برگی از اندیشه اقتصادی حضرت امام خمینی (ره)

رضا زمانی - پژوهشگر اقتصادی: نکته قابل توجه، پارادوکس و تناقض موجود در جهان امروز این است که از یک طرف جامعه بشری مواجه است با پیشرفت‌های فناورانه و نوآورانه‌ای که بعضا شگفت انگیز است و از طرف دیگر با میلیارد‌ها انسان که از فقر، گرسنگی و حتی جهل رنج می‌برند. حال با توجه به شرایط امروز جامعه بشری، امام خمینی (ره) که نظامی برخاسته از مردم و الگو گرفته از دین اسلام و چارچوب‌های الهی را بنا نهادند، چه تدبیری در حوزه حل مشکلات اقتصادی و گره گشایی در آن را برای جامعه مسلمین در نظر دارند؟ این نکته را باید در نظر داشت که شخصیت والای حضرت امام (ره) در مقام قیاس با اقتصاددانان و نظریات اقتصادی صرف و متعارف جوامع مختلف نمی‌گنجد و در مقام عمل نیز اجرائی نیست. حضرت امام (ره) برای انقلاب اسلامی و تشکیل نظام جمهوری اسلامی دارای فکر، اندیشه و در نظر گرفتن اصولی بوده‌اند که اصول اساسی آن را در سیاست، فرهنگ، دفاع و اقتصاد شکل می‌داد. فلذا تنزل اندیشه فکری و مبانی گفتمانی ایشان به یک بُعد خاص و در زمان خاص خطری جدی نسبت به تحریف مبانی اندیشه‌ای معظم له و اهداف انقلاب اسلامی خواهد بود. یکی از اساسی‌ترین بنیان‌های فکری ایشان در حوزه اقتصاد، استقلال اقتصادی است، بطوریکه حضرت امام (ره) در تاریخ 6/10/1358 در این باب میفرمایند: «وابستگی اقتصادی مسئله‌ای است که وابستگی‌های بسیاری را به دنبال می‌آورد. اگر مملکت شما در اقتصاد نجات پیدا نکند و وابستگی اقتصادی داشته باشد، همه جور وابستگی دنبالش می‌آید و وابستگی سیاسی هم پیدا می‌کنیم، وابستگی نظامی هم پیدا می‌کنیم. برای اینکه وقتی ما چیزی نداشتیم دستمان به طرف آمریکا دراز می‌شود و آمریکا همه چیز را به ما تحمیل می‌کند. ما وقتی می‌توانیم زیر بار او نرویم که قدرتمند باشیم.» این بیانات ایشان جایگاه والای استقلال اقتصادی در منظومه فکری معظم له را به ما می‌رساند که خودکفایی در نیاز‌های اساسی مردم در اقتصاد جامعه امری واجب و قطعی است. از طرف دیگر ایشان پیامد‌های عدم استقلال اقتصادی را نیز متذکر می‌شوند که نتیجه آن تحمیل خواسته آمریکا و وابستگی‌های سیاسی و نظامی آن است و عملا این امر موجب می‌شود تا فداکاری‌هایی که برای اخراج آمریکا از کشورمان انجام شد هزینه شود و مجددا با وابستگی اقتصادی آن هم با دستان خودمان راه بازگشت و دخالت‌های ویران کننده‌اش را هموار سازیم. دومین بُعد مورد تأکید حضرت امام (ره) در اقتصاد، جهاد اقتصادی است. ایشان در این رابطه و در تاریخ 1/8/1362 می‌فرمایند: «شما امروز همه‌تان با ایده اسلامی در حال عبادت هستید، چه در کارخانه‌ها و چه در مواردی که به صنعت مشغول هستید و چه در کشاورزی؛ وقتی انسان برای خلق خدا خدمت بکند و برای اینکه این خلق در طول تاریخ ستم دیدند، نگذاشتند رشد معنوی بکنند، رشد مادی بکنند، پس شما در خدمت اسلام هستید و شما مجاهد هستید، در پشت جبهه‌ها. همانطوری که مجاهدین ما در جبهه‌ها مجاهدت می‌کنند.» نکته مهمی که در اینجا می‌توان به اندیشه فکری اقتصادی امام خمینی (ره) اشاره نمود توأمان بودن استقلال اقتصادی و استقلال فرهنگی با هم است که این دو از هم جدایی ناپذیرند. چراکه در یک جامعه اسلامی علاوه بر پرداختن به امورات معنوی و انجام تکالیف و واجبات دینی و شرعی برای داشتن یک کارنامه موفق در آخرت، باید به خودکفایی و عزت اقتصادی برای مسلمانان و خانواده مسلمین اهمیت ویژه داد، بطوریکه ایشان در بخشی از کتاب خود به نام ولایت فقیه می‌فرمایند: «اگر ما مسلمانان کاری جز نماز خواندن و دعا و ذکر گفتن نداشته باشیم، استعمارگران هیچ کاری به ما ندارند. شما هر چه می‌خواهید نماز بخوانید، آن‌ها نفت شما را می‌خواهند، به نماز شما چه کار دارند؟! به همین جهت است که حکومت‌های دست نشانده آن‌ها از صنعتی شدن ما جلوگیری می‌کنند.» نهایتا می‌بینیم که امام خمینی (ره) که خود فیلسوف، عالم دینی و رهبر یک جامعه بزرگ هستند و نسبت به رویداد‌های تاریخی و همچنین علم روز آگاهی دارند، سه عنصر استقلال اقتصادی، جهاد اقتصادی و فرهنگ اقتصادی را از ملزومات پیشرفت اقتصادی مسلمانان و جوامع اسلامی برمی‌شمارند. مقام معظم رهبری (حفظه الله) که جانشین بر حق و امتداد دهنده اندیشه گفتمانی ایشان هستند نیز به خوبی توانسته‌اند مسیر آن بزرگوار را حفظ و ادامه دهند که نمود اصلی آن را می‌توان در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و همچنین توصیه سوم از بیانیه گام دوم انقلاب مشاهده و درک کرد.