بدیل برجام از نگاه اندیشکده «چاتهام‌هاوس» در لندن
تهران - ایرنا - اندیشکده بریتانیایی «چاتهام هاوس» در پژوهشی بابهره‌گیری از نظرات دیپلمات‌ها و کارشناسان بین المللی چنین نتیجه گرفته که اگر کاخ سفید به دنبال امضای توافقی تازه با ایران است ضمن حفظ برجام، باید بر ظرفیت کشورهای اروپایی در خاورمیانه توجه ویژه داشته باشد. در این میان، ایران موضوع امضا توافق بدیل را رد کرده است.
به جرات می‌توان گفت جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا در طول چند دهه پس از انقلاب اسلامی، هیچگاه سیاست بدون تنشی را در قبال یکدیگر نداشته‌اند. موج سخت گیری‌ها علیه تهران از همان روزهای پس از انقلاب به ویژه با تحریم‌های پس از حادثه 13 آبان 1358 آغاز شد و به تدریج تا دوره «باراک اوباما» با نوسان‌های متفاوت افزایش یافت. با این حال نتیجه انتخابات ریاست جمهوری کشورمان در سال 2015 میلادی (1392) که به پیروزی رویکرد اعتدالی «حسن روحانی» منجر شد، نقطه عطفی بود که امیدواری‌ها برای تغییر اوضاع را تاحدودی پررنگ کرده بود.
اگرچه مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی ایران علاقه‌مندی خود به تعامل با جهان و از جمله آمریکا را با امضای توافق هسته‌ای برجام در سال 1394 نشان دادند، این توافق نیز از دشمنی کاخ سفید علیه کشورمان کم نکرد. برجام باعث شد تا با بسته شدن راه بهانه گیری غرب اندکی از فشار کاخ سفید کاسته شود. نتیجه انتخابات رباست جمهوری آمریکا در سال 2016 اما موجب شد تا این شرایط موقتی هم تغییر کند. دوره ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» حتی فضای تنفس اندکی را که برجام به دیپلماسی میان تهران و واشنگتن داده بود، بست. ترامپ از دوره رقابت‌های انتخاباتی تحت تاثیر حمایت مالی و سیاسی لابی های طرفدار صهیونیسم و رژیم اسراییل، مخالفت خود با برجام را علنی کرد.
از حدود سه سال قبل (1395) کاخ سفید با اتخاذ رویکرد فشار حداکثری سخت‌ترین تحریم‌ها را علیه کشورمان برقرار ساخت. همین نگاه بسته و یکجانبه دولت آمریکا موجب شده است تهران و واشنگتن به نحو بسیار خطرناکی رو در روی یکدیگر موضع بگیرند و سطح تنش تا مرز راه افتادن جنگ بالا برود.
"فشار حداکثری"به معامله بزرگ نمی‌انجامد
مهمترین دستاویز ترامپ برای مخالفت با توافق هسته‌ای این بود که وی آن را ناقص می‌دانست. بهانه ترامپ این است که برجام قادر نیست مانع هسته‌ای شدن ایران گردد. همین ادعا موجب شد تا سرانجام وی در میانه‌های سال 2018 (اردیبهشت 1397) به صورت رسمی از توافق هسته‌ای خارج و خواستار آن شد که ایران باید برای امضای توافقی تازه بر سر میز مذاکره با ایالات متحده بنشیند. البته برخی تحلیلگران در آمریکا اعتقاد دارند علت اصلی ناراحتی ترامپ جمهوریخواه آن است که توافق هسته‌ای توسط اوبامای دموکرات به نتیجه رسید.
در هر صورت درخواست‌های کاخ سفید تاکنون با مخالفت تهران روبرو شده و در پی بی اقدامی اروپا، منجر به اقدامات متقابل ایران در کاستن از تعهداتش در چارچوب برجام شده است. مسئولان کشورمان تصریح کرده‌اند این اقدامات برگشت پذیرند و در صورت برداشته‌شدن تحریم‌ها، تهران آمادگی دارد در قالب گفت‌وگو به تعامل ادامه دهد. رسانه‌ها و کارشناسان غرب با نگاه به رویکرد سرسختانه هر دو طرف به تحلیل و گمانه‌زنی در مورد ماهیت این تنش و شرایط برای حصول توافق تازه‌ای میان ایران و آمریکا پرداختند.
اندیشکده «چاتهام هاوس» در لندن در گزارشی با نگاه به راهبردهای دونالد ترامپ در مورد ایران، مسیرهای احتمالی برای دستیابی به یک توافق هسته‌ای با ایران را بررسی کرده است.
این اندیشکده عنوان داشت که سیاستمداران و تحلیلگران از 10 کشور (ایالات متحده، ایران، فرانسه، آلمان، بریتانیا، روسیه، چین، عربستان سعودی، امارات و رژیم اسرائیل) مطلبی را بیان کردند که بخش اعظم آن قابل ارائه به افکارعمومی نیست اما در تحلیل خود از نظرات آن‌ها استفاده کرده است. با این حال بیشتر این کارشناسان خوش‌بین نیستند که معامله بزرگی (Grand Bargain) مخصوصا به نفع ایران قابل دستیابی باشد. تردید آن‌ها بیش از همه از ماهیت سیاست‌های دولت ترامپ ناشی می‌شود که بر مبنای بازی حاصل جمع صفر (برد و باخت) بنا نهاده شده و به نحو قبل توجهی بر راهبرد تحریمی استوار است. از طرف دیگر درک کارشناسان از اولویت‌های تصمیم سازی و منافع ملی مورد توجه ایران محدود است.
طبق تحلیل مفصل فوق، تاکید بر استراتژی فشار حداکثری موجب بی‌ثباتی و اضطراب بیشتر در منطقه به ویژه برای متحدان واشنگتن شده است. این امر با از دست رفتن اعتبار کاخ سفید در خاورمیانه و اروپا نیز همراه گردید. در این فرایند رویکرد یکجانبه گرایانه ایالات متحده باعث اختلاف دیدگاه‌های اروپا و آمریکا بر سر ایران شده و به چین و روسیه فرصت استفاده از این تفرقه را داده است. با توجه به تلاش‌های اروپا برای نجات برجام، ایران توانسته است روند افزایش فشار اقتصادی را تاحدودی به نفع خود تغییر دهد.
بنا بر نظر چاتهام هاوس، موضع ایران با توجه به تحولات داخلی پیچیده‌تر از قبل شده است. ایران بارها خواهان رفع تحریم‌ها در قبال مذاکرات بیشتر شده است و این کار را تا زمان دریافت راه حل مناسب ادامه می‌دهد. متغیرهای مورد نظر ایران از نگاه تحلیلگران تنها بر موضوعات اقتصادی استوار نیستند بلکه در محاسبات تهران بقای نظام، سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و راه‌های مقابله با سیاست مهار متمرکز است.
برای برخی بازیگران منطقه همچون عربستان، امارات و رژیم اسرائیل نیز ناکارآمد بودن سیاست مهار ایران اثبات شده است و همین شرایط این دولت‌ها را بر آن داشت تا تدابیر مستقل دوجانبه و چندجانبه منطقه‌ای را در پیش بگیرند که هم بر مهار و هم بر تعامل توجه می‌کند.
بررسی‌های این اندیشکده از نظر کارشناسان آمار نتایج جالب توجهی را به همراه دارد. تنها 18 درصد کارشناسان به یک معامله بزرگ میان دو طرف امید دارند و تنها 36 درصد آن‌ها دستیابی به توافق «برجام پلاس» (JCPOA plus) قابل تصور می‌بینند. 32 درصد این افراد هم اعتقاد دارند چالش کنونی هیچ راه حل دیپلماتیکی ندارد. با اینحال 91 درصد کارشناسان می گویند برجام باید حفظ شود.
گزارش چاتهام هاوس تاکید دارد مدل برجام می‌تواند بهترین نتیجه برای پاسخ به وضعیت کنونی باشد و توسعه خطوط آن باید در راستای همان توافق پیشین در دستور کار قرار گیرد. مهمترین موضوع‌های مورد نظر غرب بندهای مربوط به غروب، دسترسی‌های بیشتر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تشدید نظارت‌ها و ایجاد محدودیت در حوزه موشک‌های بالستیک و بین قاره‌ای هستند. علاوه بر موضوعات فوق، ایالات متحده آمریکا بر مسائل منطقه‌ای و حوزه نفوذ ایران در خاورمیانه هم تمرکز دارد.
به اعتقاد تحلیلگران این اندیشکده، همه مسائل تنها از طریق مذاکرات چندجانبه تحت هدایت اروپا قابل دستیابی خواهد بود زیرا اروپا از جمله معدود بازیگران بین‌المللی است که اعتبار کافی برای مدیریت روابط در سرتاسر منطقه را دارد.
*س_برچسب‌ها_س*