اتفاقات مهمی که در ایران 1403 می افتد

سال 1402، سالی پرماجرا در سیاست خارجی ایران بود؛ سالی که با تداوم پروسه آشتی دیپلماتیک ایران و عربستان آغاز شد؛ سپس محدودسازی تنش بین ایران و آمریکا کلید خورد و در شهریور ماه به تبادل زندانیان منجر اما در هفت اکتبر و آغاز جنگ حماس و اسرائیل این روند تقریبا متوقف شد. از سوی دیگر در سالی که گذشت، ایران به عضویت دو سازمان مهم یعنی شانگهای و بریکس درآمد که بسیاری از ناظران نسبت به پیامدهای عضویت ایران در این سازمان‌ها خوش‌بین هستند.

اما به واقع این عضویت ها چقدر می‌تواند منافع ما را تامین کند؟ آیا روند مذاکرات هسته ای در 1403 با گشایشی روبه‌رو می‌شود؟ همچنین سرنوشت تنش ها بین ایران و جمهوری آذربایجان و کریدور زنگزور و روابط ایران با کشورهایی چون عربستان، چین و روسیه چه سمت و سویی پیدا خواهد کرد؟ در این گزارش در گفت‌وگو با صاحب نظران و استادان روابط بین‌الملل، چشم انداز برخی از مهم‌ترین تحولات در سیاست خارجی کشور به بحث و نظر گذاشته شده است.

تداوم بازی همکاری جویانه

ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران در پاسخ به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» در خصوص چشم انداز مذاکرات هسته ای در سال 1403 گفت: «مذاکرات هسته ای ایران و ایالات متحده در دوران بعد از جنگ غزه از سرعت محدودی برخوردار شد و سیاست جهانی و امنیتی منطقه ای تحت‌تاثیر بحران‌های نوظهور قرار گرفت.» به گفته این استاد دانشگاه تهران، در فضای جنگ غزه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی محور اصلی مذاکرات هسته ای با ایران بود. طبعا آمریکایی ها بسیاری از اهداف و سیاست های خود در این دوران تاریخی را از طریق آژانس پیگیری کردند. وی افزود: «از سوی دیگر ایران توانست شرایط متقاعدسازی آژانس برای عدم‌ارسال پرونده از شورای حکام به شورای امنیت را فراهم کند. آمریکایی ها نیز در این دوران تمایلی به سیاست پرشدت علیه ایران نداشتند.

الگوی کنش آمریکا در ارتباط با ایران، نشانه هایی از مصالحه را منعکس می کرد. مصالحه به مفهوم بازی همکاری جویانه در جهت حداقل سازی تنش در روابط ایران و کشورهای 1+5 محسوب می‌شود.» متقی تاکید کرد: «انگاره آژانس آن است که ایران همکاری های محدودی را به انجام رسانده و راستی آزمایی قطعی از تاسیسات و قابلیت های ایران به کندی انجام می‌گیرد. در این شرایط ایران نیز تلاش کرد تا برخی از انتظارات ایالات متحده را پاسخ دهد.» به گفته این استاد دانشگاه، اگر به روند مذاکرات دوجانبه و چند جانبه ایران و آمریکا در ارتباط با فعالیت های هسته ای ایران نظر دقیقی بیندازیم، می‌توان به این جمع بندی رسید که مذاکرات دوجانبه، چندجانبه و مستقیم و غیرمستقیم اثر خود را بر روند دیپلماسی هسته ای و محدودسازی سطح غنی سازی اورانیوم برجای گذاشته است.

استاد دانشگاه تهران معتقد است: «بحث اصلی آمریکا در دوران موجود، کاهش قدرت هسته ای جمهوری اسلامی برای کاهش قابلیت های غنی سازی است. ایران نیز در ازای چنین اقداماتی، مبادرت به پذیرش برخی نرمش‌ها کرد.» وی ادامه داد: «ایران و آمریکا در این شرایط از سیاست همکاری های محدود و مرحله ای بهره گرفتند.» متقی با توجه به شرایط طی شده توضیح داد که بعید به نظر می‌رسد فرمول و روند دیپلماسی هسته ای ایران و آمریکا در آینده با تغییر جدی روبه‌رو شود. جو بایدن هیچ تمایلی به ایجاد چالش نظامی و امنیتی در ارتباط با قابلیت هسته ای ایران ندارد. در این شرایط مذاکرات ماهیت مرحله ای داشته و می‌تواند برخی از انتظارات دو طرف را تامین کند. استاد دانشگاه تهران درباره احتمال پیروزی دونالد ترامپ و تاثیر آن بر روند مذاکرات با ایران نیز گفت: «پیروزی ترامپ معادله همکاری های تاکتیکی و مرحله ای ایران و آمریکا را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. اما این تاثیر به گونه ای نیست که زمینه برای تعارض نظامی یا امنیتی زودهنگام در روابط ایران و آمریکا ایجاد می‌شود.»

کاهش تمرکز بر ایران

کوروش احمدی، دیپلمات باسابقه کشورمان در خصوص تاثیرات هفت اکتبر و جنگ بین اسرائیل و حماس بر ایران و فرصت ها و تهدیدهایی که این جنگ برای ما به دنبال داشته است، گفت: «جنگ هفت اکتبر باعث شد که تمرکز تا حدودی از روی ایران برداشته شود و بحران جدیدی پیش آورد. پیش از آن کشورهای عربی و اسرائیل به سرعت به سمت بهبود روابط گام برمی داشتند اما در آن روند نیز اختلال پیش آمد. درواقع این بحرانی که ایجاد شد، دستورکار کشورها و قدرت های بین‌المللی را تاحد زیادی تغییر داد و تمرکز آنها را روی مساله فلسطین برد.» به گفته این کارشناس تا یکی دو سال آینده نیز این موضوع به‌ویژه از نظر دیپلماتیک از دستورکار کشورهای بزرگ خارج نخواهد شد و احتمالا بحث دو دولت پیگیری خواهد شد.

احمدی تاکید کرد: «این مساله باعث شده که فشار بر ایران تاحدودی کاهش یابد. نمونه آن نیز نشست اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یا نشست فصلی پیشین آن است که به‌رغم وجود مسائل بسیاری که با ایران دارند، شورای حکام خیلی روی ایران متمرکز نشد و قطعنامه ای علیه کشورمان صادر نکرد.» دیپلمات پیشین کشورمان معتقد است که در کنار این فرصت، یکسری ریسک ها و مخاطرات هم این جنگ برای کشورمان به دنبال دارد.

وی در پاسخ به اینکه آیا در خلال حل و فصل دیپلماتیک مساله فلسطین فرصتی برای همکاری های منطقه ای ایران پیش خواهد آمد، گفت: «اگر قرار باشد مساله فلسطین از راه دیپلماتیک و در کوتاه‌مدت حل و فصل شود که احتمال آن در کوتاه‌مدت زیاد نیست، نقش آفرینی مثبت ایران بستگی به آن دارد که تا چه حد همراهی نشان دهد و تصور دیگران به این صورت نباشد که ایران در این مسیر مانع ایجاد می‌کند.» احمدی ادامه داد: در این صورت احتمال اینکه فرصت هایی برای ایران پیش بیاید وجود دارد اما این موضوعی است که به عوامل متعدد و سیر آنها بستگی دارد.

سایه ترامپ بر روابط تهران و ریاض

علی اکبر اسدی، پژوهشگر مسائل عربستان در خصوص روند عادی سازی روابط دیپلماتیک ایران و عربستان در سال 1402 و چشم انداز آن در سال پیش رو گفت: «در یک سال گذشته روابط تهران و ریاض به حالت عادی بازگشته و دو طرف نیز از اراده لازم برای بهبود روابط برخوردار هستند. یکسری گام ها در رابطه با اعزام سفیر، بازگشایی نمایندگی‌ها و کنسولگری ها برداشته شده و یکسری دیدارها نیز در سطح وزرا انجام شده است.» وی افزود: «این تحرکات در مجموع فضای مثبتی را در روابط ایجاد کرده و روابط رو به پیشرفت بوده است. همچنین طرفین تلاش کرده اند از ایجاد تنش های جدید جلوگیری کنند. با این حال به نظر می‌رسد که هنوز طرفین لازم است که یکسری گام های اساسی برای ارتقای روابط بردارند.

در این خصوص می‌توان به ضرورت دیدار بین مقامات دو کشور در سطوح عالی اشاره کرد.» اسدی تاکید کرد که مشخص نیست این موضوع چقدر احتمال دارد محقق شود زیرا باوجودی که اراده لازم از سوی ایران و عربستان وجود دارد ولی موانع و چالش هایی هم موجود است که ممکن است مانع از این امر شود. این کارشناس مسائل عربستان معتقد است که در سال آینده یکی از مولفه های کلیدی که می‌تواند بر روابط تهران و ریاض تاثیرگذار باشد انتخابات ریاست جمهوری آمریکاست. با توجه به اینکه ممکن است دونالد ترامپ در ایالات متحده به قدرت برسد، شاید به قدرت رسیدن وی باعث شود که سعودی ها احساس کنند باید منتظر باشند تا یکسری ظرفیت های جدید بین‌المللی از طرف آمریکا در اختیار آنها قرار بگیرد و این می‌تواند انتظار برای تحول اساسی تر در روابط را تاحدی طولانی تر کند.

اسدی ادامه داد: «در روابط ایران و عربستان ما نیازمند دوره ای از تفاهم، گفت‌وگو و تعامل برای اعتمادسازی بیشتر هستیم. زیرا در سال‌های اخیر شاهد یکسری تنش های جدی در روابط بودیم که برای از بین بردن اثرات آن باید طرفین تعامل بیشتری داشته باشند.» به گفته این کارشناس مسائل عربستان، یکی از موانع دیگر در روابط دو کشور این است که ایران همچنان با تحریم های غرب مواجه است که این به آن معناست که گسترش همکاری ها در حوزه های تجاری و اقتصادی با یکسری موانع حقوقی و بین‌المللی روبه‌رو است. هرچند اسدی می گوید که چون ساختار اقتصادی ایران و عربستان تقریبا یکسان و مبتنی بر صادرات انرژی است، زمینه همکاری ها کاهش می یابد و در زمینه هایی هم که امکان تعاملات اقتصادی وجود دارد، تحریم ها یک مانع بزرگ است. وی تاکید کرد که در مجموع چشم انداز روابط برای سال 1403 مثبت خواهد بود و تهران و ریاض از ایجاد تنش در روابط جلوگیری خواهند کرد. البته نباید انتظار داشت روابط به سطح همکاری های خیلی گسترده وارد شود.

انتظارها از چین و روسیه

محمد جواد قهرمانی، پژوهشگر مسائل چین درباره چشم انداز برنامه همکاری 25ساله با چین، عضویت در سازمان همکاری شانگهای و بریکس گفت: «این موارد سبب شده این ادراک در میان برخی تصمیم‌گیران کشور شکل بگیرد که روندهای نوین نظام بین‌الملل به تحقق اهداف کشور کمک خواهد کرد. مهم‌ترین اهدافی که تهران در لوای چنین ابتکارهایی دنبال می‌کند مواردی چون خروج از انزوای دیپلماتیک، تحقق نظامی چند قطبی که در آن از نفوذ آمریکا کاسته شود، و در کنار این ها، توسعه تعاملات اقتصادی و همکاری های نظامی - امنیتی است.» قهرمانی ادامه داد: «اما اینکه چنین اهدافی در کوتاه مدت امکان تحقق دارند یا خیر به بررسی دقیق نیازمند است. مساله اول که به تعاملات دوجانبه با چین مربوط می‌شود این است که اگرچه پکن دومین قدرت اقتصادی جهان به شمار می‌رود، اما رقابت با آمریکا را در قالبی متفاوت از تهران تعریف می‌کند. نکته حائز اهمیت این است که اگرچه این کشور خواهان کسب ارتقای جایگاه خود در حوزه های اقتصادی، هنجاری، فناوری، نظامی و... است، اما در حال حاضر سیاست جایگزینی آمریکا را دنبال نخواهد کرد.»

وی تاکید کرد: «تصمیم‌گیران چینی بر اراده و ظرفیت های آمریکا در تقابل با چین واقف هستند و بر این اساس، در عین وجود اختلافات، از حفظ کانال های ارتباطی، که سوء محاسبه را نیز کاهش دهد، حمایت می‌کنند.» قهرمانی در ادامه گفت: «دومین مساله این است که اگرچه یکی از ویژگی های نظام بین‌الملل در مرحله کنونی شکل گیری نهادهایی با محوریت کشورهای غیرغربی است، اما موضوعی که باید مدنظر داشت این است که با وجود آنکه برخی طرف های حاضر در سازمان همکاری شانگهای و بریکس از جمله چین یا هند خواهان ایفای نقش مستقل تر در نظام بین‌الملل هستند اما این نقش لزوما به معنای ضدیت با نظام بین الملل موجود و آمریکا نخواهد بود.»

قهرمانی درباره نقش‌آفرینی روسیه نیز توضیح داد: «روسیه نیز اگرچه رویکردی تهاجمی تر طی سالیان اخیر دنبال کرده اما حداقل جنگ اوکراین به خوبی نشان داد که از توان کافی برای تقابل با غرب برخوردار نیست و همراهی بسیاری از شرکای تاثیرگذار در نظام بین‌الملل را با خود ندارد.» به گفته این کارشناس، مساله سوم این است که کشورهای موجود در دو ابتکار سازمان همکاری شانگهای و بریکس از انسجام و وحدت در اهداف برخوردار نیستند. به عبارت دیگر، در سیاست خارجی آنها گاه تضادهایی را می‌توان مشاهده کرد. به عنوان مثال، هند به عنوان عضو دائم سازمان شانگهای یکی از شرکای مهم آمریکا در آسیاپاسیفیک و عضوی از کواد نیز به شمار می‌رود. همچنین، روسیه نیز می‌داند موفقیت سازمان شانگهای به معنای نقش برجسته و برتر چین در حوزه پیرامونی این کشور است.

قهرمانی در نهایت گفت: «به عنوان نتیجه، اگر انتظارات را در سطحی بسیار محدود (همچون پروژ ه های اقتصادی که نقشی در ارتقای تولید و مزیت نسبی کشور ندارند) در نظر بگیریم همکاری با کشورهای فوق، مطلوب تصمیم‌گیر خواهد بود. اما اگر هدف، عقب نماندن کشور از تحولات بین‌المللی و ایفای نقش برجسته در این تحولات و همچنین افزایش قدرت کنشگری کشور باشد، نمی‌توان انتظار زیادی در آینده کوتاه‌مدت از تعامل با این کشورها را داشت.»

کریدور زنگزور منتفی است

حامد خسروشاهی، پژوهشگر مسائل قفقاز درباره تنش ها بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان و تاثیر آن بر روابط تهران و باکو و چشم انداز مناسبات در سال آینده به خصوص بحث ایجاد کریدور زنگزور گفت: «امروز جمهوری آذربایجان همه اراضی خود را که در جنگ اول قره باغ (1988-1994) از دست داده بود، دوباره به دست آورده است. شهرهای اصلی قره باغ مثل خانکندی، شوشا و لاچین برای بازگشت آذربایجانی ها آماده می‌شود. تقریبا همه ارامنه ساکن در این مناطق به ارمنستان کوچ کرده اند و همین باعث شده است کریدور لاچین که برای ارتباط ارامنه قره باغ با ارمنستان در قرارداد آتش بس به وساطت پوتین امضا شد، کارکرد خود را از دست بدهد.» وی افزود: «این کریدور قرار بود در مقابل کریدور موسوم به زنگزور که نخجوان را به اراضی تازه آزادشده وصل می کرد اعطا شود.

به این ترتیب مساله کریدور به معنی اعطای خاک و آنچه باکو آن را طلب می کرد کاملا منتفی است.» خسروشاهی توضیح داد: «در حال حاضر سخن از بازگشایی مسیرهایی است که در دوره شوروی در قفقاز جنوبی جریان داشت و ریل های آهنی اش هنوز در کنار رود ارس باقی است. ارمنستان مایل به بازگشایی این مسیرها برای عبور مسافر و بار است با این شرط که گمرک مرزی ورود و خروج ها را کنترل کند و مهر ورود و خروج به پاسپورت ها بزند.» به گفته این کارشناس مسائل قفقاز، ماجرا اینجا تمام نمی‌شود. قفقاز عرصه نقش آفرینی بازیگران خارجی متعدد است. روسیه کنار آذربایجان ایستاده است و از مواضع آن حمایت می‌کند.

نخست وزیر ارمنستان هرلحظه به فکر دوری از روسیه و حرکت به سمت غرب است. پاشینیان اخیرا از نیروهای روسی خواسته است کنترل فرودگاه ایروان را که 30سال با آنها بود به نیروهای ارمنی پس بدهند. طبیعتا گام بعدی درخواست کنترل مرزهاست که روسای جمهور و نخست وزیران سابق که همه متحد روسیه بودند به ارتش آن کشور واگذار کرده اند. وی ادامه داد: «حالا فرانسه هم به نمایندگی از غرب دارد نقش فعالی می‌گیرد و حتی پیشنهاد آوردن نیروی نظامی به ارمنستان را داده است. هند نیز که دشمن دیرینه اش پاکستان را در کنار آذربایجان می بیند طرح هایی برای فروش تسلیحات سنگین به ارمنستان روی میز گذاشته است. بنابراین باید گفت که صلح به این زودی به قفقاز بازنمی گردد.»

• فال قهوه امروز شنبه 26 اسفند | قهوه ات رو بخور فال بعد بگیر

• اطلاعیه مهم سازمان تامین اجتماعی برای بازنشستگان و بیمه شدگان

• فال قهوه امروز جمعه 25 اسفند 1402 | قهوه ات رو بخور بعد فال بگیر

• رقم دقیق سود سهام عدالت مشخص شد / هر سهامدار چقدر می گیرد؟ + جدول

• ارائه اینترنت رایگان نوروزی و ویژه ماه رمضان برای همه کاربران + جزئیات و لینک دریافت

• قیمت جدید گوشی‌های سامسونگ، شیائومی و آیفون / قیمت ارزان‌ترین و گران‌ترین گوشی‌های محبوب بازار

• (16+) جزئیات وحشتناک قاتلان افغانستانی از قتل داریوش مهرجویی و همسرش

• سود سپرده‌ها کاهش می یابد؟ اتمام حجت بانک‌مرکزی با 6بانک درباره سود...

بیشتر بخوانید

• 3 زنگ خطر بزرگ برای سال 1403
• زمان دقیق لحظه تحویل سال 1403 چه ساعتی است؟
• سال چگونه تحویل می‌شود؟ لحظه تحویل در آسمان چه خبر می شود؟
• طالع بینی حیوان سال 1403/ ویژگی متولدین سال اژدها