برنامه هفتم توسعه و یک فرصت طلایی در دل بحران جمعیت

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، هشتادمین نشست علمی - تخصصی با مدیریت علمی دکتر وهاب کریمی و سخنرانی رسول صادقی و حجت الاسلام و المسلمین صدرا بهرامی؛ با عنوان خانواده و جوانی جمعیت در افق برنامه هفتم توسعه برگزار شد. در ابتدای این نشست وهاب کریمی؛ مشاور معاونت علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه کشور به عنوان مدیر علمی نشست در تبیین و بررسی قانون جوانی جمعیت گفت: این قانون از زمان طرح در یک بازه ده ساله با چالش و تنش همراه بوده است و اکثر این چالش‌ها به دلیل مسائل اقتصادی و حتی مدل‌های فکری ما شکل گرفته است لذا می‌توانیم بگوییم این قانون با چالش‌های متنوع مواجه است. وی در تشریح نگاه به خانواده در این قانون و بستر تاریخی ایران به بیان مثال‌هایی پرداخت و ادامه داد: قانون حمایت از خانواده در ابتدا نگاه به تعالی جمعیت داشته و باید متوجه باشیم که اجرای این قانون مهم است لذا این قانون هفت ساله است و به صورت آزمایشی در حال اجرا است. وهاب کریمی افزود: ما از سال 1385 وارد یک انتقال جمعیتی شدیم. تا قبل از این همواره نرخ جمعیت افزایشی بوده است. ولی متاسفانه طی سه دهه باروری به یک سوم کاهش پیدا کرده است. بخش مهمی از جامعه متاثر از این بحران قرار دارد. ما با کاهش نرخ باروری و کاهش ازدواج‌ها با مشکل مواجه شده ایم و این قانون تلاش می‌کند تا راه را تغییر دهد؛ و اکنون در آستانه برنامه هفتم توسعه باید یکبار دیگر به اهمیت این قانون توجه ویژه‌ای شود. در ادامه حجت الاسلام و المسلمین صدرا بهرامی؛ مسئول مرکز فقه راهبردی "مشکات" به عنوان اولین سخنران این نشست در تبیین طرح تحولی راهبردی جمعیت و فرزند آوری خروجی مجموعه "مشکات" گفت: ما در مواجهه با موضوع جمعیت با یک بحران واقعی مواجه هستیم. لازم به ذکر است در دهه‌ی گذشته بیش از 40 مرتبه مقام معظم رهبری در خصوص بحران جمعیت تاکید داشته اند. خوب است سیاستگذاران در سطح کلان متوجه باشند که افرادی مثل برژینسکی معتقد هستند بحران جمعیتی، جمهوری اسلامی را با شکست مواجه خواهد کرد. این محقق و پژوهشگر حوزه ادامه داد: متاسفانه ما در شاخص‌های نرخ باروری کاهش نداشتیم، بلکه یک سقوط آزاد را تجربه کردیم. ما در کشور‌های منطقه در خصوص شاخص نرخ باروری جمعیت تنها از ارمنستان وضعیت بهتری داریم. وی ادامه داد: ما در بازه سی سال آینده به 30 درصد قشر سالمند در جامعه میرسیم. یعنی از هر 10 نفر یک نفر سالمند خواهد بود؛ و این به معنای سالمندی قطعی است. بهرامی با بیان این مهم که مشکل ما هرم سنی جمعیت است، نه تعداد جمعیت، خاطر نشان کرد: این وضعیت هرم سنی جامعه چالش اصلی کشور است. حجت الاسلام و المسلمین صدرا بهرامی در خصوص نقش و اهمیت رشد جمعیت در شاخص‌های رشد اقتصادی گفت اقتصاد نیازمند نیروی مولد است و بر اساس ادعای کارشناسان، کاهش رشد جمعیت می‌تواند تا 40 درصد رشد اقتصادی را کم کند؛ لذا به نظر بنده ما در یک جنگ جمعیتی واقعی و غیر قابل انکار قرار داریم به نحوی که دشمن دائم در حال تزریق سیاست‌های ضد جمعیتی است. در ادامه این نشست رسول صادقی؛ دانشیار دانشگاه به عنوان سخنران دوم گفت: ما باید علاوه بر نگاه دقیق به چالش‌های بحث جمعیت به فرصت پنجره جمعیتی در برنامه هفتم توسعه کشور نگاه ویژه داشته باشیم. صادقی ادامه داد: به چالش باروری در برنامه هفتم توسعه باید نگاه عمیقی داشته باشیم و با بررسی مدل‌های رفتاری دیگر کشور‌ها با این بحران به راه حل‌های با ثباتی در این زمینه دست پیدا کنیم، برای مثال افزایش امید به زندگی و امید رسیدن به پیری یکی از مهمترین دلایل بروز پدیده سالمندی است که همواره مورد غفلت قرار می‌گیرد. با این حال در کشور ما زمانی که دهه شصتی‌ها به سن سالمندی برسند با بحران واقعی مواجه خواهیم شد. این مدرس دانشگاه افزود: سال 85 فرصت طلایی جمعیت برای کشور آغاز شد که ما به درستی از آن استفاده نکردیم؛ و این در حالی است که اکنون با سرمایه اجتماعی تحصیل کرده مواجه هستیم که می‌تواند به عنوان یک فرصت طلایی برای رشد اقتصادی کشور به شمار رود. اما نباید از یاد برد که وجود طیف گسترده جامعه تحصیلکرده به تنهایی منجر به رشد اقتصادی نمی‌شود. رسول صادقی با بیان اینکه ایران در سال‌های اخیر روند مهاجرتی نیروی انسانی به خارج از کشور سیر صعودی داشته گفت: حفظ جمعیت کنونی نیازمند یک برنامه مدون می‌باشد؛ و بر اساس مطالعات، پدیده مهاجرت داخلی هم کماکان به سمت تهران و حومه نشینی تهران اتفاق میفتد و جالب است بدانید بر اساس نتایج همین مطالعات میل مهاجرت به استان گیلان و مازندران در سنین کهن سالی نیز رو به افزایش است. افزایش سن ازدواج هم یکی از مشکلات اساسی در بحران جمعیتی به شمار می‌رود؛ که بحث تجرد دائم نیز پدیده رو به افزایش جامعه ایرانی است که گذر از مجموعه این عوامل، نیازمند سیاستگذاری دقیق در برنامه‌های توسعه به خصوص برنامه هفتم است. رسولی در تشریح عوامل بحرانی ضمن بیان مثال‌های متعدد ادامه داد: در برخی از استان‌ها جمعیت دختران مجرد به سن بالایی رسیده است و یکی از دلایل این امر هم مهاجرت پسران از این استان‌ها به کلان شهر‌ها و خارج از کشور است؛ و علاوه بر بحث تجرد مطلق بر اساس آمار ثبتی پدیده طلاق هم هرچه از سال‌های 1380 به این جلو حرکت می‌کنیم روند افزایشی را مشاهده می‌کنیم. این مدرس دانشگاه شاخص باروری پایین را نیز یکی از مسئله‌های بحرانی دانست که می‌بایست در برنامه هفتم برای آن تدبیر کرد و در همین زمینه ادامه داد: در نیمه اول دهه نود افزایش اندکی را در رشد باروری تجربه کردیم. اما متاسفانه با پدیده کووید 19 و نگرانی‌های بهداشتی برای مادران باردار بازهم یک بازگشت در دو سال اخیر تجربه کردیم. علاوه بر این عدم اعتماد از آینده شغلی، نرخ بالای مسکن، سابقه ذهنی نسبت به تبلیغات دهه شصت، مدل‌های فرزند پروری افراطی از جمله دغدغه‌های اصلی جامعه ایرانی در خصوص بحث نرخ باروری به شمار می‌آید. وی پس از بیان نمودار‌ها و بحران‌های موجود در موضوع جوانی جمعیت به یک نقطه طلایی و امید آفرین در خصوص نرخ باروری مبتنی بر داده‌های آماری و مطالعاتی اشاره کرد و گفت: یک پنجره فرصت طلایی در این شرایط بحرانی وجود دارد و آن هم تفاوت نگاه جامعه ایرانی به فرزند آوری ایده آل و فرزند آوری واقعی است. بر اساس مطالعات در دیدگاه زوج‌های ایرانی فرزند آوری ایده آل بالاتر از 2.5 است به این معنا که خانواده‌های ایرانی میل به فرزند آوری دارند و کشور باید از این میل و انگیزه به بهترین شکل استفاده کند و این یک فرصت است که قانون گذار باید با استفاده از همین ظرفیت مثبت به سمت طراحی و اجرای بسته‌های سیاستی خود برود که برنامه هفتم باید به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشد. این محقق و مدرس دانشگاه در بیان راه‌های سیاست‌های حمایتی گفت: سیاست‌های دوستدار خانواده، باید به صورت جدی طراحی و اجرا شود. بحث مهد کودک‌ها و مراقبت از کودک نیازمند سرمایه گذاری است که در برنامه هفتم باید توجه ویژه‌ای به آن شود. جالب است بدانید که حدود 4 درصد از منابع ملی در کشور انگلیس به حمایت خانواده تخصیص داده می‌شود. وی در همین ارتباط ادامه داد: ما نیازمند سیستم‌های مرخصی هستیم. مثل "مرخصی والدینی"یعنی هم پدر و هم مادر باید در یک سیستم حمایتی از خانواده بتوانند در سال‌های ابتدایی مراقب فرزندان باشند. متاسفانه مجلس قبل، این بحث را به شوخی گرفت. مرخصی والدینی و مرخصی مراقبتی و حتی مرخصی برای مراقبت از سالمندان در یک مدل درست باید طراحی شود. ما نیازمند سیستم‌های متنوع حمایتی هستیم. اگر سیستم‌های مراقبتی از فرزندان را تقویت کنیم نتیجه مثبتی بر نرخ باروری خواهد گذاشت. مربیان مهد کودک‌ها می‌توانند به خانواده‌ها اطمینان بدهند و در پی این اعتماد بخشی، خانواده خود میل به فرزند آوری پیدا می‌کند. رسول صادقی در بخش پایانی صحبت‌های خود گفت: مشوق‌های مالی اثر گذاری مقطعی دارد و در دیگر کشور‌ها این سیاست‌ها تنها بر روی طبقه مهاجرین و پایین جامعه تاثیر گذار بوده است؛ لذا مشوق‌های مالی در کشور‌های توسعه یافته در اکثر موارد جمع شده است. از سوی دیگر در کشور‌های توسعه یافته دسترسی و ثبات شغلی در نرخ باروری تاثیر مستقیم دارد. این عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان تفاوت سیاست‌های ضمنی و سیاست‌های صریح گفت: حمایت از خانواده باید سرلوحه و روح حاکم بر تمام سیاست‌ها باشد و از مدل سیاست‌های ضمنی استفاده شود. باید به این سوال پاسخ دهیم که آیا ما داریم حمایت می‌کنیم و یا مجبور می‌کنیم؟ اقناع نخبگانی نیز به عنوان یک اصل در حمایت از این سیاست‌های ضمنی به شمار می‌رود. وی سخنان خود را چنین خاتمه داد: لازم می‌دانم اعلام کنم؛ در مطالعه‌های تطبیقی ما، در خصوص مدل‌های افزایش نرخ جمعیت به نمونه ایده آل دست پیدا نمی‌کنیم. چرا که سیاست‌های جمعیتی هر نقطه‌ای مبتنی بر بایسته‌های فرهنگی هر کشور و فرهنگ هر نقطه، طراحی و اجرا می‌شود. در انتهای این نشست دکتر وهاب کریمی ضمن تشکر از حضار در این جلسه خاطر نشان کرد: نتیجه سخنان دو عزیز این است که ما علاوه بر گرفتاری در سیاست‌های اشتباه گذشته باید به مدل‌های جدید سیاستگذاری در بحث جمعیت توجه ویژه داشته باشیم. به گزارش دانشجو هشتادمین نشست علمی - تخصصی با مدیریت علمی دکتر وهاب کریمی؛ مشاور معاونت علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه کشور و همچنین با سخنرانی: آقایان دکتر رسول صادقی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه، حجت الاسلام و المسلمین صدرا بهرامی؛ مسئول مرکز فقه راهبردی "مشکات"، با مشارکت فعال جامعه علمی، پژوهشی، دانشگاهی، اندیشگاهی، صاحبنظران، مدیران و کارشناسان دستگاه‌های اجرایی ملی و استانی به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.