انجام IVF در سال‌های اخیر 2 برابر استاندارد جهانی بوده است / 5 ابراز موردنیاز درمان ناباروری در کشور

به گزارش خبرنگار بهداشت و درمان باشگاه خبرنگاران پویا؛ آمارهای وزارت بهداشت نشان می‌دهد که حدود 12 درصد جمعیت ایران در حال حاضر سالمند هستند و طبق بررسی های صورت گرفته، در سال 1420 دو برابر شدن جمعیت سالمندان را تجربه خواهیم کرد.

افزایش سن جوامع و فرآیند سالخوردگی به خودی خود می‌تواند مسائل و چالش‌های مهمی را به دنبال داشته باشد، اگرچه که نمی‌توان پیری را مترادف با افزایش ناتوانی تلقی کرد اما روند رو به افزایش سالخوردگی مشکلاتی را در جنبه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی، روانشناختی و... ایجاد می‌کند.

یکی از مؤلفه‌هایی که در پدیده‌ی سالمندی جمعیت مؤثر است کاهش میزان باروری و تداوم آن است که باعث می‌شود سهم جمعیت کم سن‌وسال و جوان در جامعه کاهش یابد.

در این راستا با دکتر فاطمه کتابچی، پزشک و پژوهشگر جمعیت گفت‌وگو کردیم.

آمار ناباروری در ایران

فاطمه کتابچی درباره آمار ناباروری در ایران اظهار داشت: آماری که از وضعیت ناباروری داریم مربوط به آمار اعلام شده از سوی وزارت بهداشت است؛ تا یک سال پیش وزارت بهداشت آمار ناباروری را در زوج‌های ایرانی 20 درصد گزارش می‌کرد اما اخیرا گفته که طبق بررسی‌های انجام شده آمار ناباروری در کشور 15 درصد است. این درصد هم ناباروری اولیه و هم ناباروری ثانویه را در بر می‌گیرد.

وی افزود: ناباروری اولیه به این معناست که خانم و آقایی که ازدواج کرده‌اند در اولین نوبتی که تصمیم می‌گیرند صاحب فرزند شوند، علیرغم یک سال انتظار، صاحب فرزند نشوند و بارداری اتفاق نیفتد. ناباروری ثانویه یعنی زوجی که قبلا صاحب فرزند شده‌اند در اقدام مجدد به بارداری، پس از یک سال انتظار، صاحب فرزندی نشوند؛ مجموع ناباروری‌های اولیه و ثانویه در کشور ما بین 15تا20 درصد است که این روند به نرم جهانی نزدیک است.

ابزارهای درمان ناباروری

اول: دانش درمان ناباروری

وی درباره راهکارهای کمک به زوجین نابارور و کاهش آمار ناباروری در کشور بیان داشت: هر ساختاری برای حل معضل ناباروری به چند ابزار نیاز دارد؛ یکی از ابزارهای اساسی درمان ناباروری، دانش تشخیص و درمان است. ما از لحاظ دانش درمان ناباروری در سطح بسیار خوبی در منطقه و حتی در جهان قرار داریم و دانش انواع درمان‌های ناباروری را داریم.

دوم: تجهیزات درمانی

وی ادامه داد: یک ابزار دیگر، زیرساخت و تجهیزات درمانی است. ما در این زمینه تقریبا تمام راه‌های درمان ناباروری را در داخل کشور داریم اما از لحاظ دسترسی به زیرساخت و تجهیزات دچار ضعف هستیم به این معنا که مراکزی که بهترین تجهیزات را دارند در کلان شهرها و پایتخت تجمع پیدا کرده‌اند و توزیع مناسبی ندارند به طوری که در بسیاری از موارد ناباروری، نهایتا زوجین حتی مجبور به مراجعه به تهران می‌شوند که این مسئله ناشی از عدم توزیع متناسب زیرساخت‌ها و تجهیزات است بنابراین نیازمندیم در برخی از مناطق که دسترسی کمتری به خدمات درمان ناباروری وجود دارد، این دسترسی ایجاد شود.

سوم: ساماندهی تشخیص و درمان ناباروری

کتابچی با بیان اینکه ابزار سوم، ساماندهی تشخیص و درمان ناباروری است؛ گفت: در نظام‌های سلامت جهان وقتی می‌خواهند با یک معضل اساسی مواجهه کنند در آن حوزه گایدلاین ها و دستورالعمل‌هایی را تدوین می‌کنند که در این دستورالعمل‌ها نقش سطوح مختلف بهداشت و درمان کشور دیده شده است.

جلوگیری از تضییع منابع با اجرای نظام سطح‌بندی

پژوهشگر جمعیت تصریح کرد: ما یک نظام سطح‌بندی در بهداشت و درمان کشورمان داریم. پایین‌ترین سطح، شبکه بهداشت و خانه‌های بهداشت است که در آنجا بهورز و ماما مستقر هستند. این سطح بندی در سطوح مختلف تخصصی و فوق تخصصی وجود دارد و همه خدمات بهداشتی و درمانی در یک سطح ارائه نمی‌شوند بنابراین برای اینکه تضییع منابع رخ ندهد و هزینه‌های بهداشتی و درمانی بالا نرود لازم است که سطح بندی ارائه خدمات، رعایت شود.

وی با ارائه مثالی افزود: ما در همه روستاها و شهرهای کوچک خانه‌ها و مراکز بهداشت را داریم. فرض کنید زوجی نابارور باشند؛ اگر قرار باشد در مرحله اول به بالاترین سطح خدمت یعنی به مراکز ناباروری مراجعه کنند باید هزینه و زمان بسیار بیشتری را صرف کنند ولی اگر در گام اول به خانه بهداشت در محل زندگیشان مراجعه کنند و توسط ماما ویزیت شوند هزینه آنها کاهش می‌یابد؛ برای مثال اگر مامای مرکز بهداشت تعدادی از آزمایش‌های اولیه را براساس راهنماهای بالینی وزارت بهداشت برای این خانم و آقا بنویسد و اصلاح سبک زندگی را طبق دستورالعمل ابلاغی، اعمال کند، ممکن است مشکلات برطرف شوند و اگر این زوجین نتیجه نگرفتند، آن‌ها را به سطح دوم که پزشک است، ارجاع می‌دهد.

کتابچی ادامه داد: در سطح پزشک ممکن است نیازی به خدمات تخصصی وجود نداشته باشد و ممکن است پزشک در آزمایش انجام شده، مقاومت به انسولین - که عامل موثر در ناباروری است - یا در سونوگرافی انجام شده، کیست تخمدان را ببیند و آنها را درمان کند که در این صورت نیاز به ارجاع بیماران به مراکز سطوح بالاتر وجود نخواهد داشت. حال ممکن است پزشک عمومی این مشکلات را تشخیص بدهد اما امکان درمان آنها را نداشته باشد و بنابراین آنها را به پزشک متخصص ارجاع دهد. مثلا اگر در خانم چسبندگی رحم وجود داشته باشد باید به متخصص زنان مراجعه شود و یا اگر نیاز به جراحی برای آقا باشد، باید به متخصص اورولوژی مراجعه شود. در این صورت، تنها افرادی به مراکز تخصصی و فوق تخصصی درمان ناباروری مراجعه خواهند کرد که واقعا نیاز به خدمات "تخصصی" درمان ناباروری دارند.

آمار آی‌وی‌اف در ایران 2 برابر استاندارد جهانی است!

وی در پاسخ به این سؤال که "چرا نباید زوجین برای درمان ناباروری خود از همان ابتدا به پزشک متخصص مراجعه کنند؟" تشریح کرد: طبق دستورالعمل ناباروری که وزارت بهداشت در سال 96 منتشر کرده اعلام شده بود که حدود 30 درصد از درمان‌های ناباروری با IVF انجام می‌شود این در حالی است که مجموع IUI و IVF در کشورهای توسعه یافته زیر 15 درصد است بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که پزشکان ایرانی بیش از حد زوجین را به آی وی اف ارجاع میدهند؛ یعنی به عبارت دیگر این دسته از افراد می‌توانستند با درمان‌های ساده‌تری ناباروری خود را رفع کنند اما از ابتدا رفته‌اند سراغ آخرین گزینه درمان که این مسئله هزینه‌های مالی زیادی را به خانواده ها و سازمان های بیمه گر تحمیل میکند.

هزینه درمان ناباروری با IVF

این پزشک گفت: یک سیکل آی وی اف در مراکز دولتی کشورمان حدود 8 تا 10 میلیون تومان هزینه در بر دارد و درصد موفقیت آی وی اف حدود 30 درصد است یعنی زوجینی که نیاز به آی وی اف دارند به طور متوسط باید سه بار اقدام به این عمل کنند تا یک بار آن موفقیت آمیز شود بنابراین اگر 15 درصد از مراجعین نیازمند با آی وی اف در کشور ما کاهش یابد و مطابق استانداردهای جهانی شود هم بار مالی را کاهش داده‌ایم و هم افراد، کمتر در صف دریافت خدمات فوق تخصصی معطل می‌شوند.

چهارم: توزیع متناسب نیروهای انسانی

پژوهشگر جمعیت خاطرنشان کرد: ابزار بعدی برای تشخیص و درمان ناباروری توزیع متناسب نیروهای انسانی است؛ ما در تمام سطح کشور نیروی انسانی مورد نیاز برای ارائه خدمات سطح یک را داریم یعنی در همه کشور دسترسی به ماما و بهورز وجود دارد؛ دسترسی به پزشک عمومی نیز تقریبا در همه کشور وجود دارد. در تمام دانشگاه‌های علوم پزشکی (یعنی 61 دانشگاه علوم پزشکی کشور) نیز متخصصان زنان حضور دارند اما در برخی از دانشگاه‌های علوم پزشکی دسترسی به برخی نیروهای فوق تخصصی درمان ناباروری نداریم بنابراین نیاز است با افزایش پذیرش فوق تخصص درمان ناباروری، اورولوژی و سایر تخصص‌های لازم و مربوط به درمان ناباروری، نیاز کشور نیز برطرف شود.

پنجم: تأمین مالی تشخیص و درمان ناباروری

وی با بیان اینکه ابزار دیگر درمان ناباروری، تامین مالی تشخیص و درمان ناباروری است، متذکر شد: ما می‌دانیم که بسیاری از خانواده‌های ایرانی از پس هزینه‌های درمان ناباروری بر نمی‌آیند و به همین دلیل امر درمان را نیمه کاره رها می‌کنند. نیاز است بودجه‌ای که به طور سالیانه برای درمان ناباروری در نظر گرفته می‌شود به طور مستقیم به دست مردم برسد یعنی مردم به خدمات تشخیصی و درمانی باروری دسترسی داشته باشند. بهترین روش برای تامین مالی خانواده‌ها این است که بودجه در نظر گرفته شده برای درمان ناباروری مستقیما به بیمه‌ها برسد تا مردم بتوانند با بیمه‌های پایه از این خدمات برخوردار شوند.

کتابچی با اشاره به قانون جوانی جمعیت عنوان کرد: در قانون جوانی جمعیت بنا شده که 90 درصد این خدمات را دولت و 10 درصد را بیماران بپردازند و بنا شده که این بودجه در اختیار صندوق‌های بیمه قرار بگیرند. پیش از این بودجه در اختیار وزارت بهداشت قرار می‌گرفت و این وزارتخانه به تناسب برنامه‌ریزی هایی که داشت بودجه را در مسیرهای دیگری هزینه می‌کرد و در نهایت این پول به دست زوجین نابارور نمی‌رسید. در خصوص قانون بیمه درمان ناباروری، ما خوشبین هستیم زیرا بودجه آن تخصیص داده شده و در اختیار بیمه‌ها قرار گرفته و ظاهرا بودجه مربوطه به صندوق‌های بیمه واریز شده است.

وی با اشاره به راهکارهای دیگر کاهش آمار ناباروری در جامعه ایرانی بیان کرد: باید فرهنگ سازی خوبی در زمینه باروری انجام بگیرد و خانواده‌های ایرانی آموزش ببینند که چه نوعی از سبک زندگی می‌تواند به درمان ناباروری کمک کند. تغذیه مناسب، کاهش استرس و مشکلات روحی و روانی و برخی مسایل عاطفی بین زوجین از عوامل موثر بر باروری هستند و باید خانواده‌ها بیاموزند که چه سبک زندگی را در پیش بگیرند تا آمار ناباروری در کشور کاهش یابد.

نقش طب سنتی در کاهش آمار ناباروری

پژوهشگر جمعیت تأکید کرد: همچنین ما باید به نقش طب مکمل یعنی طب سنتی نیز در تشخیص و درمان ناباروری توجه کنیم. طب مکمل کمک می‌کند تا روش‌های درمان ناباروری موفقیت‌آمیزتر باشد یا از ابتلا به ناباروری پیشگیری شود. غربالگری بهنگام ناباروری در نظام سلامت نیز مهم است. هم اکنون عامل بسیاری از موارد ناباروری، در سنین بالاتر تشخیص داده می‌شود در حالی که این موارد می‌تواند در سنین پایین‌تر شناسایی و درمان شود.

وی در پایان ضمن هشدار نسبت به اینکه فاصله انداختن بین ازدواج و فرزنداوری نیز احتمال باروری را کاهش می‌دهد و با افزایش سن، احتمال باروری کاهش می‌یابد، گفت: متاسفانه سن ازدواج بالا رفته است. ازدواج بهنگام و در سنین کمتر و تصمیم به فرزندآوری به هنگام پس از ازدواج، می‌تواند در کاهش آمار ناباروری موثر باشد و در این زمینه رسانه‌ها و مراکز بهداشت و درمانی می‌توانند کمک‌کننده باشند.