌العظمی محقق داماد و آیت‌الله‌العظمی اراکی نیز بهره برد. طبق گفته حجت‌الاسلام سعید صانعی فرزند آیت‌الله صانعی، بنابر وصیت مؤکد وی هیچ‌گونه مراسم تشییع و تدفین در این ایام کرونایی برگزار نخواهد شد.
خبرگزاری فارس در گزارشی آورد: دانشگاه علوم پزشکی قم در خصوص اقدامات پزشکی صورت گرفته بر روی مرحوم آیت الله صانعی در بیمارستان توضیحاتی را ارائه کرد. در متن توضیحات این دانشگاه آمده است: به استحضار ملت شریف ایران می رساند که مرحوم آیت الله صانعی ساعت 23:40 دقیقه روز پنجشنبه 20 شهریورماه به علت سقوط در منزل، با شکستگی شدید لگن و ساعد چپ به بیمارستان فرقانی قم منتقل شدند. در این پیام تصریح شده است: ایشان دارای سابقه بیماری کلیوی و کبدی نیز بودند که بلافاصله بعد از حضور در بیمارستان مشاوره های ارتوپدی، داخلی، کلیه، قلب و بیهوشی برای ایشان انجام شد و اقدامات تشخیصی لازم صورت گرفته و بستری شدند. در ادامه این پیام آمده است: به علت مشکلات کلیوی، بنابر نظر متخصصین، مقرر شد تا دیالیز صورت گیرد، ساعت 19:20 دقیقه روز جمعه 21 شهریورماه اقدامات مقدماتی لازم انجام و ضمن دیالیز در بخش مراقبت های ویژه بیمارستان بستری شدند.
مقام معظم رهبری و درگذشت آیت‌الله صانعی
روزنامه خراسان در مطلبی می آورد: حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پیامی درگذشت آیت‌الله صانعی را تسلیت گفتند. به گزارش دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت ا... خامنه‌ای، متن پیام رهبر انقلاب اسلامی به این شرح است: درگذشت مرحوم مغفور آیت‌الله آقای حاج شیخ یوسف صانعی رضوان‌ا... علیه را به فرزندان و خاندان مکرم و به برادر معزز و محترم ایشان و نیز به شاگردان و علاقه مندان و دوستان آن عالم بزرگوار تسلیت عرض می کنم. آن مرحوم از شاگردان پر تلاش درس های فقه و اصول و از نزدیکان حضرت امام خمینی اعلی‌ا... مقامه بودند و پس‌از پیروزی انقلاب در مسئولیت های مهم قضایی و غیره به خدمت اشتغال داشتند و امید است این همه مقبول درگاه احدیت و موجب اعتلای مقامات اخروی ایشان باشد. رحمت و مغفرت حضرت حق را برای آن مرحوم مسئلت می کنم.
آیت‌الله صانعی و مشکلات جوانان
خبرگزاری ایمنا در گفت و گو با مرتضی طهرانی دبیر حزب اتحاد ملت استان اصفهان می نویسد: آیت الله صانعی یکی از مراجع روشن بین و به روز بود و به همین علت بسیاری از جوانان مذهبی با گرایش روشنفکری برای رفع مشکلات خود به وی مراجعه می‌کردند. درگذشت آیت الله صانعی کمبود زیادی در جامعه ایجاد خواهد کرد که امیدواریم سایر مراجع در زمنیه‌های مختلف این جای خالی را پر کنند. فتواهای وی مانند اندیشه‌اش به روز بود و موجب استقبال بسیاری از روشنفکران و جوانان بود؛ علاوه بر این بسیاری از مردم دین گریز را به یافتن گرایش مذهبی هدایت کرد. تأثیر آیت الله صانعی در دین باوری جوانان دانشگاهی از جمله اقدامات مهم و نمایانگر وی بود که روز به روز بیشتر می‌شد.
*س_برچسب‌ها_س*