تالاب های لرستان، از نجات منابع طبیعی تا رونق گردشگری
خرم‌آباد - ایرنا - تالاب‌ها از زیباترین مظاهر خلقت اکوسیستم طبیعی و مواهبی الهی بدون جایگزین هستند که در سال‌اخیر اقدامات چشمگیری برای حراست و حفظ این منابع مهم طبیعی در لرستان انجام شده است.
به گزارش ایرنا، تالاب‌ها به عنوان غنی‌ترین اکوسیستم‌های طبیعی در حفاظت از تنوع زیستی و رفاه جامعه بشری اهمیت بسیاری دارند تاحدی که گفته می شود ارزش اکولوژیکی آنها بیش از جنگل و اراضی کشاورزی است.
اکوسیستم های آبی تالاب ها از مهمترین محیط های طبیعی برای پیشگیری از گرد و غبار، تولید محصولات شیلاتی، حفظ سطح آب مناطق کشاورزی، تولید چوب، ذخیره آب و کاهش بلایای طبیعی و به ویژه سیلاب هستند و در راستای تثبیت خطوط ساحلی، از بین رفتن مواد زائد، تصفیه آب، ایجاد چشم اندازهای زیبای طبیعی و بستر مناسب برای حیات بسیاری از گونه های جانوری و گیاهی جایگاه ارزشمندی دارند.
در حالیکه به گفته کارشناسان، ارزش اکولوژیکی یک هکتار تالاب با 10هکتار جنگل و 200 هکتار اراضی کشاورزی برابر است، استان لرستان با بهرمندی از طبیعتی مثال زدنی وسعت قابل توجهی از تالاب ها را در خود جای داده است که نقش موثری در تغییرات اقلیمی دارند و از شهرت کشوری و جهانی برخوردار هستند.
براساس بررسی های زمین شناسی، تالاب های 11 گانه معروف پلدختر حدود 10 تا 11 هزار سال پیش بر اثر وقوع زلزله ای به بزرگی بیش از هفت ریشتر که موجب رانش لایه های سنگی یال شمالی طاقدیس کبیر کوه و مسدود شدن رودخانه های سیمره و کشکان شده است بوجود آمده اند.
بیش از 50 تالاب کوچک و بزرگ در پلدختر بوده که از زمان تشکیل تا 100 سال پیش تحت تأثیر عوامل طبیعی، بیشتر آنها خشک و منقرض شده است و تنها تعداد 11 تالاب که از تغذیه بهتری برخوردار بوده باقی مانده اند.
وسعت این تالاب ها بیش از 45 هکتار است که "گری جمجمه" بزرگترین و "گری سیه" کوچکترین آنها است و همگی به جز "گرگر" در همه فصول سال از طراوت قابل توجهی برخوردار هستند و هرگز خشک نمی شوند.
آب شیرین تالاب تنگ فنی و گیاهانی چون بلمک، نی، بلوط، پونه و بابونه در حاشیه همه تالاب های این منطقه مناظر دل فریب و چشم نوازی را به وجود آورده اند.
در جنوب شرقی شهرستان بروجرد نیز تالابی به نام بیشه دالان وجود دارد که زیستگاه پرندگان مهاجر و بومی است و در شهرستان دورود نیز تالاب هایی وجود دارد که در زمان حاضر میزبان پرندگان مهاجری همچون فلامینگو هستند.
تالاب های 11گانه پلدختر، تالاب بیشه دالان بروجرد، تالاب تنوردر دورود، تالاب گهر کوچک و تالاب کارستی غار ماهی کور مهمترین تالاب های طبیعی استان لرستان به شمار می روند.
تالاب های لرستان در مسیر پرندگان مهاجر قرار دارند
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: این استان به دلیل بهره مندی از تالاب ها و سدها و قرار گرفتن در مسیر سفر پرندگان مهاجرآبزی و تالاب‌زی، زیستگاه مناسبی برای آنها به شمار می رود.
مهرداد فتحی بیرانوند افزود: در حال حاضر تالاب های 11 گانه پلدختر، تنوردر دورود و بیشه دالان بروجرد سایت های پرنده پذیر پرندگان مهاجر در این استان هستند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان همچنین گفت: طبق گزارش تحلیلی جمع بندی سرشماری پرندگان خشکی زی و حائز اهمیت ملی و بین المللی ایران در سال 1394 این استان با بیش از 50 درصد، رتبه دوم کشور را از نظر تعداد گونه های پرندگان دارد.
فتحی بیرانوند افزود: مجموع گونه های پرندگان شمارش شده در سطح کشور 238 گونه و تعداد گونه های پرندگان در استان لرستان 135 گونه است.
وی با بیان اینکه بیش از 50 درصد گونه پرندگان کشور در لرستان وجود دارد گفت: با توجه به شرایط اقلیمی این استان حدود پنج درصد گونه پرندگان، مهاجر هستند که به طور معمول در فصلهای سرد به تالاب های لرستان به ویژه پلدختر مهاجرت می کنند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: با توجه به قرار داشتن تالاب های لرستان در مسیرپرندگان مهاجر شمال به جنوب گشت و کنترل های جدی تری دراین مکان ها انجام می شود.
فتحی بیرانوند افزود: در این راستا پایش زیستی منابع آبی تالاب های استان برای نخستین بار انجام شده و 24 مولفه فیزیکی و شیمیایی آنها مورد سنجش قرار گرفته است.
مدیرکل محیط زیست لرستان گفت: 11تالاب در شهرستان پلدختر وجود دارد که تعدادی از این تالاب ها به علت خشکسالی و بهره برداری های نا مناسب خشک شد اما در سال های گذشته با توجه به بارندگی های چشمگیر سطح آب این تالاب ها بالا آمده است.
فتحی بیرانوند اظهار داشت: در پلدختر 18 هزار هکتار حوزه تالابی وجود دارد که به عنوان منطقه شکار و صید ممنوع معرفی شده و این در حالی است که تلاش می شود سالهای آینده مجوز منطقه حفاظت شده آنها از شورای عالی محیط زیست اخذ شود.
وی تاکید کرد: تالاب گوری بلمک شهرستان پلدختر یکی از زیباترین تالاب های غرب کشور به لحاظ منظره و زیستگاه پرندگان است که تلاش می شود با حمایت های دولتی و مردمی به زودی احیا شود.
وی اضافه کرد: در حال حاضر تالاب های تنور در دورود و و بیشه دالان بروجرد نیز از تالاب های مورد توجه اکولوژیکی لرستان هستند. راه اندازی پاسگاه حفاظت از پرندگان مهاجر در لرستان
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان همچنین گفت: پاسگاه حفاظت از پرندگان مهاجر با اعتبار سه میلیارد ریال در محل تالاب های 11 گانه پلدختر احداث شده است.
فتحی بیرانوند با بیان اینکه حضور این پاسگاه در محل تالاب ها نقش مهمی در حفاظت از پرندگان مهاجر و افزایش جمعیت آنان خواهد داشت اظهار داشت: با توجه به اهمیت تالاب ها در چرخه طبیعت تلاش می شود با کار فرهنگی و مشارکت مردمی ظرفیت محیط زیست استان از جمله تالاب ها به مردم بومی محلی معرفی شود.
وی بیان کرد: همچنین موضوع مطالعه تالاب های استان در دستور کار قرار دارد و گشت و کنترل اطراف تالاب ها نیز تشدید شده است. رشد 70 درصدی جمعیت پرندگان مهاجر در لرستان
فتحی بیرانوند گفت: با شروع فصل سرما در ماههای پاییز و زمستان پرندگان مهاجر از عرض های شمالی وارد تالاب ها و آبگیرهای کشور از جمله لرستان می شوند.
وی با بیان اینکه لرستان در مسیر مهاجرت های داخلی پرندگان نیز قرار گرفته است افزود: از مهمترین مراکز پذیرش پرندگان مهاجر در این استان تالاب های 11 گانه پلدختر، دشت سیلاخور تنوردر، رودخانه های تیره و ماربره و بیشه دالان بروجرد است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان بیان کرد: زمان مهاجرت پرندگان آبزی و کنار آبزی براساس گزارش سازمان های بین المللی تالاب ها، اواخر پاییز تا اواسط زمستان است که در ایران همانند سال های گذشته و هماهنگ با سایر کشورهای جهان در ماه ژانویه میلادی انجام می شود.
وی با بیان اینکه طبق نتایج سرشماری زمستانه جاری حضور پرندگان مهاجر نسبت به سال های گذشته 70 درصد افزایش یافته است ادامه داد: سال های گذشته بیش از 15 هزار پرنده مهاجر در سطح تالاب های لرستان سرشماری شده است.
لرستان دارای 16 تالاب طبیعی و فصلی است
معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان نیز گفت: تالاب های 11 گانه پلدختر، بیشه دالان بروجرد، تنوردر دورود، گهر کوچک و کارستی غار ماهی کور مهمترین تالاب های طبیعی این استان هستند.
نبی قائد رحمت افزود: البته تالاب های مصنوعی زیادی از جمله سد هاله کوهدشت، سد مروک، سد ایوشان، سد خان آباد، سد حوضیان، سد رودبار و دهها آبگیر و سد خاکی دیگر در سطح استان پراکنده هستند.
وی اظهار داشت: تالاب های پلدختر به عنوان مهمترین تالاب های لرستان هستند که در قسمت جنوبی استان و در فاصله 12 تا 45 کیلومتری جنوب غربی این شهر قرار دارند.
به گفته وی در این منطقه 11 تالاب کوچک و بزرگ وجود دارد که 9 تالاب آن دارای آب دایمی و 2 تالاب آن دارای آب فصلی است، این تالاب ها که از نظر زیبایی و دارا بودن آبزیان از نوادر طبیعی کشور به شمارمی روند علاوه برداشتن پرندگان وحشی بومی، به علت واقع شدن در مسیر مهاجرت پرندگان، در فصلی از سال محل استراحت و تغذیه آنها در طی مسیر طولانی مهاجرت به شمار می روند.
قائدرحمت عنوان کرد: احیای تالاب‌ها نیازمند توانمندسازی جوامع محلی و جلب مشارکت های مردمی است و باید به مطالبه مردم تبدیل شود تا جوامع محلی ساکن در نزدیکی آنها به عنوان مطالبه‌گر اصلی ادامه حیات تالاب ها تلاش کنند، درغیر این صورت بایستی در نوع آموزش و جامعه هدف تجدید نظر شود.
وی با بیان اینکه تغییر کاربری و خشکسالی های پیاپی حیات تالاب های استان را با مخاطره رو به رو کرده است ادامه داد: تالاب ها نقش برجسته ای در کنترل سیلاب، کاهش خسارات ناشی از سیل و تغذیه سفره های آب زیرزمینی دارند، به عنوان مثال تالاب های پلدختر و بیشه دالان بروجرد و تنوردر دورود باوجود دست اندازی های افرادسودجو در دهه 60 و 70 و وجود زهکشها که کاهش آب تالاب ها را به دنبال داشت، اما به دلیل نگهداری حجم آب بالا، موجب شدند خسارات سیل پارسال در مناطق پائین دست آنها به حداقل ممکن برسد.
وی اضافه کرد: بنابراین برای احیا تالاب ها علاوه بر توانمندسازی جوامع محلی و جلب مشارکت‌های مردمی، اقتصادی کردن آنها برای مردمی که در نزدیکی آنها زندگی می‌کنند ضروری است چرا که اقتصاد روستائیان متکی به آب و زمین کشاورزی است بنابراین باید جایگزین معیشت اقتصادی ساکنان نزدیک تالاب ها ایجاد شود.
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: تالاب ها اکوسیستم ها نادر، منحصر به فرد و در عین حال شکننده و آسیب پذیر هستند که باید در راستای حفاظت از آنها تمام جوانب را در نظر بگیریم.
قائدرحمت با بیان اینکه سه تالاب "گوری بلمک" و "زرده" و "پیکه" گاهی به دلیل کاهش بارندگی خشک می شوند ادامه داد: تالاب گوری بلمک یکی از تالاب های 11 گانه پلدختر است که بر اثر زهکشی های انجام شده در سالیان اخیر دچار خشکی می شود.
وی عنوان کرد: تالاب "بیشه دالان" دورود و "تنوردر" بروجرد نیز از تالاب های مطرح استان هستند و همچنین و تالاب بند خاکی خروسان در شهرستان ازنا به عنوان تالاب مصنوعی استان باوسعت 750 هکتار و سطح آبی 12.7 هکتار منطقه شکار و صیدممنوع آعلام شده است.
معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان همچنین گفت: گردشگری تالاب های لرستان می تواند جایگزین مناسبی در راستای تامین معیشت و رونق اقتصادی جوامع محلی و از طرفی گام مهمی در راستای حفاظت از تالاب ها و ممانعت از بهره برداری های نامناسب باشد.
قائدرحمت با بیان اینکه تالاب گوری بلمک و بیشه دالان بروجرد به دلیل زهکشی دچار خسارت و تخریب شده اند افزود: تالاب ها را می توان با مشارکت جوامع بومی محلی احیا کرد که در این راستا با هماهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان روستای ولیعصر پلدختر به عنوان روستای هدف گردشگری با نگاه استفاده از مزایای گردشگری برای ساکنان این منطقه معرفی شده است.
وی اظهار داشت: سایر تالاب های حوزه شهرستان پلدختر دچار تخریب خاصی نشده اند و فقط تالاب آب تاف سال گذشته به دلیل سیلاب دچار خسارت شد که با توجه به اعتبارات، طرح های آبخیزداری در این تالاب انجام می شود.
وی ادامه داد: همچنین تالاب تنوردر شهرستان دورد به دلیل تخریب های دهه 60 و 70 و احداث مجتمع های پرورش ماهی و کشاورزی در این منطقه به یک تالاب فصلی تبدیل و درخواست مطالعات پایه به دلیل اهمیت حضور پرندگان مهاجر در این تالاب به سازمان حفاظت محیط زیست جهت احیای تالاب ارسال شده است.
معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان گفت: پاسگاه محیط بانی در تالاب بیشه دالان بروجرد راه اندازی شده و مطالعات مدیریت یکپارچه زیست بومی و معیشت جایگزین آن در حال اجرا است.
نزدیکی تالاب های لرستان به شهر و اهمیت گردشگری آنها
معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان همچنین گفت: تالاب تنوردر دورود کمتر از 10 کیلومتر با شهر فاصله دارد، تالاب بیشه دالان بروجرد 10 کیلومتر و تالاب های پلدختر مسافت بسیار کمی با شهر فاصله دارند که ظرفیت های بسیارخوبی برای استفاده مطلوب در جهت رونق گردشگری استان هستند.
قائدرحمت با تاکید بر اینکه استفاده ناصحیح از این ظرفیت ها منجر به نابودی آنها می شود افزود: تلاش می شود تالاب های پلدختر در کنوانسیون رامسر ثبت شوند.
وی اظهار داشت: در این راستا مطالعاتی توسط مشاور انجام شده است و با ثبت تالاب ها در کنوانسیون رامسر علاوه بر افزایش اهمیت گردشگری این تالاب ها امکان دریافت اعتبارات بیشتر و مطالعات مهیا می شود.
قائدرحمت ادامه داد: کنوانسیون های بین المللی نقش پررنگ مردم را در حراست و حفاظت تالاب ها در نظر می گیرند و اهمیت نقش جوامع بومی محلی اولین نکته در این کنوانسیون است.
وی عنوان کرد: زهکش های دهه 60 و 70 به دلیل سیاست جهاد کشاورزی، تغییر اقلیم و خکشسالی های متمادی، کاهش ورودی به تالاب ها از منابع آب بالا دست، آلاینده های بیولوییک و شیمیایی، چرای بی رویه دام در حاشیه تالاب ها، احداث باغ و کشت گونه های زراعی آب بر در سطح حوزه تالاب ها به ویژه در تالاب بیشه دالان و افزایش میزان برداشت آب، از مهمترین عوامل تخریب تالاب های لرستان هستند.
وی ادامه داد: طبق قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب های کشور مصوب سال 96، آئین نامه مربوطه و ماده 16 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، مدیریت تالاب های کشور به عهده سازمان حفاظت محیط زیست است و جهت گیری های استان برای حفاظت و حراست از تالاب ها به سمت رویکرد مدیریت زیست بومی است چراکه تالاب ها زیست بوم های حساس و شکننده ای هستند و بایستی براساس ظرفیت قابل تحمل از آنها برداشت شود.
قائدرحمت با تاکید بر ضرورت توسعه طبیعت گردی در تالاب ها با مشارکت جوامع بومی و محلی اظهار داشت: ارتقا ی نقش ذینفعان به ویژه بومیان در مدیریت تالاب ها با هماهنگی های بین بخشی جهت مدیریت آنها، تاکید بر حفاظت و بهره برداری پایدار از تنوع زیستی و تامین حقابه طبیعی تالاب ها در اولویت اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان قرار دارد.
حفاظت از تالاب ها با رویکردهای مشارکتی و اجتماعی محور
رییس اداره محیط طبیعی حفاظت محیط زیست لرستان نیز با تاکید بر اهمیت اکوسیستمی و کارکردهای تالاب ها بیان کرد: هر یک هکتار تالاب پویا برابر 200 هکتار جنگل ارزش اقتصادی دارد.
امیر زند با اشاره به اینکه دردهه 60 اهمیت تالاب ها چندان مورد توجه قرار نگرفته است افزود: تالاب ها در این دوران تنها به عنوان منابع آب و خاک غنی در نظر گرفته می شدند و مردم هم از این منابع استفاده کردند.
وی ادامه داد: از اویل سال 80 که طرح حفاظت از تالاب آغاز شد اهمیت تالاب به صورت بومی و اندمیک خاص استان ها مورد توجه قرار گرفت.
زند اظهار داشت: رویکردهای اجتماعی محور و مشارکتی به منظور احیا و حفاظت تالاب ها مدنظر قرار دارد، تغذیه آبخوان نیز مورد توجه قرار می گیرد که در این راستا آب در دشتی رها می شود، آبخوان را تغذیه می کند بنابراین سطح و کیفیت آب افزایش خواهد یافت.
زند همچنین تاکید کرد: تالاب ها در روند سیلاب تاخیر ایجاد می کنند، مانع از جریان طغیانی می شوند و در بالادست ها مانند سد عمل می کنند که سرعت و حجم را کاهش می دهند و به مرور زمان تخلیه می شوند.
وی با بیان اینکه برای اجرای سدهای بزرگ یک هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است ادامه داد: تالاب ها به خوبی می توانند نقش سدها را بدون اعتبار ایفا کنند و باید احیا و حفاظت آنها مورد توجه قرار گیرد.
وی اظهار داشت: در جریان سیلاب سال گذشته تالاب های تنوردر و بیشه دالان بسیار مفید عمل کردند و خروجی تالاب بیشه دالان با تاخیر بسیار زیادی وارد رودخانه تیره شد، اگر تالاب ها در مسیر شهرها و سیلاب نبودند شهر دورود دچار فاجعه می شد.
وی ادامه داد: جهت احیای تالاب گوری بلمک با مساحت 600 هکتار و بیشه دالان پس از زهکش و تخریب های سال های گذشته، ساماندهی زهکش ها و اجرای چند سازه برای کنترل خروجی آنها انجام شده است.
زند افزود: برخی نقاط تالاب بیشه دالان و تنوردر براثر تخریب از بین رفته است و تلاش می شود که باقیمانده های ارزشمند تالابی احیا شود.
وی با بیان اینکه تالاب بیشه دالان حدود 30 میلیون متر مکعب در سال ورودی نیاز دارد تصریح کرد: تالاب تنوردر نیز 31 میلیون متر مکعب ورودی سالانه نیاز دارد و اکنون تنها 126 هکتار از آن باقیمانده در حالیکه مساحت این تالاب در گذشته یک هزار و 500 هکتار بوده است.
زند گفت: تالاب های پلدختر برابر تصاویر موجود در سالیان گذشته 50 مورد بوده است که به مرور زمان در اثر خشکسالی های اخیر از بین رفته اند و 11 تالاب باقی مانده که امسال از این مجموع چند تالاب آبگیری شد.
نقش مهم تالاب ها در تلطیف آب و هوا
زند با تاکید بر اثرگذاری تالاب ها بر تلطیف شرایط آب و هوایی استان بیان کرد: تالاب ها ظرفیت قابل توجهی در سازگاری بر تغییر اقلیم دارند و در شرایط خشکسالی قابل توجه هستند به نحوی که نقش مهمی در تلطیف آب و هوای شهرستان گرمسیری پلدختر دارند.
وی همچنین بر اهمیت گردشگری این تالاب ها اشاره کرد و گفت: در کنار این تالاب ها امکان راه‌انداری اقامتگاههای بوم گردی، سایت های گردشگری، تحقیقاتی، پرنده نگری، آزمایشگاهی و آبزیان بومی وجود دارد.
وی عنوان کرد: ایجاد شرایط استاندارد برای تالاب ها امکان جذب اعتبارات از سازمان های جهانی را نیز فراهم می کند و می توان گردشگران خارجی و داخلی و حامیان محیط زیست را در استان جذب کرد.
وی به استفاده از منابع آب و خاک در حاشیه تالاب ها اشاره کرد و ادامه داد: استفاده از منابع آب و خاک حاشیه تالاب ها با امر حفاظت تالاب ها منافات ندارد و اگر بتوان جوامع محلی را آموزش داد و کاربری های همخوان ایجاد شود معیشت مردم و احیای تالاب ها امکان پذیر خواهد شد.
زند به اجرای طرح بررسی معیشت جایگزین تالاب های استان اشاره کرد و گفت: این معیشت ها را باید جایگزین معیشت های مخرب کرد و در این راستا مکاتباتی نیز با جهاد کشاورزی استان شده است.
*س_برچسب‌ها_س*