از عدم نظارت بر دولت قبل تا ایستگاه بررسی صلاحیت وزرای پیشنهادی / مجلس یازدهم کلمه انقلابی را چگونه یدک می‌کشد؟

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، ابوالفضل لطفی؛ اسفندماه سال 98 بود که انتخابات مجلس شورای اسلامی با وجود انبوه حوادثی که در نیمه دوم این سال اتفاق افتاد، در پیش بود که البته تنور این انتخابات آنچنان که باید داغ نبود. مسائل مختلف اقتصادی و معیشتی و حوادث امنیتی و سیاسی مختلف طی سال‌های اخیر که به خاطر عملکرد ضعیف دولت و مجلس تشدید شده بود، موجب دلسردی و ناامیدی بسیاری از مردم و جامعه نسبت به انتخابات‌ها شده بود و این را از انتخابات مجلس شورای اسلامی و میزان مشارکت آن که قابل پیش‌بینی بود، می‌توان فهمید.

با وجود همه این مسائل اسفندماه سال 98 رسید و انتخابات با وجود تمام گمانه‌زنی‌ها در مورد حضور افراد و شخصیت‌ها و احزاب مختلف سیاسی و حتی رد صلاحیت گسترده تعداد زیادی از افراد خصوصا نمایندگان قبلی مجلس، آغاز شد و افراد مختلفی با شعار‌های متفاوتی مانند شفافیت و یا بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم پا به این عرصه گذاشتند و موفق به کسب آرای ملت در شهر‌های مختلف شدند.

بعد از ماجرای کرونا و تقریبا تعطیلی مجلس، نمایندگان مجلس یازدهم رسما از خردادماه 1399 کار خود را آغاز کردند و از همان ابتدا بود که پسوند انقلابی بودن به این مجلس توسط رهبر معظم انقلاب رسید و خب انتظارات از عملکرد این نهاد نظارتی را به شدت بالا برد. مسائل و حوادث مختلفی در طی یک سال و نیمه اخیر برای مجلس یازدهم خصوصا در مواجهه با دولت قبل وجود داشت که حرف و حدیث‌های بسیاری در مورد آنان وجود دارد. از مسئله شعار‌هایی که قبل انتخابات مجلس توسط نمایندگان داده شد و تقریبا به برخی عمل نشد تا رویکرد مواجهه با دولت و به کار انداختن و نظارت بر آن تا بهبود شرایط اقتصادی و معیشتی مردم و ماجرای بودجه سال 1400 و مسائل مختلف دیگر که جای نقد و بررسی‌های بسیار دارد.

مجلس در حال طی روز‌های کاری خود بود که به انتخابات 1400 رسید و موضوع مهم انتخابات ریاست جمهوری پیش روی آن بود. اولین اقدام نمایندگان مجلس در این راستا که باعث نقد بسیاری به آنان شد، مسئله نامه به رئیسی و دعوت از ایشان برای حضور در انتخابات بود. از اینجا بود که حاشیه‌های فراوانی پیرامون این مجلس شکل گرفت و با حضور دو تن از نمایندگان مجلس در قامت نامزد ریاست جموری بحث‌ها تشدید نیز شد. تا اینکه گذشت و انتخابات انجام و رئیس جمهور جدید با رأی ملت انتخاب شد.

دیری نگذشت که نوبت به کابینه دولت سیزدهم و بررسی صلاحیت و رأی اعتماد آنان از مجلس رسید. این ایستگاه از جمله فعالیت‌های مجلس بود که جای نقد و بررسی زیادی را در محافل مختلف سیاسی و اجتماعی بر جای گذاشت. مجموعه‌های دانشجویی نیز در این مدت بیکار ننشستند و با دادن نامه و بیانیه و فعالیت‌های دیگر درمورد وزاری پیشنهادی دولت سیزدهم، موضع خود را اعلام و از مجلس خواستار بررسی دقیق و تخصصی آنان، بودند. هفته گذشته کار مجلس در این ایستگاه به پایان رسید و در یک هفته پرفشار برای نمایندگان مجلس، همه وزرای پیشنهادی دولت سیزدهم جز وزیر آموزش و پرورش تأیید شدند. من باب این موضوع محوری و همین طور عملکرد کلی مجلس یازدهم به سراغ فعالین دانشجویی رفتیم و نظر آنان را درمورد عملکرد این مجلس خصوصا در مسئله تأیید یا رد وزرای پبشنهادی جویا شدیم.

عباس اکبری، مسئول واحد سیاسی بسیج دانشجویی دانشگاه علم و صنعت، علی رشیدی، مسئول واحد سیاسی بسیج دانشجویی دانشگاه امیرکبیر و معین رضایی، عضو شورای مرکزی انجمن اسلامی دانشجویان مستقل به تبیین عملکرد مجلس یازدهم در طی یک سال و نیمه اخیر خصوصا در مسئله بررسی صلاحیت وزرای پیشنهادی پرداختند. عباس اکبری، مسئول واحد سیاسی بسیج دانشجویی دانشگاه علم و صنعت اگر به صورت مقطعی مجلس یازدهم را بررسی کنیم، واقعا نسبت به مجلس‌های قبلی یک سر و گردن بهتر عمل کردند. قوانین زیادی درخصوص مالیات خانه‌های خالی یا افزایش حقوق سربازان یا بازدید‌های میدانی نمایندگان از عملکرد‌های مثبت این مجلس بود. اما اگر بخواهیم به صورت کلی بررسی کنیم، شاید نتوانیم نمره قبولی را به این مجلس تا این جای کار بدهیم. زمانی که سال 98 این مجلس رأی آورد و عنوان مجلس انقلابی به آن خورد، این انتظار وجود داشت که تحول و تغییر اساسی رخ دهد و در دل جامعه این حس تحول ایجاد شود که متأسفانه ایجاد نشد. ما نیز مشاهده کردیم که در انتخابات 1400 خیلی افزایش مشارکت آنچنانی نسبت به انتخابات سال 98 ایجاد نشد و این نشان از عدم تغییر و تحول اساسی در جامعه بود. ماجرای آقای عنابستانی و آن سرباز نیز از ماجرا‌های بد مجلس بود که تأثیر بسیار منفی در جامعه گذاشت.

مجلس یازدهم نتوانست تحول ایجاد کند یکی از شعار‌های نمایندگان مجلس این بود که اگر ما رأی بیاوریم، دولت را وادار به کار می‌کنیم، اما در واقعیت این اتفاق نیفتاد. با اینکه این مجلس قوانین خوبی مانند قانون لغو پروتکل‌های الحاقی تصویب شد، اما در مورد دلار یا گرانی کالا‌های اساسی خیلی کار آنچنانی صورت نپذیرفت. علت این مسئله نیز مواردی است که یکی از آن، این است که خیلی فعالیت‌های مجلس رسانه‌ای نمی‌شد یا مجلس به جای پرداخت به مسائل اساسی مردم به کار‌های نمایشی می‌پرداخت. یا در ماجرای قانون طرح صیانت از فضای مجازی خیلی توضیح خاصی به جامعه داده نشد و عمل رسانه‌ای خاصی صورت نپذیرفت. به عبارتی به صورت کلی مجلس یازدهم نتوانست تحول ایجاد کند و مردم انتظار داشتند که نمایندگان بتوانند و شجاعت نظارت بر دولت را داشته باشند که متأسفانه اینگونه نبود.

درمورد نامه‌ای که حدود 200 نفر از نمایندگان به آقای رئیسی زد و از ایشان برای حضور در انتخابات دعوت کردند، باید گفت که اقدام مثبتی نبود، اما این قضیه منکر نظارت آنان بر دولت چدید آقای رئیسی نیست. در چند سال اخیر در فضای سیاسی کشور یک دیدی وجود دارد که یگ عده غربگرا بر کشور حاکم شدند و اگر آنان بروند کنار و مجلس و دولت انقلابی بیاید، همه مشکلات حل می‌شود و اقدام آنان در نامه به آقای رئیسی به خاطر این قضیه بود و خب نباید کار به جایی برسد که مردم مجلس را امین خود ندانند.

نمایندگان برای بررسی صلاحیت وزرا، چارچوب فکری مشخصی نداشتند در مورد بررسی کابینه دولت جدید در مجلس شورای اسلامی نیز موارد زیادی توسط نمایندگان مجلس مطرح شد و موافقان و مخالفان کابینه صحبت‌های زیادی کردند، اما در کل شاهد بعضا صحبت‌های غیرمنطقی و مصداق‌های ناباورانه از قرآن و انبیا و... از سوی نمایندگان برای اثبات مسئله‌ای بودیم که جای تعجب داشت. به عبارتی نمایندگان به صورت کلی چارچوب مشخصی برای تعیین صلاحیت وزرای پیشنهادی نداشتند و بعضا از رهبری برای اثبات سخنان خود مایه می‌گذاشتند که شرم‌آور بود. مانند بررسی وزیر پیشنهادی اطلاعات یا دفاع یا وزارت خارجه که می‌گفتند رهبری آنان را تأیید کرده و ما نیز باید آنان را تأیید کنیم و این نشان از عدم درک جایگاه رهبری می‌باشد. یا مثلا برنامه پیشنهادی وزیر نیرو کاملا مشابه وزیر قبلی این وزارت خانه است و نمایندگان خیلی دقیق این مسئله را بررسی نکردند. در پایان نیز که همه وزرا جز آقای باغگلی تأیید شدند، نشان از این داشت که به صورت دقیق و بهتر همه وزرا بررسی نشده بودند. البته که در مقایسه با مجلس قبلی و سال 96 خیلی وضعیت بهتری برای بررسی وزرای پیشنهادی اتفاق افتاد و نباید این نکته را فراموش کرد.

بعضا برای برخی وزرای پیشنهادی این استدلال آورده می‌شد که آنان جوان و بی‌تجربه هستند و باید گفت با این سطح استدلال چگونه می‌توان دولت جوان را تشکیل داد. اگر بخواهیم افرادی را که سابقه آنچنانی در جایگاه‌های مختلف دارند، برای وزارت خانه پیشنهاد دهیم، همان افراد قبلی که وضعیت بد امروز را رقم زدند باید استفاده کنیم و با این تفکر، هیچ موقع تحول ایجاد نخواهد شد. البته که خیلی از این وزیران جوان رأی آوردند، اما نشان از این تفکر عدم جوان گرایی در بین نمایندگان و بعضا نیرو‌های انقلابی بود.

نتیجه رأی اعتماد‌ها خیلی تعجب‌آور نبود در کل نتیجه رأی اعتماد‌ها خیلی تعجب‌آور نبود و می‌شد حدس زد که همه وزرا رأی آوردند. اما نمی‌توان به مجلس صرفا خرده گرفت و باید گفت که خیلی از این وزرای جدید یک سر و گردن از وزرای دولت آقای روحانی بالاتر بودند. به عنوان مثال ما برای وزیر علوم و یا وزیر نیرو و چند وزیر دیگر نامه زدیم و آنان را مناسب وزارت خانه مذکور ندانستیم، اما باید گفت که همین‌ها از وزرای قبلی بهتر هستند. اما افرادی مانند وزیر پیشنهادی بهداشت باید رد صلاحیت می‌شد و برای ما تعجب‌آور بود که چرا ایشان با آن سابقه رأی اعتماد گرفت. از طرف دیگر موارد منطقی و درست و قوی برای رد وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش وجود نداشت و ایشان به دنبال تحول در این وزارت‌خانه بود و می‌توانستند مناسب باشند که حالا رأی اعتماد نگرفت.

علی رشیدی، مسئول واحد سیاسی بسیج دانشجویی دانشگاه امیرکبیر

اگر به انتخابات مجلس سال 98 برویم و شعار‌هایی که نمایندگان برای کسب رأی را بررسی کنیم، متوجه دو شعار اصلی شفافیت و فشار به دولت برای کار کردن می‌شویم. طرح شفافیت فارق از خوب یا بد بودن اصل آن، کلا به حاشیه رفت. از سمت دیگر مجلس برای نظارت بر دولت نیز کار خاصی نکرد و حتی در قضیه استیضاح نیز فعال نبود و ما دو سال نیز شاهد مجلسی بودیم که درگیر روزمرگی بودند و درمقابل دولت روی به توجیه‌های امنیتی می‌آوردند و از رهبری مایه می‌گذاشتند. با اینکه طرح‌های خوبی هم در این مجلس وجود داشت، اما به صورت کلی آن انتظار اصلی را برآورده نکردند.

نامه نمایندگان مجلس برای دعوت از آقای رئیسی یکی از خنده‌آورترین کار‌ها در لایه سیاسی کشور بود متأسفانه در لایه سیاسی کشور اتفاقات خنده‌داری می‌افتد و نامه نمایندگان مجلس برای دعوت از آقای رئیسی یکی از خنده‌آورترین کار‌ها در لایه سیاسی کشور بود. ما شاهد یکسری رسوم و رویه‌هایی در فضای سیاسی هستیم که تعجب‌آور و خنده‌دار هست و چه در اصلاح‌طلب و چه اصول‌گرا این مسئله وجود دارد. طرح این مسئله که کسانی که قرار است بر دولتی نظات کنند، از آن برای شرکت در انتخابات دعوت کنند، مایه خنده است و باید مجلس به عنوان نهاد ناظر بی‌طرف باشد تا بتواند در ماجرا‌های مختلف وظیفه خود را به خوبی اجرا کند. در واقع با این کار نمایندگان مجلس این پیام صادر شد که از سمت مجلس نظارت خاصی بر دولت جدید نخواهد بود.

برای بررسی وزرای پیشنهادی باید دو مسئله در مجلس وجود داشته باشد. یکی مسئله ساختار و چارچوب خوب و منطقی برای بررسی صلاحیت وزرای پیشنهادی است و یکی نیز وجود سوالات و چالش‌های مناسب و قوی برای این کار است. به عبارتی با وجود این دو مسئله و با نگاه عمیق‌تر هر وزیر و برنامه آن را بررسی کرد. در این موضوع مجلس چارچوب بهتری نسبت به مجلس‌های گذشته داشت و با نگاه و چارچوب درست و بهتری هر فرد را بررسی کرد. اگر بتوان کاری کرد که برای بررسی هر فرد از نظر نخبگان و مجموعه‌های دیگر خارج از مجلس نیز استفاده کرد، خیلی اقدام مفیدی خواهد بود.

برخی از نمایندگان توانایی آنچنانی در این جایگاه را ندارند باید گفت در انتخابات مجلس سال 98 افرادی وارد مجلس شدند که بعضا علی‌رغم شعار‌هایی که می‌دادند، نگاه عمیق و درستی نسبت به مسائل کشور ندارند و این را می‌توان از متن صحبت‌های نمایندگان در برابر برنامه وزرای پیشنهادی برداشت کرد و روی نقاطی صحبت می‌کردند که اهمیت چندانی نداشت و این نشان می‌دهد که توانایی آنچنانی در جایگاه نمایندگی مجلس را ندارند. بر اساس برخی بازی‌های سیاسی که در مجلس وجود داشت، در رأی‌گیری نهایی نیز اتفاق مثبتی رخ نداد و همه وزرا جز وزیر آموزش و پرورش رأی اعتماد گرفتند. با اینکه می‌شد وزیر نیرو یا وزیر علوم یا وزیر بهداشت یا حتی اطلاعات نیز رأی اعتماد نگیرند که این اتفاق نیفتاد و ضعف‌های جدی این وزرا دیده نشد.

بازی‌های سیاسی نباید باعث تغییر عملکرد مجلس شود اساسا باید گفت جایگاه مجلس شورای اسلامی خصوصا در مقابل دولت باید براساس اصول و قوانین باشد و بازی‌های سیاسی نباید باعث شود که عملکرد مجلس تغییر کند و قوانین را زیرپا بگذارد.

معین رضایی، عضو شورای مرکزی اتحادیه انجمن اسلامی دانشجویان مستقل باید گفت در حوزه نظارتی مجلس شورای اسلامی در یک سال گذشته صرفا به بیان مسائل پرداخت و وارد حوزه عملیاتی نشدند. بار‌ها از زبان نمایندگان درمورد تخلفات وزرای دولت قبل یا شخص آقای روحانی شنیدیم، اما در عمل چیزی خصوصا از کمیسیون اصل نود ندیدیم. این اتفاق شاید از این ناشی می‌شد که می‌خواستند دولت قبل کارش به پایان برسد و یا اینگونه می‌توان گفت که مجلس ما تبدیل به مجلس شعارزده شده است و این چیزی بود که قبل از انتخابات مجلس نیز خطر آن حس می‌شد و ما شاهد شعار‌های مختلف درمورد شفافیت یا وضعیت اقتصادی بودیم که در عمل کاری نکردند. یعنی ما می‌دیدیم که ارز به راحتی بالا و پایین می‌شد و مجلس کاری نمی‌کرد و بعد از آن تقصیر را گردن دولت قبل می‌انداخت. مسئله اصلی این است که رسالت مجلس جز شعار دادن چیست.

نامه نمایندگان مجلس به آقای رئیسی، اصل تفکیک قوا را زیر سوال برد اقدام نمایندگان مجلس در دعوت از آقای رئیسی اشتباه بوده است و شاید خیلی از آنان می‌گفتند که ما با شخصیت حقیقی خود اقدام به این کار کردیم که این برای یک نماینده مجلس پذیرفته شده نیست. مسئله مهم در این بین سهم‌خواهی برخی نمایندگان در لایه‌های مختلف مدیریتی جز کابینه و وزرا است. به عبارتی این انتظار ایجاد می‌شود که نمایندگان در قبال این نامه به دنبال سهم‌هایی از دولت جدید هستند. بعد از آن این مسئله اصل تفکیک قوا را در کشور زیر سوال می‌برد. خصوصا با وجود اینکه آقای رئیسی دو سال در قوه قضائیه بودند و بعضا در دولت جدید از بعد نظارتی قوه بر دولت نیز کاسته می‌شود و با این اقدام مجلس این مسئله تشدید می‌شود.

استدلال‌های نمایندگان مجلس در مورد وزرای پیشنهادی بسیار سطحی بود فرآیند بررسی صلاحیت وزرای پیشنهادی، خیلی خوب و مناسب و در شأن مجلس انقلابی نبود و با اینکه صحبت‌های خوبی نیز صورت می‌گرفت، اما در کل دور از انتظار بود. از سطح استدلال‌ها می‌توان سطح و عیار مجلس را فهمید و سطح استدلال‌های نمایندگان مجلس به شدت پایین بود و آنان دائم از صحبت‌های تکراری و کلیشه‌ای برای رد یا تأیید فردی استفاده می‌کردند. نمایندگان می‌بایست به صورت تخصصی هر فرد و وزیر را بررسی می‌کردند و وطیفه آنان همین بررسی تخصصی هر شخص پیشنهادی هست. برنامه برخی وزرا در تعارض با شعار‌های آقای رئیسی بود و مجلس به راحتی به آنان رأی اعتماد داد مجلس یازدهم در دادن رأی اعتماد به وزاری پیشنهادی با دقت عمل نکرد و عملکرد و برنامه برخی وزرا در تعارض با شعار‌ها و برنامه آقای رئیسی بود و مجلس به راحتی به آنان رأی اعتماد داد. به عنوان مثال وزیر پیشنهادی بهداشت مانند وزرای قبلی دارای تعارض منافع بود و مجلس با علم به این مسئله به ایشان رأی مثبت داد یا وزیر پیشنهادی ورزش یا فرهنگ و ارشاد برنامه آنچنانی نداشتند. مسئله فرهنگ یکی از مسائل اساسی کشور است و زیرمجموعه‌های زیادی دارد که در برنامه وزیر پیشنهادی فرهنگ و ارشاد، خیلی به آنان اشاره نشد و متأسفانه مجلس نیز به آنان رأی اعتماد داد. در کل می‌توان گفت مجلس می‌توانست به حداقل پنج نفر از وزرای پیشنهادی رأی اعتماد ندهد که این اتفاق نیفتاد.