توصیه هایی به معلمان به منظور تربیت کودک تراز تمدن نوین اسلامی

"بسمه تعالی"

نظر به اهمیت و نقش کلیدی معلمان در شکل گیری شخصیت و هویت نسل های پیشرو، نگارنده این یادداشت مناسب دید، مقدمه ای کوتاه برگرفته از اندیشه رهبری پیرامون مختصات کودک تراز تمدن نوین اسلامی نوشته و نکاتی را من باب پیشنهاد و تاکید خطاب به فرهنگیان عزیز و ایثارگر، گوش زد نماید. این یادداشت تاکیدی بر وظیفه خطیر و سنگین معلمان عزیر در تربیت نسل های آتی متناسب با شرایط گام دوم انقلاب اسلامی است. وظیفه ای که مکمل زحمات تربیتی خانواده ایرانی - اسلامی است و نمی توان تمام بار مسئولیت آن را بر دوش خانواده ها سوار کرد.

قدم اول برای نگارش مقدمه ای پیرامون مختصات کودک تراز تمدن نوین اسلامی، صورت بندی درست این موضوع در قالب یک مساله مناسب به منظور هدایت صحیح مسیر نگارش است. از این رو ابتدا به ساکن، چنانچه بخواهیم موضوع پیشنهاد شده را به واسطه مفاهیم تبدیل به یک مساله کارگشا نماییم، لازم است درک و دریافت اجمالی خود از عبارات موضوع را روشن سازیم. ناگفته پیداست، پرداختن به لایه مبانی و لایه راهبردی این موضوع، که از قضا اهمیت فراوانی دارد، مجالی دیگر می طلبد. بنابراین آنچه مدنظر نگارنده است، مختصات و ویژگی های بالفعل کودک تراز است. چرا که در فضای چهل واره دوم انقلاب اسلامی و در مطلع تمدن سازی قرار گرفته ایم. اگر معتقدیم ورود به مرحله تمدن سازی، ابتناء به طراحی رهبر معظم انقلاب اسلامی دارد، به نظر می رسد، نیاز باشد اندیشه معظم له در خصوص مختصات کودک تراز تمدن کاویده شود. چه بسا بتوان تلاشی هر چند مقدماتی در تبدیل این اندیشه به نظریه کودک تراز تمدن نوین اسلامی، سامان داد. با این توضیحات مقدماتی، مساله را به این شکل صورت بندی می کنیم:

ویژگی های آفاقی و انفسی کودک متناسب با شرایط تمدن نوین اسلامی در اندیشه مقام معظم رهبری به عنوان معمار این مسیر چیست؟

در بطن این مساله، سوالات فرعی دیگری نیز تضمین شده است. از جمله اینکه مهم ترین محیطهای تربیتی کودک تراز و ویژگی های آن چیست؟ ویژگی های عاملین تربیتی کودک تراز چیست؟ ابزار تربیتی کودک تراز چیست؟ محتوای تربیتی کودک تراز چه باید باشد؟ چه روش هایی به کودک تراز باید آموخته شود؟

در واقع از پس پاسخ به این سوالات فرعی است که می توان به پاسخ مساله طرح شده رسید. احصاء این سوالات فرعی ماحصل خوانش اجمالی اندیشه مقام معظم رهبری در طول مدت زعامت معظم له بوده است. بر این اساس اگر بخواهیم پاسخی اجمالی به مساله صورت بندی شده بدهیم این گونه است:

"کودک تراز تمدن نوین اسلامی، کودکی است که در یک محیط مناسب، تحت تربیت عاملین مشخص، محتوای تربیتی را از طریق ابزار تربیتی به نحور روشمند می آموزد"

به منظور پاسخ تفصیلی لازم است به مرور مهم ترین بیانات مقام معظم رهبری بپردازیم. در دستگاه فکری منظومه وار ایشان، اولا همه عوامل در کنش و اندرکنش با یکدیگر، یک کلیت واحد غیرقابل تجزیه و تفکیک را تشکیل می دهد. کمیت هر واحد که بلنگد، کل این سیستم دچار نقصان و کژکارکردی خواهد شد. تفکیک صورت گرفته به جهت تحلیل موضوع است و در صحنه واقعیت این تفکیک به راحتی میسر نیست. نکته دیگر اینکه مرور اندیشه ها و بیانات معظم له نشان می دهد، اندیشه ایشان در مواجهه با موضوعات و مسائل بر مبنای تمیز اصلی از فرعی، اهم و مهم، و اولویت و فوریت، شکل گرفته است. بنابراین وقتی از محیط تربیتی صحبت می شود، به طور مشخص دو محیط اصلی خانه و مدرسه مدنظر قرار می گیرد. در بقیه سوالات فرعی نیز اینگونه است. تاکید روی بنیانی ترین موضوع، محل توجه ایشان است.

سوال فرعی اول. مهم ترین محیط تربیتی کودک تراز و ویژگی های آن چیست؟ پاسخ اجمالی دو محیط اصلی خانواده و مدرسه با ویژگی هایی است که در بیانات ذیل به موجود است. 

همت شما باید این باشد که در آموزش و پرورش کسانی را تربیت کنید که اینها به حد لازمی از فرزانگی و دانائی و معلومات دست پیدا کنند که در هر جائی که انسانی مشغول کار هست، از این حد از دانش و فرزانگی برخوردار باشد.1 آموزش‌وپرورش باید بتواند نسلی تربیت بکند باایمان؛ اصلش ایمان است... باوفا، مسئولیت‌پذیر، دارای اعتماد به نفس، دارای ابتکار، راست‌گو، شجاع، نسل باحیا، بافکر، اهل فکر کردن، اهل به کار گرفتن اندیشه، عاشق کشور، عاشق نظام، عاشق مردم، کشورش را دوست بدارد، مصالح کشورش را مصالح شخص خودش بداند، از آنها دفاع کند؛ یک چنین نسلی باید پرورش پیدا کند؛ یک نسل محکم، قوی، عازم، جازم، باابتکار، پیشرُو، فعال؛ این‌جور نسلی لازم است؛ این کار آموزش‌وپرورش است.2 همه تلاش شما باید این باشد که جوان مسلمان و مؤمن و بیدار تربیت کنید. رحمت خدا بر شهید رجایی و شهید باهنر که این نهال را در زمین آموزش و پرورش نشاندند... همت شما عزیزان امور تربیتی در درجه اول این باشد که جوان را مؤمن، آگاه، روشن‌بین در مسائل دینی و پایبند به معارف و عمل اسلامی بار بیاورید. آینده کشور این‌گونه تأمین خواهد شد.3

سوال فرعی دوم. ویژگی های عاملین تربیتی کودک تراز چیست؟ "مادرانگی معیار، پدرانگی معیار، معلمی معیار"

اگر می‌خواهید کار معلمیِ شما مورد رضای خدا و نسل‌های آینده قرار گیرد و در انجام وظیفه‌تان از شما به نیکی یاد شود، بچه‌ها را متدین بار بیاورید. متدین بار آوردنِ بچه‌ها همان چیزی است که می‌تواند آینده‌ی این کشور را آباد کند.4 بهترین روش تربیت فرزند انسان، این است که در آغوش مادر و با استفاده از مهر و محبت او پرورش پیدا کند. 5 زن مسلمان باید در دامن پرمهر و پرعطوفت و با سخنان پرنکته و مهرآمیزش، فرزندان سالمی را از لحاظ روانی تربیت‌کند؛ انسانهای بی‌عقده، انسان‌های خوش‌روحیه در دامان او پرورش پیداکنند. مادر از هر سازنده‌ای، سازنده‌تر و باارزشتر است.6 معلم، یعنی آن کسی‌که می‌تواند خصوصیات اخلاقی خوب را در بچه پرورش دهد؛ معلومات خوب را به کودک بیاموزد؛ فکر کردن را به کودک بیاموزد؛ استقلال رأی را به کودک بیاموزد.7 سوال سوم. ابزار تربیتی کودک تراز چیست؟

کتاب، شعر، محصولات و ابزار فرهنگی (شامل برنامه سازی و بازی سازی)، ورزش

من به شما عرض کنم که شما مربی عزیز، شما که در کتابخانه با کودک مواجه میشوید، شما که قصه میگویید، شما که کتاب میفرستید، شما که کتاب میخوانید و شما که در کار هنری و آفرینش هنری خودتان، آن کودک را مخاطب قرار میدهید، بدانید که الان درست روی نقطه‌ی اصلی و اساسی حرکت میکنید. شما درست آن کاری را که باید انجام گیرد انجام میدهید. آن کسی میتواند از کار خود، شاد و خشنود و از رضای الهی خاطرجمع باشد که خلأِ لحظه را پر کند. خلأِ لحظه این است و شما این خلأ را پُر میکنید. 8 توجه به شعر کودک که متضمن مفاهیم حکمت اسلامی و حکمت سیاسی باشد، به نظر ما یکی از کارهای لازم است و امروز یک مقداری جایش خالی است. 9 عادت ورزش را به فرزندان خودتان هم منتقل کنید. 10 باید پدرها و مادرها، بچه‌ها را از اول با کتاب محشور و مأنوس کنند. حتی بچه‌های کوچک باید با کتاب اُنس پیدا کنند. باید خریدِ کتاب، یکی از مخارج اصلی خانواده محسوب شود.11

سوال چهارم. محتوای تربیتی کودک چه باید باشد؟

در بندهای قبلی این محتواها مورد اشاره قرار گرفته است. همانطور که گفته شد تفکیک این موضوعات در حاق واقعیت ناممکن است و همه به نحوی در هم متداخل و همراهند.

سوال پنجم. چه روش های تربیتی باید به کودک تراز آموخته شود؟

یکی از رشته‌های تألیف و کار فلسفی، نوشتن فلسفه برای کودکان است. کتابهای فلسفیِ متعددی برای کودکان نوشته‌اند و ذهن آنان را از اول با مبانی فلسفی‌ای که امروز مورد پسند لیبرال دمکراسی است، آشنا می‌کنند. یقیناً در نظام شوروی سابق و دیگر نظامهای مارکسیستی اگر دستگاه فلسفه برای کودکان و جوانان بود، چیزی بود که مثلاً به فلسفه‌ی علمی «مارکس» منتهی شود. ما از این کار غفلت داریم. من به دوستانی که در بنیاد ملاصدرا مشغول کار هستند، سفارش کردم، گفتم بنشینید برای جوانان و کودکان کتاب بنویسید. این کاری است که قم می‌تواند بر آن همت بگمارد. بنابراین از جمله کارهای بسیار لازم، بسط فلسفه است؛ البته با مبانی مستحکم و ادبیات خوب و جذاب. 12 اگر آموزش و پرورش در یک کشور ارتقاء پیدا بکند و اصلاح شود، در اقتصاد، سلامت و بهداشت، محیط زیست، مرگ و میر، باروری، زیبایی و هنر، رفتارهای گوناگون مردم در سطح جامعه با یکدیگر، و فراتر از همه‌ی اینها، در دین، فلسفه و اخلاق تأثیر خواهد گذاشت. امروز در دنیا به زبان کودکی به کودکان فلسفه می‌آموزند؛ یعنی چیزی که از نظر بعضی از طراحان کشور ما بی‌معنی است؛ فکر می‌کنند فلسفه مخصوص آدمهای ریش و سبیل‌دار و کسانی است که یک سنی از آنها گذشته باشد. نگاه مدرن به مسائل حیات، امروز پیشروان علمی دنیا را به اینجا رسانده که باید فلسفه را از دوره‌ی دبستان به کودکان تعلیم داد؛ البته با زبان کودکی.13 این شیوه فعلی آموزش و پرورش عیوبی دارد که یکی از عیبهایش همین حافظه‌محوری است به جای فکرمحوری، آموزش و پرورش ما حافظه محور است.14 امروز در کشورهای پیشرفته‌ی مادی دنیا، یکی از کارهای اساسی و یک رشته‌ی مهم، تدریس فلسفه برای کودکان است. خیلی‌ها در جامعه‌ی ما اصلاً تصور نمیکنند که برای کودک هم فلسفه لازم است. برخی تصور میکنند فلسفه به معنای یک چیزِ قلمبه سلمبه‌ای است که یک عده‌ای در سنین بالا به آن توجه میکنند؛ این نیست. فلسفه شکل دادن فکر است، یاد دادنِ فهم کردن است، ذهن را به فهمیدن و تفکر کردن عادت دادن است؛ این از اول باید به وجود بیاید. قالب مهم است. اگرچه محتوا هم در همین فلسفه‌ی کودکان حائز اهمیت است، اما عمده شیوه است؛ یعنی کودک از اول کودکی عادت کند به فکر کردن، عادت کند به خردورزی؛ این خیلی مهم است. 15

جمع بندی:

استنباط و تحلیل یک به یک هر کدام از سوالات و پاسخ های مروری داده شده، خود مجالی دیگر می طلبد که در این یادداشت کوتاه نمی گنجد، مهم نشان دادن مسیر رسیدن به مختصات کودک تراز بود که این نوشته در صدد رسیدن به آن است.

اگر به عنوان جمع بندی بخواهیم بعد از خوانش پاسخ های سوالات فرعی، عجالتا مختصات و ویژگی های آفاقی و انفسی کودک تراز بر مبنای اندیشه رهبری، چنین است:

" کودک تراز تمدن نوین اسلامی، کودکی مومن، خردورز، خودباور، خوش روحیه، بردبار، اهل کار جمعی و تعاون، با مطالعه و کتابخوان، دارای همت بلند، امیدوار به آینده، کنجکاو و اهل تن دادن به کار است"

به بیان دیگر کودک تراز کودکی است که در محیط خانواده و مدرسه، تحت تعلیم و تربیت مومنانه پدرو مادر و معلم، با ایمان، خودباور، خوش روحیه، بردبار، شده و یاد می گیرد اهل مطالعه، با همت، امیدوار، جست و جو گر، خردورز و اهل تن دادن به کار باشد.

1 - بیانات در دیدار معلمان استان فارس 12/2/87 2 - بیانات در دیدار معلمان و فرهنگیان 17/2/1396 3 - بیانات در دیدار اعضای اتحادیه های انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان و مسئولان امور تربیتی سراسر کشور 8/12/1379 4 - بیانات در دیدار جمعی از معلمان استان کرمان - 12/2/1384 5 - بیانات در اجتماع زنان خوزستان - 2/12/1375 6 - بیانات در تاریخ 25/9/71 7 - بیانات در دیدار جمعی از کارگران و معلمان 15/2/1378 8 - بیانات در دیدار مسئولان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان 23/2/1377 9 - بیانات در دیدار شاعران 1/5/1392 10 - بیانات در مراسم افتتاحیه ی مانور فرهنگی ورزشی جانبازان و معلولان 15/6/1376 11 - بمصاحبه در پایان بازدید از نمایشگاه کتاب 26/2/1374 12 - بیانات در دیدار جمعی از نخبگان حوزوی 9/10/1382 13 - بیانات بیانات در دیدار معلمان سراسر کشور 12/2/1385 14 - بیانات در دیدار معلمان استان فارس 12/2/1387 15 - بیانات بیانات در دیدار معلمان و اساتید دانشگاه‌های خراسان شمالی 20/7/1391