بی توجهی به حقوق کودک و اجبار به کار زودهنگام در جوامع امروزی

نقض حقوق کودکان و کودک آزاری، در تاریخ بشر، سابقه ای طولانی دارد که در هردوره ای از تاریخ، تعریف مفهومی آن، متفاوت و معمولا فاقد بار معنایی منفی بوده است. کودکان آسیب پذیرترین گروه جامعه انسانی، نخستین کسانی هستند که در معرض هجوم مستقیم انواع ناگواری ها، فشارها و مشکلات ناشی از زندگی بزرگترها قرار می گیرند و آن را تحمل می کنند.

امروزه میلیون ها کودک در سراسر جهان به خاطر بی سرپرستی، آواره گی های ناشی از جنگ و بلاهای طبیعی، تغذیه نامناسب، آلودگی به انواع بیماری های خطرناک، اعتیاد والدین و مشکلات ناشی از طلاق، یا در شرایط دشواری به سر می برند یا درچنگال افراد پلید به انواع سوءاستفاده های انسانی مانند توزیع مواد مخدر، خودفروشی و کار اجباری تن می دهند و به تعبیری بهتر، حقوق آنها نقض می شود.

باوجود درک این موضوع که کار کودکان به سلامت فرد و جامعه آسیب وارد می‌کند و به‌دور از حقوق انسانی است، هنوز همچنان کودکان بسیاری در سراسر جهان قربانی کار زودهنگام می‌شوند.

علی محمد قادری رییس سازمان بهزیستی درباره کودکان کار اینچنین گفت: عوامل پدید آورنده کودک کار و خیابان متعدد و متنوع اند؛ جنگ، ناامنی و فقر در کشور‌های همجوار و مهاجرت، گسترش فقر و افزایش هزینه‌های زندگی، بیکاری، توزیع ناعادلانه درآمد و اختلافات طبقاتی بسیار در جامعه، فقدان آموزش و آگاهی عمومی، شرایط نابسامان خانواده مانند خشونت، اعتیاد و نگرش‌های فرهنگی خاص، نارسایی نهاد‌های اجتماعی‌کننده‌ای مثل خانواده و مدرسه، آسیب‌زا بودن محلات حاشیه شهری، فقدان نظارت کافی از سوی سازمان‌های مسئول و الگو‌های نادرست کنش متقابل بین شهروندان و کودکان خیابانی در بروز کودکان کار و خیابان موثر است.

او در ادامه بیان کرد: حذف کار کودکان در خیابان و سایر اشکال زیان‌آور کار کودکان نیز از این قاعده مستثنی نیست. همچنان که سالهاست فعالان اجتماعی و گروه‌های مردم‌نهاد سرباز خط مقدم جبهه مبارزه با کار کودک بوده اند؛ اما امروز به دلیل بحران‌های اخیر در دنیا و منطقه، بیشتر از هر زمانی نیاز به حمایت‌های مردم و همگرایی مسئولان احساس می‌شود. هر کودکی که در ایران زندگی می‌کند کودک ما است و حمایت از تحصیل، بهداشت و رشد اجتماعی، فرهنگی و هیجانی آن‌ها وظیفه ماست.

در همین راستا آرزو فاتحی سرپرست دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور هم با اشاره به وضعیت کودکان کار این گونه بیان کرد: سازمان بهزیستی به کمک مددکاران و کارمندان خود به نقاطی که کودکان کار هستند می روند و با شناسایی کردن آن ها مراحل ساماندهی را شروع می کنند.

او گفت: البته ناگفته نماند جمع‌آوری این کودکان مشکل آن‌ها را حل نمی‌کند و باید اساسی به آن نگاه کرد. از سوی دیگر جمع‌آوری کودکان کار و خیابان موجب می‌شود آن‌ها از دسترس سازمان بهزیستی برای دریافت حمایت خارج شده و دیگر نتوان به خوبی ساماندهی انجام دهیم.

سرپرست دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور ادامه داد: اگر تمام تمرکزمان در جمع آوری این کودکان باشد تنها چند هفته شاهد نبودن آن ها در سطح خیابان و شهر خواهیم بود درحالی که تجربه نشان داده مدل کاری‌شان تغییر خواهد کرد. به طوری که اگر آن‌ها در گروه سنی نوجوان باشند ممکن است در فروش و جابجایی مواد مخدر از آن‌ها استفاده شود و اگر کم سن و سال‌تر باشند به کارگاه‌های زیرزمینی یا زباله‌گردی وارد خواهند شد.

برای برخی افراد سودجو زباله گردی کسب و کار خوبی تلقی می شود

او گفت: افرادی که در زمینه زباله‌گردی فعالیت می‌کنند، زباله‌گردی برایشان کسب و کار بسیار جذابی است به همین دلیل از افرادی استفاده می کنند که دستمزد کمتری دریافت و مدت زمان بیشتری برایشان کار کنند. از همین رو در این زمینه از کودکان به عنوان نیروی کار ارزان استفاده می‌کنند.

سرپرست دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی تصریح کرد: معتقد است که اگر دستگاه‌ها به تکالیف قانونی خود عمل کنند، به طور حتم کودکان منفعت بیشتری می‌برند. طبق قانون حمایت از حقوق اطفال و نوجوانان، در موضوع کودکان کار و خیابان، شهرداری‌ها موظف به تامین فضا برای سازمان بهزیستی هستند تا از این طریق بهزیستی بتواند مدل حمایتی خود را اجرا کند. همچنین شهرداری‌ها موظف‌اند مکان‌های تفریحی و ورزشی خود را در مدت زمان مشخصی از شبانه‌روز به‌طور رایگان در اختیار کودکان کار و خیابان قرار دهند.

در همین راستا علی صالحی دادستان عمومی و انقلاب مرکز استان تهران درباره ساماندهی کودکان کار اینچنین بیان کرده است: این موضوع به عنوان یکی از دغدغه‌های ریاست قوه قضاییه و در راستای اجرای منویات مقام معظم رهبری در دستور کار دستگاه قضایی قرار دارد.

او تصریح کرد: با همکاری مجموعه دستگاه‌های متولی در این امر اقدامات خوبی در سطح شهر تهران برای ساماندهی کودکان کار و خیابانی انجام شده است و همکاران ما در حوزه دادستانی به این موضوع ورود جدی داشته‌اند.

دادستان تهران ادامه داد: در حال حاضر 10 نقطه شاخص و دارای اولویت در شهر تهران شناسایی و با اقدامات خوبی که در این حوزه انجام گرفت تا به امروز حدود 108 نفر از کودکان کار در این مناطق شناسایی، جذب و حمایت شدند.

او گفت: طرح شناسایی و حمایت کودکان کار تهران با جدیت بسیار در حال عملیاتی شدن است و دستگاه‌های مرتبط با این موضوع نیز تاکنون وظایفی که برای آن‌ها مقرر شده است را به درستی انجام داده‌اند.

صالحی بیان کرد: در حال حاضر با همکاری دستگاه‌ها و مسئولین امر این طرح عملیاتی و اجرا شده و بنا داریم آن را از نظر نیرو، تجهیزات و امکانات در سطح گسترده‌تری انجام دهیم تا شاهد اثرات مثبت بیشتری باشیم.

او گفت: دستگاه قضایی نیز در همین راستا آمادگی خود را اعلام می‌کند که هرگونه پشتیبانی و حمایتی که در این ارتباط نیاز باشد را برای دستگاه‌های متولی انجام دهد.

ساماندهی کودکان کار اتباع 

دادستان تهران در رابطه با ساماندهی کودکان کار اتباع نیز گفت: اداره اتباع نیز باید به وظایف خود مطابق قانون عمل نماید و دستکاه قضایی نیز دستورات لازم و هماهنگی‌های لازم جهت طرد اتباع غیر مجاز و همچنین اتباعی که مرتکب جرم می‌شوند انحام خواهد داد. اتباعی که به هر طریق کودکان خود را وادار به کار می‌کنند در مرحله اول با اخذ تعهد کتبی آزاد و در صورت تکرار جرم برابر مقررات برای این افراد تصمیم اتخاذ خواهد شد.

حجت‌الاسلام مهدی ملکی رئیس کارگروه کودک کار و خیابان وزارت کشور گفت: بر اساس آمار جهانی از سال 2000 تا 2020، 160 میلیون کودک کار و خیابان در دنیا اعلام شده است و در ارتباط با تعداد کودکانه کار و خیابان کشور آمار قابل استنادی وجود ندارد.

او تصریح کرد: یک ضعف بزرگی که در کشور ما وجود دارد که آمار دقیقی از کودکان کار و خیابانی وجود ندارد البته بخش عمده‌ای از کودکان کار و خیابان در کشور ما از اتباع هستند که این موضوع جای خوشحالی ندارد.

حجت‌الاسلام ملکی بیان کرد: یکی از موارد مهم و چالش‌ها در حوزه کودکان کار و خیابانی این است که در حوزه جمع‌آوری و ساماندهی کودکان کار و خیابانی بین دستگاه‌ها و سازمان‌ها دعوا وجود دارد و دستگاه‌ها موضوع ساماندهی و جمع‌آوری کودکان کار و خیابانی را بین همدیگر پاسکاری می‌کنند.

ساختار ضعیف بهزیستی کشور 

رئیس کارگروه کودک کار و خیابان وزارت کشور ادامه داد: بهزیستی زیرمجموعه یک وزارتخانه قرار دارد و همین امر نمی‌تواند شرایطی را فراهم بکند تا این سازمان عملکرد بهتری را داشته باشد و این سازمان می‌تواند مستقیم زیر نظر شخص رئیس جمهور اداره شود.

او گفت: موضوع کودکان کار باید دغدغه دستگاه‌ها و سازمان‌ها قرار بگیرد و این در حالی است که با توجه به کوتاه مدت بودن مدیریت‌ها تا افراد بخواهند در این حوزه به مسئله کودکان کار و خیابان اشراف داشته باشند تغییر می‌کنند به طوری که در دو سال گذشته شاهد تغییرات مکرری در ارتباط با مسئولیت کودکان کار و خیابانی در سازمان بهزیستی بوده‌ایم.

حجت‌الاسلام ملکی بیان کرد: در برخی از شهر‌ها از جمله تهران و البرز ما شاهد حضور تعداد قابل توجه کودکان کار و خیابانی هستیم و در برخی از شهر‌ها آمار‌ها کمتر است، اما حتی یک کودک کار و خیابانی در شهر‌ها و استان زیبنده کشور نیست. امیدواریم به زودی همه کودکان سرو سامان داده شوند.