استارت رسمی بریکس‌پلاس

نماینده آفریقای جنوبی در گروه بریکس اعلام کرد که از اول ژانویه با پیوستن عربستان، ایران، امارات، مصر و اتیوپی به بریکس اعضای این بلوک دو برابر می‌شود. گروه بریکس که متشکل از بزرگ‌ترین اقتصادهای درحال توسعه جهان یعنی چین، هند، روسیه، برزیل و آفریقای جنوبی است، نشست امسال خود را در اوایل شهریور در آفریقای جنوبی برگزار کرد. در این نشست، از عربستان، امارات، ایران، اتیوپی، مصر و آرژانتین دعوت شد تا به عضویت این گروه درآیند. برخی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان انرژی کره زمین با برخی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان در میان کشورهای در حال توسعه در کنار هم قرار گرفتند. البته آرژانتین این دعوت را رد و خاویر میلی، رئیس جمهور آرژانتین که به تازگی به قدرت رسیده است، درخواست عضویت سلف خود را لغو کرد.

رئیس جمهوری جدید آرژانتین روز جمعه در نامه ای به «ولادیمیر پوتین» و «شی جین پینگ»، همتایان روس و چینی خود به صورت رسمی اعلام کرد که قصد عضویت در گروه بریکس را ندارد. آنیل سوکلال، سفیر پرتوریا در دوربان آفریقای جنوبی، گفت که در اوایل ماه جاری پنج دعوت‌نامه برای نمایندگان سطح ارشد پنج عضو جدید ارسال شد و آنها در این نشست در دوربان شرکت کرده و عضویت کامل در بریکس را پذیرفتند. او گفت که اعضای جدید همچنین مقامات دیپلماتیک‌شان را به جلسه کنفرانس مقدماتی 30 ژانویه در مسکو خواهند فرستاد. ایده شکل گیری گروهی به نام بریک با نزدیکی 4 قدرت اقتصادی در حال ظهور جهان شامل برزیل، روسیه، هند و چین، در سال 2001 توسط موسسه سرمایه‌گذاری گلدمن ساکس، به منظور پیش‌بینی وضعیت اقتصادی جهان و قدرت های برتر آن در نیم قرن آینده مطرح شد. جیم اونیل اولین بار نام مخفف این گروه را در سر تیتر یک روزنامه اقتصادی به کار برد.

نهایتا «گروه بریک» در 16 ژوئن 2009 به‌طور رسمی تاسیس شد. آفریقای جنوبی نیز در 21 سپتامبر 2010 به این گروه اضافه شد و نام آن پس از پیوستن این کشور از «بریک» به «بریکس» تغییر یافت. هدف اولیه شکل دادن بریکس این بود که توجهات را به نرخ‌های رشد اقتصادی قوی در برزیل، روسیه، هند و چین جلب کند. این اصطلاح به عنوان یک سناریوی خوش‌بینانه برای سرمایه‌گذاران در بحبوحه بدبینی بازار پس از حملات تروریستی در ایالات‌متحده در 11 سپتامبر آن سال در نظر گرفته شد. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه این هفته به نقل از خبرگزاری تاس گفت که حدود 30 کشور خواهان برقراری روابط با این اتحادیه هستند. یوسف توگار، وزیر امور خارجه نیجریه در ماه نوامبر گفته بود که نیجریه، به عنوان پرجمعیت‌ترین کشور آفریقا، به دنبال عضویت در بریکس در دو سال آینده خواهد بود.

طبق اطلاعات بلومبرگ، به جز هند، بریکس در پنج سال گذشته عملکرد ضعیفی از همتایان خود در بازارهای نوظهور داشته است. تحریم های تحت رهبری ایالات‌متحده، ظرفیت های روسیه را برای بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی محدود کرده و برخی از بخش ها در چین به‌ویژه شرکت‌های فناوری نیز تحریم شده اند یا با ممنوعیت های احتمالی سرمایه‌گذاری روبه‌رو هستند. پیش‌تر در اوایل شهریور ماه با برگزاری نشست سه روزه بریکس، رئیس جمهور آفریقای جنوبی اعلام کرد که گروه بریکس در نشست ژوهانسبورگ تصمیم گرفت که از ایران و پنج کشور دیگر به عنوان اعضای جدید این گروه دعوت کند.

رئیس جمهور آفریقای جنوبی به عنوان میزبان نشست سران بریکس روز پنج شنبه دوم شهریور خبر داد که این گروه از 6 کشور ایران، عربستان سعودی، امارات عربی متحده، مصر، اتیوپی و آرژانتین برای عضویت به عنوان اعضای جدید به گروه بریکس دعوت کرد و گفت آنها از اول ژانویه 2024 (11 دی 1402) به عضویت کامل در خواهند آمد. به گفته «سیریل رامافوزا»، رهبران بریکس معتقدند زمان استفاده از ارزهای محلی و نظام های پرداخت جایگزین (دلار) فرا رسیده است. رئیس جمهور آفریقای جنوبی افزود که رهبران بریکس به وزرای دارایی دستور می دهند تا ارزهای داخلی و ابزارهای پرداخت را در نظر بگیرند. البته اشاره شد که آرژانتین این دعوت را رد کرد و بریکس به زودی با 10 عضو به کار خود ادامه خواهد داد.

به گفته وزیر خارجه آفریقای جنوبی، بیش از 40 کشور برای پیوستن به بریکس ابراز علاقه کرده اند. برخی مقاصد خود را به صورت علنی و برخی دیگر به صورت خصوصی بیان کرده اند. اعضای جدید امیدوارند از نفوذ سیاسی و اقتصادی این گروه که در حال حاضر بیش از 42 درصد از جمعیت جهان و حدود 26 درصد از اقتصاد جهانی را تشکیل می دهد، استفاده کنند. در این میان خاورمیانه یکی از اصلی ترین علاقه مندان به پیوستن به این بلوک است. پیش‌تر نیز «پل ماشاتیله» معاون رئیس جمهور آفریقای جنوبی گفته بود کشورهای عضو «بریکس» (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) ایده کنار گذاشتن تدریجی دلار در پرداخت های بین‌المللی را به نفع پول های ملی مطرح می کنند که موضوع بحث در اجلاس ژوهانسبورگ خواهد بود.

ایده شکل گیری بریکس

روزنامه «دنیای اقتصاد» در گزارشی که روز چهارشنبه یکم شهریور ماه با عنوان «ایران بریکسی می‌شود» منتشر شد، پیش‌بینی کرده بود که ایران به عضویت گروه بریکس درخواهد آمد. در این گزارش با بیان اینکه عضویت در نهادهای بین‌المللی مانند بریکس و شانگهای در فضای گذار نظام بین‌الملل امروز بالقوه خوب است، اشاره شده بود که قدرت وقتی تکامل پیدا می کند که قدرت مادی و غیرمادی در کنار هم تعریف شوند. با گذار از جریان اصلی در نظرات روابط بین‌الملل که تکیه بر منابع مادی قدرت دارد، شاهد ظهور و بروز نظریات انتقادی هستیم که در این نظریات به جز عوامل مادی؛ عوامل غیر مادی نیز اهمیت می یابد. وقتی گفته می‌شود قدرت به جز منابع مادی، منابع غیرمادی هم دارد، بازیگران در مراتب دیگر نیز اهمیت پیدا می کنند؛ اینجا واژه ای تحت عنوان قدرت های متوسط (Middle power) اهمیت زیادی پیدا می کند. منظور از منبع معنوی، ادراکات بازیگران از یکدیگر، از نظام بین‌الملل و از منابع مادی شان است. علاوه بر این داستان، بحث ایده، طرح و گفتمان هم مهم است. کسی که ایده و گفتمان داشته باشد، می‌تواند منبع و منشأ قدرت باشد.

در این راستا بحثی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه می‌توانیم نظام بین‌المللی را تصور کنیم که در آن فقط منابع مادی نقش ندارند بلکه منابع معنوی، ادراکات و ایده ها هم دارای نقش هستند و تولیدکننده قدرت است. بنابراین باید دو منبع قدرت مادی و غیرمادی را به صورت به هم پیوسته در نظر گرفت. در چنین فضایی شرایط برای بازیگرانی که صاحب ایده جدید برای جهان هستند، فراهم می‌شود و شاهد شکل گیری گروهی مانند بریکس هستیم. بریکس که هدف گذاری اش به صلح و همکاری بین‌المللی و مساله توسعه بازمی‌گردد، در ابتدا و در سال 2001 به عنوان یک ایده مطرح می‌شود. محوریت بریکس نیز کشورهایی بودند که تحت عنوان کشورهای جنوب جهانی خوانده می شدند.

این کشورها از نظر متغیرهای فرهنگی، سیاسی و بعضا ژئوپلیتیک با یکدیگر همگرایی و همسویی دارند. اما دولت سیزدهم برای اولین بار درخواست رسمی عضویت ایران در گروه بریکس را تیر ماه سال 1401ارائه کرد و روز پنج شنبه دوم شهریور ماه جمهوری اسلامی ایران به همراه دو کشور همسایه عربستان سعودی و امارات متحده عربی و همچنین آرژانتین، مصر و اتیوپی به عضویت قطعی بریکس پذیرفته شدند. در نهایت اینکه گروه بریکس را می‌توان یکی از مهم‌ترین نمادهای کنش چندجانبه قدرت های نوظهور به شمار آورد. مهم‌ترین دستاورد چندجانبه گرایی بریکس، تاسیس بانک توسعه جدید است؛ نهادی با اهداف بلندپروازانه که به دنبال گسترش توسعه پایدار و رسیدگی به شکاف های زیرساختی و توسعه ای در کشورهای عضو است.

• بزرگ‌ترین مزیت بریکس برای ایران
• همه‌چیز درباره بریکس
• راه دراز بریکس تا تاثیرگذاری جهانی
• ایران بریکسی می‌شود
• معنای رزمایش دریایی در خلیج فارس