در بیست‌وسومین روز از آغاز عملیات بیت‌المقدس چه گذشت؟
در بیست‌وسومین روز از آغاز عملیات بیت‌المقدس، رزمندگان ایران چهارمین مرحله از این عملیات را با هدف محاصره و سپس آزادسازی خرمشهر آغاز کردند.
ت «اس» که در ادا عملیات‌های آزادزی ا ب ر ا و اا، ا و زی را در رو ود آورد. در پی وزی اان در ا ت و آزادزی، رادی در رو اد و رژ اق در د ااف تجزیه‌طلبانه‌اش در اان و اازی م ی ری ا م. آزادی ا ا ال آن روح و اان وارد ه د، ام و د و رت ام و وزی اان. ا رواد اد ت در دا اان و ای و ر ا و رژ اق را ی ه ر می‌آمد، ری بی‌ثبات د. با توجه به اینکه عملیات بیت‌المقدس از دهم اردیبهشت سال 1361 تا سوم خردادماه 1361 انجام شد، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بر آن شده است تا اتفاقات این رویداد بزرگ و مهم را به‌صورت روزبه‌روز از کتاب روزشمار جلد نوزدهم جنگ ایران و عراق با عنوان «آزادسازی خرمشهر» به‌صورت گزارش بیان کند.
آغاز چهارمین مرحله از عملیات بیت‌المقدس
از صبح امروز در منطقه عملیاتی بیت‌المقدس درحالی‌که درگیری همچنان به‌صورت تبادل آتش ادامه داشت، یگان‌های قرارگاه‌های عملیاتی فتح، فجر، نصر و قدس که در مرحله چهارم عملیات شرکت می‌کنند، باید آخرین اقدامات لازم برای کسب آمادگی خود را به عمل آورند و با فرارسیدن شب (حدود ساعت 19:30) آماده عزیمت به‌سوی نقاط رهایی برای آغاز درگیری با نیروهای عراقی شوند. بر اساس طرحی که قرارگاه مرکزی کربلا تحت عنوان دستور جزءبه‌جزء شماره 9 در روز 30/2/1361 به قرارگاه‌های عملیاتی ابلاغ کرده است، قرارگاه‌های فتح، فجر و نصر که در سه کیلومتری شمال‌غربی خرمشهر و در حدفاصل جاده اهواز خرمشهر و نوار مرزی مستقر هستند، باید در همین محدوده در یک تک جبهه‌ای به‌طرف جنوب پیشروی کرده و پس از انهدام مواضع پدافندی قوای عراقی و رسیدن به نهر خین و اروندرود، محاصره خرمشهر از سمت غرب را نیز محقق کنند. قرارگاه قدس نیز که نیروهایش در محور طلائیه در 1700 متری شمال پاسگاه شهابی (حدود ده کیلومتری نوار مرزی)، در محور پاسگاه کوشک در شش کیلومتری نوار مرزی و در جنوب کوشک تا جاده حسینیه در نزدیکی دژ مرزی ایران (4 تا 5 کیلومتری شرق نوار مرزی) حضور دارند، باید با اجرای تک‌های محدود و طرح‌ریزی‌شده برای انهدام نیروهای عراقی در محورهای پاسگاه شهابی و پاسگاه کوشک و درگیر نگه‌داشتن دشمن در این محورها تلاش کند.[1] رزمندگان هر چهار قرارگاه عملیاتی حرکت خود را پس از اقامه نماز مغرب و عشا آغاز می‌کنند. در جناح چپ (حدفاصل جاده اهواز خرمشهر و نهر عرایض)، قرارگاه فتح با دو تیپ 8 نجف و 14 امام حسین (ع) سپاه پاسداران وارد عمل میشود. نیروهای این قرارگاه باید حدود سه کیلومتر به‌طرف جنوب پیشروی کرده و با دستیابی به جاده خرمشهر شلمچه، دروازه غربی خرمشهر را مسدود کنند و پس‌ازآن تا اروندرود ادامه مسیر داده و با پدافند به‌طرف شرق (رو به خرمشهر) آماده ورود به داخل خرمشهر شوند.
در جناح میانی (محدوده سه کیلومتری غرب نهر عرایض)، قرارگاه فجر با دو تیپ 33 المهدی (عج) و 35 امام سجاد (ع) سپاه پاسداران و تیپ3 پیاده لشکر77 ارتش از شمال سیل‌بند عرایض وارد عمل میشود. این یگان‌ها مأموریت دارند پس از شکستن خطوط پدافندی دشمن در شمال این سیل‌بند به‌طرف جنوب (غرب نهر عرایض) پیشروی کرده و ضمن دستیابی به پل‌نو و سایر پل‌های نصب‌شده عراقی‌ها روی این نهر، تا اروندرود ادامه مسیر دهند.
در جناح راست (محدوده شرق نوار مرزی شمال شلمچه) هم قرارگاه نصر با دو واحد ادغامی نصر2 (تیپ27 محمد رسول‌الله (ص) سپاه و تیپ2 پیاده لشکر21 ارتش) و نصر3 (تیپ7 ولی‌عصر (عج) سپاه و تیپ3 پیاده لشکر21 ارتش) حرکت خود را از سه کیلومتری شمال جاده شلمچه خرمشهر آغاز می‌کنند. نصر3 مأمور پوشش منطقه شمال جاده شلمچه خرمشهر تا دژ مرزی است و نصر2 می‌بایست با پیمودن حدود هفت کیلومتر خود را به نهر خین برساند و ضمن الحاق با قرارگاه فجر به‌طرف غرب و جنوب پدافند کند.
همچنین، قرارگاه قدس با قدس1 (شامل تیپ37 نور پاسداران و تیپ1 زرهی لشکر16 ارتش) در محور پاسگاه شهابی و قدس4 (تیپ41 ثارالله (ع) سپاه پاسداران و تیپ58 ذوالفقار ارتش) در محور پاسگاه کوشک و در تلاش پشتیبانی از عملیات اصلی در محور خرمشهر، حرکت خود را به‌طرف مواضع دشمن آغاز می‌کند. این یگان‌ها هم مأموریت دارند پس از انهدام قوای دشمن در این دو محور، به دلیل نبود مواضع پدافندی مناسب، به مواضع قبلی خود برگردند.[2]
تصرف مواضع نیروهای عراقی در شمال جاده شلمچه خرمشهر
اگرچه مقرر شده بود یگان‌های عملیاتی پس از نزدیک شدن به مواضع نیروهای عراقی، درگیری خود را در ساعت 21:30 آغاز کنند، اما به دلیل آماده نبودن برخی یگان‌ها برای شروع درگیری، صدور فرمان آغاز عملیات به تأخیر افتاد. درحالی‌که فرماندهی قرارگاه کربلا در انتظار اعلام آمادگی همه یگان‌ها بود، خبر درگیرشان نصر2 در شمال جاده شلمچه خرمشهر (محدوده شرق نوار مرزی) و تصرف خط اول عراقی‌ها این فرماندهی را به صدور فرمان آغاز عملیات در ساعت 22:27 با قرائت رمز «بسم‌الله القاصم الجبارین، یا محمدبن‌عبدالله (ص)» ناگزیر کرد.
به این ترتیب، اغلب یگان‌های عملیاتی با نیروهای عراقی درگیر شدند. در جناح چپ (غرب جاده اهواز خرمشهر)، یگان‌های قرارگاه فتح پس از حدود یک ساعت درگیری و انهدام مواضع عراقی‌ها، در ساعت 23:31 اعلام کردند با میادین مین دشمن در غرب جاده مواجه شده و در حال پاک‌سازی برای عبور از آن‌ها هستند. در ساعت 24:00 نیز خبر رسید که تانک‌های سپاه پاسداران با چراغ روشن همراه نیروهای پیاده به‌طرف دروازه غربی خرمشهر در حال پیشروی هستند.
در جناح میانی (غرب نهر عرایض) یگان‌های قرارگاه فجر به‌راحتی مواضع عراقی‌ها در شمال سیل‌بند عرایض را که نیروهای دشمن از آنجا عقب‌نشینی کرده‌اند، به تصرف درآوردند و به‌طرف نهر عرایض حرکت کردند. در ساعت 23:45 نیز اگرچه اعلام شد که این یگان‌ها به نهر عرایض رسیده‌اند، اما آن‌ها هنوز به پل‌های دشمن در شمال پل‌نو دست نیافته بودند.
در جناح راست (شرق نوار مرزی و شمال شلمچه)، پس از درگیری یگان‌های نصر2 با دشمن در شمال جاده شلمچه خرمشهر، نیروهای عراقی عقب‌نشینی کردند و درنتیجه، این واحد نظامی در ساعت 23:35 با اعلام اینکه تا جاده (در محور شلمچه) پیش رفته و آن را به تصرف درآورده است، افزود منتظر می‌ماند تا در جناح چپ، نیروهای نصر3 به جاده برسند. در این میان، نصر3 که در جناح چپ نصر2 وارد عمل شده و مدت زیادی مشغول پاک‌سازی میدان مین دشمن بود، در ساعت 23:55 گزارش داد که از میدان مین عبور کرده و با نزدیک شدن به مواضع عراقی‌ها آماده درگیری با آن‌ها است.
در محورهای پاسگاه شهابی و پاسگاه کوشک نیز که قرارگاه قدس وارد عمل شده بود، در ساعت 23:20 اعلام شد نیروهای این قرارگاه در حال پیشروی هستند، ولی هنوز با دشمن درگیر نشدهاند. در ساعت 23:55 هم خبر رسید که دشمن منطقه کوشک و جنوب پاسگاه شهابی را تخلیه و به سمت نوار مرزی عقب‌نشینی کرده است.
به این ترتیب، در نخستین ساعات از آغاز مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس، نیروهای سه قرارگاه فتح، فجر و نصر که موفق شدند مواضع اولیه دشمن در شمال جاده خرمشهر شلمچه را به تصرف درآورند، در حال پیشروی به‌سوی این جاده و سپس نهر خین و اروندرود بودند. قرارگاه قدس نیز بدون درگیری به‌سوی نوار مرزی کوشک و طلائیه پیش می‌رفت.[3]
حمله هواپیماهای عراقی به تأسیسات گاز مایع بندر ماهشهر
به گزارش مرکز فرماندهی ستاد مرکزی سپاه پاسداران، در ساعت 05:55 بامداد امروز، 4 هواپیمای عراقی با تجاوز به حریم هوایی بندر ماهشهر 12 بمب به‌سوی تأسیسات گاز مایع این بندر پرتاب و سپس آسمان منطقه را ترک کردند. در این حمله، قسمتی از این تأسیسات منهدم شد و 3 تن از کارگران آن زخمی شدند.[4] سپاه پاسداران ماهشهر نیز در گزارشی با اعلام اینکه این حمله از سمت جنوب (خلیجفارس) انجام شده، اضافه کرد این تأسیسات در حمله هواپیماهای عراقی در اوایل جنگ آسیب‌دیده و تاکنون فعالیتی نداشته است.[5]
فرمانده کل ارتش خلقی عراق: اتباع کشورهای عرب شرکت کننده در جنگ، بهترین نمونه‌های همبستگی قومی در نبرد با ایران هستند
رادیو صوت الجماهیر عراق در بخش خبری ساعت 20:30 امروز خود با اعلام خبر دیدار طه یاسین رمضان عضو شورای فرماندهی انقلاب و فرمانده کل ارتش خلقی عراق، از اردوگاه آموزش اتباع کشورهای عربی گفت: «رفیق فرمانده کل، در خلال بازدید از اردوگاه از اوضاع داوطلبان عرب شرکت‌کننده در این اردوگاه که از سومالی، فلسطین، جیبوتی، مصر، سوریه، لبنان، تونس و مغرب و رزمندگان داوطلب عراقی بوده‌اند مطلع شده و رهنمودهای خود را به استادان و فرماندهان اردوگاه درباره ضرورت بالا بردن سطح آموزش و رعایت انضباط نظامی و پایبندی به اجرای توصیه‌ها و برنامه‌های آموزشی ارائه داده است. وی گفت داوطلبان عرب که از کشورهای مختلف عربی آمده‌اند، بهترین نمونه‌های همبستگی قومی را در نبرد قومی و عادلانه ما ارائه می‌دهند. رفیق طه یاسین رمضان اضافه کرده، این تجربه عظیم که در داوطلبی صدها تن از توده‌های عرب برای شرکت در نبرد قادسیه صدام در کنار برادران عراقی خود تجلی نموده، چهره واقعی را از آمادگی توده‌های عرب برای فداکاری و جانبازی و ایفای مسئولیت‌های قومی در نبردهای سرنوشتی امت منعکس ساخته است.»[6]
حکومت عراق خواهان تشدید فشارهای بینالمللی بر ایران شد
به گزارش خبرگزاری عراق از بغداد، نعیم حداد رئیس مجلس عراق، صبح امروز در ملاقات با یک هیئت پارلمانی بلژیک، از پارلمان‌های جهان خواست تا حکومت ایران را برای پاسخ‌دادن به تلاش‌های صلح بینالمللی برای خاتمه‌دادن به جنگ ایران و عراق تحت فشار گذارند. وی در این دیدار گفت: «عراق خواستار پایان مسالمت‌آمیز جنگ است و به همه تلاش‌های بینالمللی برای خاتمه آن پاسخ داده و به این کار ادامه می‌دهد.»[7]
رادیو صوت الجماهیر عراق نیز در بخش خبری ساعت 18:30 خود با اعلام خبر این دیدار، به نقل از رئیس مجلس عراق گفت: «عراق همواره به پایان دادن مسالمت‌آمیز جنگ دعوت کرده و می‌کند و به‌تمامی مساعی صلح‌آمیز بینالمللی برای متوقف‌ساختن جنگ براساس احترام حقوق ما در سرزمین و آبراه‌ها [!؟] و عدم دخالت در امور داخلی ما و برقراری روابط حسن هم‌جواری و احترام متقابل به حاکمیت ملی و حل مسالمت‌آمیز مشکلات معوقه [!؟] پاسخ مثبت داده است.»
درحالی‌که بخش‌هایی از خاک ایران همچنان در اشغال نیروهای ارتش عراق است، این رادیو افزود: «وی تأکید کرده که کشور ما هیچ‌گونه مطامعی در سرزمین‌های ایرانی ندارد. ولی رژیم مغرور ایران تمامی مساعی را رد و بر تحقق بخشیدن به مطامع توسعه‌جویانه خود اصرار و به تجاوزات خود علیه کشور مبارز ما و منطقه خلیج عربی [خلیجفارس] ادامه می‌دهد.»[8]
وزیر دفاع امریکا: پیروزی ایران در جنگ با عراق در جهت منافع ملی ما نیست
رادیو صدای اسرائیل در بخش فارسی اخبار امروز خود با اعلام این خبر افزود: «کاسپار واینبرگر که در انجمن سیاست خارجی در نیویورک سخن می‌گفت، درباره علت این موضوع اظهار داشت عربستان سعودی و سلطان‌نشین عمان که از دوستان امریکا در خاورمیانه [غرب آسیا] محسوب می‌شوند از سیاست تهاجمی حکومت اسلامی ایران نگران هستند و این نگرانی بجا می‌باشد. وی گفت ما می‌خواهیم جنگ ایران و عراق به نحوی پایان یابد که موجب ایجاد عدم ثبات در منطقه نگردد؛ ازاین‌رو یک پیروزی مطلق ایران مسلما به نفع امریکا نخواهد بود.»[9]
خبرگزاری رویتر نیز از نیویورک گزارش داد که کاسپار واینبرگر وزیر دفاع امریکا، با اشاره به نگرانی عربستان سعودی و عمان (دو متحد امریکا در منطقه غرب آسیا) از انقلاب اسلامی ایران گفت: «آن‌ها از نتایج پیروزی ایران در جنگ بیمناک‌اند.» وی با اشاره به منافع امریکا، افزود: «ما می‌خواهیم شاهد پایان جنگ به طریقی باشیم که موجب بی‌ثباتی منطقه نگردد. پیروزی ایران به‌طورقطع در جهت منافع ملی ما نیست و به منافع امریکا لطمه می‌زند.»[10]
تلاش رسانه‌های امریکایی و اروپایی برای ایجاد و تشدید نگرانی کشورهای عرب منطقه از احتمال ورود قوای نظامی ایران به داخل خاک عراق
برخی رسانه‌های امریکایی و اروپایی نگرانی کشورهای عرب منطقه از احتمال ورود قوای نظامی ایران به داخل خاک عراق و نیز اهداف ایران از ادامه جنگ با عراق را موردبررسی قرار دادند. این رسانه‌ها و به‌خصوص رژیم صهیونیستی در تلاش برای ایجاد و تشدید چنین نگرانی‌هایی هستند.
رادیو اسرائیل در برنامه فارسی ساعت 19 امروز خود با اظهار اینکه اکنون دو هفته است که نیروهای ایران در فاصله چند کیلومتری خرمشهر مستقر گردیده و هنوز حمله نهایی خود را برای ورود به این شهر آغاز نکرده‌اند، گفت: «پیروزی‌های ایران در نخستین روزهای عملیات اخیر نگرانی‌های شدیدی در کشورهای عرب همسایه برانگیخت و تهدیدهای سران ایران دایر بر آنکه جنگ تا سقوط صدام باید ادامه یابد این نگرانی‌ها را افزایش داد.» این رادیو سپس با اعلام اینکه اکثر روزنامه‌های اروپا و امریکا در هفته‌ای که گذشت فقط به این جنبه از رویدادهای ایران توجه نشان داده‌اند، به نقل از روزنامه لوس‌آنجلس تایمز، اهداف ایران از ادامه جنگ با عراق را چنین برشمرد: «آیت‌الله خمینی سه هدف دارد که مطمئنا موجی از اضطراب و نگرانی در سراسر منطقه غنی و نفت‌خیز خلیجفارس و ماورای آن به وجود خواهد آورد. هدف اولیه حکومت تهران به قدرت رساندن مسلمانان شیعه در عراق است که اکثریت اهالی آن کشور را تشکیل می‌دهند، درحالی‌که تحت تسلط و نفوذ اقلیت سنی‌مذهب تحت فرماندهی صدام حسین می‌باشند. هدف دوم ایران دریافت میلیاردها دلار از کشورهای غنی خلیجفارس مانند عربستان سعودی بابت غرامت جنگی می‌باشد؛ زیرا به گفته ایران این کشورها از تجاوز عراق به ایران حمایت کرده‌اند و با پرداخت 20 میلیارد دلار در سال گذشته به تلاش‌های جنگی عراق کمک رسانده‌اند و بالاخره هدف سوم دولت [آیت‌الله] خمینی و مهم‌ترین آن‌ها گسترش حکومت مذهبی بنیادگرای اسلامی با امتزاجی از التهاب مذهبی و موجی از ملی‌گرایی به‌عنوان نیروهای حاکم در خلیجفارس می‌باشد.»
رادیو اسرائیل به نقل از هفته‌نامه اکونومیست نیز با طرح این سؤال که آیا سربازان ایرانی در مرز متوقف خواهند شد یا نه افزود: «ایرانی‌ها می‌گویند که هیچ نقش‌های برای عراق ندارند، ولی همچنین اعلام کردند که بنا به دلایل نظامی آن‌ها ممکن است مجبور شوند که موقتا خط مرزی را بشکنند. به عقیده این هفته‌نامه یکی از دلایل نظامی آن است که ایرانی‌ها مطمئن شوند که صدام حسین سقوط خواهد کرد. اما عبور ارتش ایران از عراق و حمله به خاک این کشور، عراق را در تقاضای خود برای برخورداری از کمک هرچه بیشتر کشورهای عربی تقویت خواهد کرد و با درنظرگرفتن رویدادهای اخیر، عراق نه‌تنها انتظار ادامه کمک مالی را دارد، بلکه درخواست سرباز و نیروی انسانی نیز خواهد نمود. به نوشته اکونومیست، ترس و وحشتی که جنگ ایران و عراق را تبدیل به جنگ عرب و عجم نموده درصورتی از میان خواهد رفت که ایرانی‌ها تصمیم بگیرند از مرز عبور نکنند. البته خطرهای درازمدت به‌جای خود باقی خواهد ماند. ایران که در حال حاضر تحت پرچم و لوای مذهبی شیعه میجنگد، می‌تواند هر آن با قدرت ملایان خود همراه با سربازانش از جنبش‌های افراطیون شیعه در کشورهای خلیجفارس حمایت کند.»
رادیو اسرائیل همچنین، به نقل از روزنامه هرالد تریبیون با اشاره به اینکه جنگ بیست‌ماهه عراق و ایران ممکن است به‌زودی به نقطه تحول خود برسد و پیروزی ایران با نگرانی و وحشت در نقاط دیگر غرب آسیا مواجه شده است، گفت: «برای درک موضع ایرانی‌ها باید هدف‌های آیت‌الله خمینی را در نظر گرفت. یکی از نقشه‌های احساسی آیت‌الله خمینی تنبیه صدام حسین به علت شروع جنگ و اقدامات وی علیه شیعیان متحد [آیت‌الله] خمینی در عراق می‌باشد. تصور نمی‌رود که [آیت‌الله] خمینی به وضعی به غیر از سرنگون ساختن صدام رضایت دهد. وی امکان دارد در آزادسازی عراق از رژیم بعثی اصرار بورزد که این درخواست وی لازمه‌اش به‌روی‌کارآمدن یک نظام انقلابی در عراق می‌باشد و از آنجا که 60 درصد از جمعیت عراق را شیعیان تشکیل می‌دهند، رژیم انقلابی مورد نظر [آیت‌الله] خمینی امکانپذیر و احتمالا مورد حمایت مردم عراق خواهد بود. شکست‌های نظامی عراق هنوز هیچ‌گونه بازتاب سیاسی در داخل عراق به وجود نیاورده است. حزب بعث هنوز بر اوضاع مسلط است و صدام حسین رقیبی ندارد. کنترل شدید دولت بر رسانه‌های گروهی عراق همراه با قوانین سرکوب‌گرانه امنیتی موجب گردیده که مردم به رژیم صدام گردن نهند. از سوی دیگر در داخل عراق جز گروه‌هایی که اعتقادات عمیق شیعه دارند، بسیار معدود هستند کسانی که بخواهند در کشورشان رژیم شبیه ایران به روی کار آید.»
رادیو اسرائیل به نقل از هفته‌نامه تایم نیز گفت: «حکومت‌های میانه‌رو عرب به‌ویژه عربستان سعودی، اردن و امیرنشین‌های خلیجفارس از اثرات احتمالی شکست عراق عمیقا نگران هستند. سران آن کشورها با استناد به گزارش‌هایی که از تهران رسیده متوجه شده‌اند که هدف آیت‌الله خمینی چیزی جز سرنگون ساختن صدام نیست؛ کسی که جنگ را آغاز کرده تا [آیت‌الله] خمینی را از قدرت ساقط کند. دولتهای میانه‌رو عرب بیم دارند که ساقط شدن صدام حسین باعث ایجاد عدم‌توازن گردیده و صف‌بندی جدیدی را به نفع ایران و حامی عربش یعنی سوریه به وجود آورد.»[11]
تهدید سوریه توسط شورای همکاری خلیجفارس
شورای همکاری خلیجفارس می‌کوشد با تهدید قطع کمکهای مالی به سوریه، این کشور را به قطع پیمان خود با ایران و رفع اختلافات با عراق وادار کند.
مجله الحوادث (چاپ لندن) که با پشتیبانی مالی کشورهای عرب منطقه منتشر میشود، نوشت: «از منابع دیپلماتیک موثق در خلیجفارس کسب اطلاع شد که کشورهای خلیجفارس با اتخاذ تصمیم نهایی پیرامون روابط رو به گسترش ایران با سوریه، به این کشور پیشنهاد خواهد کرد تا پیمان خود با ایران را بگسلد و درصورتی‌که این کشور مخالفت کند کلیه کشورهای خلیجفارس کمکهای خود را به سوریه قطع خواهند کرد.»[12]
منابع:
[1] سند شماره 39/ د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه کربلا در عملیات بیت‌المقدس، عبدالله درویش، صص 5 و6؛ سند شماره 5003/ پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: (بررسی علل عدم آمادگی نیروها برای عملیات) عملیات بیت‌المقدس، (قرارگاه کربلا، 1361/1/31، نوار شماره 2732)، عبدالله درویشی، صص 38- 1؛ و - سند شماره 7775 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای رکن2 نیروی زمینی ارتش در قرارگاه کربلا، شماره 494، 3/3/1361، ص1.
[2] سند شماره 5047/ پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات بیت‌المقدس، (قرارگاه کربلا، 1361/1/31، نوار شماره 2793)، عبدالله درویشی، صص 7 و 8.
[3] سند شماره 32010 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: شرح وقایع درگیری با دشمن، 1361/1/31، ص1؛ و - سند شماره 32005 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از قرارگاه کربلا، 1361/3/3، ص6؛ و - سند شماره 5048/ پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات بیت‌المقدس، (قرارگاه کربلا، 1361/1/31، نوار شماره 2862)، عبدالله درویشی، صص 12 - 4.
[4] سند شماره 57732 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: تلفن‌گرام مرکز فرماندهی ستاد مرکزی سپاه به اطلاعات نخست‌وزیری، 1361/3/2.
[5] سند شماره 435777 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: فرماندهی سپاه پاسداران ماهشهر، 1361/3/9.
[6] خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 64، 1361/3/2، ص41، رادیو صوت‌الجماهیر، 1361/3/1.
[7] خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 66، 1361/3/4، صص 14 - 13، بغداد - خبرگزاری عراق، 1361/3/3.
[8] خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 64، 1361/3/2، صص 40 و 41، رادیو صوت‌الجماهیر، 1361/3/1.
[9] واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 1361/3/1، ص10، رادیو صدای اسرائیل، 1361/3/1.
[10] روزنامه جمهوری اسلامی، 1361/3/2، ص3.
[11] واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 1361/3/1، صص 8 - 6، رادیو اسرائیل، 1361/3/1.
[12] خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 64، 1361/3/2، صص 29 و 30، 1361/3/1.
انتهای پیام