برنامه هفتم توسعه و یک فرصت طلایی در دل بحران جمعیت

به گزارش الف به نقل از روابط عمومی مرکز، هشتادمین نشست علمی - تخصصی با مدیریت علمی دکتر وهاب کریمی؛ مشاور معاونت علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه کشور و همچنین با سخنرانی: آقایان دکتر رسول صادقی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه، حجت الاسلام و المسلمین صدرا بهرامی؛ مسئول مرکز فقه راهبردی "مشکات"، با مشارکت فعال جامعه علمی، پژوهشی، دانشگاهی، اندیشگاهی، صاحبنظران، مدیران و کارشناسان دستگاههای اجرایی ملی و استانی به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.

در ابتدای این نشست دکتر وهاب کریمی؛ مشاور معاونت علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه کشور به عنوان مدیر علمی نشست در تبیین و بررسی قانون جوانی جمعیت گفت: این قانون از زمان طرح در یک بازه ده ساله با چالش و تنش همراه بوده است و اکثر این چالش ها به دلیل مسائل اقتصادی و حتی مدل های فکری ما شکل گرفته است لذا می توانیم بگوییم این قانون با چالش های متنوع مواجه است.

وی در تشریح نگاه به خانواده در این قانون و بستر تاریخی ایران به بیان مثال هایی پرداخت و ادامه داد: قانون حمایت از خانواده در ابتدا نگاه به تعالی جمعیت داشته و باید متوجه باشیم که اجرای این قانون مهم است لذا این قانون هفت ساله است و به صورت آزمایشی در حال اجرا است.

دکتر وهاب کریمی افزود: ما از سال 1385 وارد یک انتقال جمعیتی شدیم. تا قبل از این همواره نرخ جمعیت افزایشی بوده است. ولی متاسفانه طی سه دهه باروری به یک سوم کاهش پیدا کرده است. بخش مهمی از جامعه متاثر از این بحران قرار دارد. ما با کاهش نرخ باروری و کاهش ازدواج ها با مشکل مواجه شده ایم و این قانون تلاش می کند تا راه را تغییر دهد. و اکنون در آستانه برنامه هفتم توسعه باید یکبار دیگر به اهمیت این قانون توجه ویژه ای شود.

در ادامه حجت الاسلام و المسلمین صدرا بهرامی؛ مسئول مرکز فقه راهبردی "مشکات" به عنوان اولین سخنران این نشست در تبیین طرح تحولی راهبردی جمعیت و فرزند آوری خروجی مجموعه "مشکات" گفت: ما در مواجهه با موضوع جمعیت با یک بحران واقعی مواجه هستیم. لازم به ذکر است در دهه ی گذشته بیش از 40 مرتبه مقام معظم رهبری در خصوص بحران جمعیت تاکید داشته اند. خوب است سیاستگذاران در سطح کلان متوجه باشند که افرادی مثل برژینسکی معتقد هستند بحران جمعیتی، جمهوری اسلامی را با شکست مواجه خواهد کرد.

این محقق و پژوهشگر حوزه ادامه داد: متاسفانه ما در شاخص های نرخ باروری کاهش نداشتیم، بلکه یک سقوط آزاد را تجربه کردیم. ما در کشورهای منطقه در خصوص شاخص نرخ باروری جمعیت تنها از ارمنستان وضعیت بهتری داریم.

وی ادامه داد: ما در بازه سی سال آینده به 30 درصد قشر سالمند در جامعه میرسیم. یعنی از هر 10 نفر یک نفر سالمند خواهد بود. و این به معنای سالمندی قطعی است.

مهندس بهرامی با بیان این مهم که مشکل ما هرم سنی جمعیت است، نه تعداد جمعیت، خاطر نشان کرد: این وضعیت هرم سنی جامعه چالش اصلی کشور است.

حجت الاسلام و المسلمین صدرا بهرامی در خصوص نقش و اهمیت رشد جمعیت در شاخص های رشد اقتصادی گفت اقتصاد نیازمند نیروی مولد است و بر اساس ادعای کارشناسان، کاهش رشد جمعیت می تواند تا 40 درصد رشد اقتصادی را کم کند. لذا به نظر بنده ما در یک جنگ جمعیتی واقعی و غیر قابل انکار قرار داریم به نحوی که دشمن دائم در حال تزریق سیاست های ضد جمعیتی است.

در ادامه این نشست دکتر رسول صادقی؛ دانشیار دانشگاه به عنوان سخنران دوم گفت: ما باید علاوه بر نگاه دقیق به چالش های بحث جمعیت به فرصت پنجره جمعیتی در برنامه هفتم توسعه کشور نگاه ویژه داشته باشیم.

صادقی ادامه داد: به چالش باروری در برنامه هفتم توسعه باید نگاه عمیقی داشته باشیم و با بررسی مدل های رفتاری دیگر کشور ها با این بحران به راه حل های با ثباتی در این زمینه دست پیدا کنیم، برای مثال افزایش امید به زندگی و امید رسیدن به پیری یکی از مهمترین دلایل بروز پدیده سالمندی است که همواره مورد غفلت قرار می گیرد. با این حال در کشور ما زمانی که دهه شصتی ها به سن سالمندی برسند با بحران واقعی مواجه خواهیم شد.

این مدرس دانشگاه افزود: سال 85 فرصت طلایی جمعیت برای کشور آغاز شد که ما به درستی از آن استفاده نکردیم. و این در حالی است که اکنون با سرمایه اجتماعی تحصیل کرده مواجه هستیم که می تواند به عنوان یک فرصت طلایی برای رشد اقتصادی کشور به شمار رود. اما نباید از یاد برد که وجود طیف گسترده جامعه تحصیلکرده به تنهایی منجر به رشد اقتصادی نمی شود.

رسول صادقی با بیان اینکه ایران در سال های اخیر روند مهاجرتی نیروی انسانی به خارج از کشور سیر صعودی داشته گفت: حفظ جمعیت کنونی نیازمند یک برنامه مدون می باشد. و بر اساس مطالعات، پدیده مهاجرت داخلی هم کماکان به سمت تهران و حومه نشینی تهران اتفاق میفتد و جالب است بدانید بر اساس نتایج همین مطالعات میل مهاجرت به استان گیلان و مازندران در سنین کهن سالی نیز رو به افزایش است. افزایش سن ازدواج هم یکی از مشکلات اساسی در بحران جمعیتی به شمار می رود. که بحث تجرد دائم نیز پدیده رو به افزایش جامعه ایرانی است که گذر از مجموعه این عوامل، نیازمند سیاستگذاری دقیق در برنامه های توسعه به خصوص برنامه هفتم است.

دکتر رسولی در تشریح عوامل بحرانی ضمن بیان مثال های متعدد ادامه داد: در برخی از استان ها جمعیت دختران مجرد به سن بالایی رسیده است و یکی از دلایل این امر هم مهاجرت پسران از این استان ها به کلان شهر ها و خارج از کشور است. و علاوه بر بحث تجرد مطلق بر اساس آمار ثبتی پدیده طلاق هم هرچه از سال های 1380 به این جلو حرکت می کنیم روند افزایشی را مشاهده می کنیم.

این مدرس دانشگاه شاخص باروری پایین را نیز یکی از مسئله های بحرانی دانست که می بایست در برنامه هفتم برای آن تدبیر کرد و در همین زمینه ادامه داد: در نیمه اول دهه نود افزایش اندکی را در رشد باروری تجربه کردیم. اما متاسفانه با پدیده کووید 19 و نگرانی های بهداشتی برای مادران باردار بازهم یک بازگشت در دو سال اخیر تجربه کردیم. علاوه بر این عدم اعتماد از آینده شغلی، نرخ بالای مسکن، سابقه ذهنی نسبت به تبلیغات دهه شصت، مدل های فرزند پروری افراطی از جمله دغدغه های اصلی جامعه ایرانی در خصوص بحث نرخ باروری به شمار می آید.

وی پس از بیان نمودار ها و بحران های موجود در موضوع جوانی جمعیت به یک نقطه طلایی و امید آفرین در خصوص نرخ باروری مبتنی بر داده های آماری و مطالعاتی اشاره کرد و گفت: یک پنجره فرصت طلایی در این شرایط بحرانی وجود دارد و آن هم تفاوت نگاه جامعه ایرانی به فرزند آوری ایده آل و فرزند آوری واقعی است. بر اساس مطالعات در دیدگاه زوج های ایرانی فرزند آوری ایده آل بالاتر از 2.5 است به این معنا که خانواده های ایرانی میل به فرزند آوری دارند و کشور باید از این میل و انگیزه به بهترین شکل استفاده کند و این یک فرصت است که قانون گذار باید با استفاده از همین ظرفیت مثبت به سمت طراحی و اجرای بسته های سیاستی خود برود که برنامه هفتم باید به این موضوع توجه ویژه ای داشته باشد.

این محقق و مدرس دانشگاه در بیان راه های سیاست های حمایتی گفت: سیاست های دوستدار خانواده، باید به صورت جدی طراحی و اجرا شود. بحث مهد کودک ها و مراقبت از کودک نیازمند سرمایه گذاری است که در برنامه هفتم باید توجه ویژه ای به آن شود. جالب است بدانید که حدود 4 درصد از منابع ملی در کشور انگلیس به حمایت خانواده تخصیص داده می شود.

وی در همین ارتباط ادامه داد: ما نیازمند سیستم های مرخصی هستیم. مثل "مرخصی والدینی"یعنی هم پدر و هم مادر باید در یک سیستم حمایتی از خانواده بتوانند در سال های ابتدایی مراقب فرزندان باشند. متاسفانه مجلس قبل، این بحث را به شوخی گرفت. مرخصی والدینی و مرخصی مراقبتی و حتی مرخصی برای مراقبت از سالمندان در یک مدل درست باید طراحی شود. ما نیازمند سیستم های متنوع حمایتی هستیم. اگر سیستم های مراقبتی از فرزندان را تقویت کنیم نتیجه مثبتی بر نرخ باروری خواهد گذاشت. مربیان مهد کودک ها می توانند به خانواده ها اطمینان بدهند و در پی این اعتماد بخشی، خانواده خود میل به فرزند آوری پیدا می کند.

دکتر رسول صادقی در بخش پایانی صحبت های خود گفت: مشوق های مالی اثر گذاری مقطعی دارد و در دیگر کشورها این سیاست ها تنها بر روی طبقه مهاجرین و پایین جامعه تاثیر گذار بوده است. لذا مشوق های مالی در کشورهای توسعه یافته در اکثر موارد جمع شده است. از سوی دیگر در کشورهای توسعه یافته دسترسی و ثبات شغلی در نرخ باروری تاثیر مستقیم دارد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان تفاوت سیاست های ضمنی و سیاست های صریح گفت: حمایت از خانواده باید سرلوحه و روح حاکم بر تمام سیاست ها باشد و از مدل سیاست های ضمنی استفاده شود. باید به این سوال پاسخ دهیم که آیا ما داریم حمایت می کنیم و یا مجبور می کنیم؟ اقناع نخبگانی نیز به عنوان یک اصل در حمایت از این سیاست های ضمنی به شمار می رود.

وی سخنان خود را چنین خاتمه داد: لازم می دانم اعلام کنم؛ در مطالعه های تطبیقی ما، در خصوص مدل های افزایش نرخ جمعیت به نمونه ایده آل دست پیدا نمی کنیم. چرا که سیاست های جمعیتی هر نقطه ای مبتنی بر بایسته های فرهنگی هر کشور و فرهنگ هر نقطه، طراحی و اجرا می شود.

در انتهای این نشست دکتر وهاب کریمی ضمن تشکر از حضار در این جلسه خاطر نشان کرد: نتیجه سخنان دو عزیز این است که ما علاوه بر گرفتاری در سیاست های اشتباه گذشته باید به مدل های جدید سیاستگذاری در بحث جمعیت توجه ویژه داشته باشیم.

این نشست در روز چهارشنبه 8 تیر ماه سال 1401، ساعت 10 الی 12 ظهر برگزار شد.

لازم به ذکر است این نشست هشتادمین نشست علمی - تخصصی و با عنوان خانواده و جوانی جمعیت در افق برنامه هفتم توسعه است که به همت دفتر آموزش و ترویج مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری با حضور صاحب نظران ملی و استانی برگزار شد.