در دولت آینده سفره رانت‌خواری با دلار 4200 برچیده می‌شود؟

فروردین 1397 در سپهر اقتصاد ایران واژه جدیدی به نام ارز 4200 تومانی یا دلار جهانگیری وارد شد که سرآغازی بر یک توزیع عظیم و گسترده رانت برای عده‌ای خاص بود. به گزارش تابناک اقتصادی، اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور در مورخه 20 فروردین 1397 و بعد از جلسه فوق العاده ستاد اقتصادی دولت برای مدیریت بازار ارز اعلام کرد که از روز سه شنبه مورخ 21 فروردین 1397 نرخ دلار برای تمام فعالان اقتصادی و برای رفع همه نیاز‌های قانونی، نیاز‌های مسافران، دانشجویان و محققان 4200 تومان خواهد بود. جهانگیری تاکید نمود که ارز مورد نیاز همه بخش‌ها از طریق بانک مرکزی و صرافی‌ها و بانک‌های تحت کنترل بانک مرکزی ارز تامین می‌شود و مردم و فعالان اقتصادی برای تامین ارزشان با این نرخ نباید نگران باشند. معاون اول رئیس جمهور ادامه داد که دولت هیچ نرخ ارز دیگری را به رسمیت نمی‌شناسد و فروش ارز به قیمتی به جز آنچه اعلام شده قاچاق تلقی خواهد شد. درست مثل قاچاق مواد مخدر که کسی حق خرید و فروش ندارد و با کسی که خرید و فروش می‌کند، برخورد می‌شود، نرخ دیگری هم اگر در بازار شکل بگیرد، دستگاه قضایی و نیرو‌های امنیتی برخورد خواهند کرد و آن را به رسمیت نمی‌شناسیم. *س_در این سه سال، چقدر ارز 4200 تومانی توزیع شد؟_س* در اولین سال اجرایی شدن ارز 4200 تومانی، دولت 31 میلیارد دلار برای این منظور تخصیص داد. در سال 1398 این میزان به 15 میلیارد دلار کاهش یافت و در سال جاری نیز به دلیل مشکلات پیش آمده در فروش نفت این میزان باز هم کاهش یافت و به 9 میلیارد دلار رسید. در مجموع در سه سال اجرایی شدن این سیاست، دولت 55 میلیارد دلار ارز 4200 تومانی تخصیص داده است. همچنین شیوا راوشی مدیرکل عملیات و تعهدات ارزی بانک مرکزی با حضور در یک برنامه تلویزیونی درباره ارز 4200 تومانی تخصیص داده شده برای سال جاری گفت: برای 6 ماه ابتدایی امسال 6 میلیارد دلار ارز ترجیحی برای واردات کالا‌های اساسی در نظر گرفته شده است که فرآیند تخصیص این ارز ترجیحی از اسفندماه سال گذشته آغاز شده و طی دوماه گذشته 1.4 میلیارد دلار ارز تخصیص پیدا کرده که از این مبلغ 900 میلیون دلار تامین شده است. *س_ادامه سیاست تخصیص ارز 4200 تومانی زیر بار مخالفت ها!_س* 9 اردیبهشت 98 فرهاد دژپسند وزیر اقتصاد در دومین نشست هم اندیشی با مجمع کارآفرینان بزرگ گفت: هم اکنون در جنگ اقتصادی به سر می‌بریم و تعارفی هم در این خصوص نداریم. تخصیص دلار 4200 تومانی موضوعیت ندارد. 28 مهر 98 عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی گفت: من موافق دلار 4200 نیستم و این سیاست دولت بوده است، البته بانک مرکزی همه دولت و همه نظام نیست. 3 شهریور 99 دوباره همتی طی مصاحبه‌ای گفت: من از ابتدا با اعطای چنین ارزی مخالف بودم و هنوز هم مخالفم، اما تابع سیاست‌های دولت هم هستم و می‌دانم دولت قصد خیر دارد و می‌خواهد کالا‌های اساسی با قیمت پایین به دست طبقات مختلف جامعه برسد. 4 شهریور 99 حسن روحانی رئیس جمهور در دیدار با برخی مدیران رسانه‌ها به چگونگی تصویب ارز 4200 تومانی در هیات دولت پرداخت. وی گفت: تقریبا دولت موافق بود من با این نظر که ارز را تک نرخی کنیم مخالف بودم. در دولت، چون مخالفت کردم به نتیجه نرسید، معاون اول جلسات متعددی را در این زمینه گذاشت بعد به من گفتند که به اتفاق نظر رسیدیم گفتم اگر به اتفاق نظر رسیدید یک جلسه‌ای می‌گذارم، آمدند یک جلسه‌ای در ریاست جمهوری و همه اقتصادی‌های دولت و بیرون دولت تقریبا مشاورین همه حضور داشتند، آنجا گفتم اگر شما به این نتیجه رسیدید که ارز باید تک نرخی شود و همه‌تان اجماع دارید، با اینکه مخالف هستم موافقت می‌کنم اگر همه اجماع دارید، گفتند همه اجماع داریم. یعنی جلسه یکپارچه گفتند ما اجماع داریم، من در نظر خودم تردید کردم گفتم من یک نظر دارم و همه اقتصادی‌های دولت و مشاورین همه در جلسه‌ای به اتفاق می‌گویند راه‌حل ارز تک نرخی است، گفتم اگر این است موافقت می‌کنم به عنوان "اکل میته" در این شرایط برای اینکه آرام شود. 4 شهریور 99 اکبر ترکان مشاور سابق رئیس جمهور گفت: با خوش‌خیالی ارز را 4200 تومان دادیم، یک عده هم بردند. فکر می‌کنید کالا‌هایی را که با ارز 4200 تومانی آوردند با چه قیمتی فروختند؟ مسلما با قیمت ارز آزاد. وی افزود: ما به التفاوت قیمت ارز 4200 تومانی و قیمت بازار را چه کسانی خوردند؟ آیا یک فرد، کاسب یا تاجر معمولی می‌توانست ارز ارزان بگیرد؟ هیچ‌وقت، چون فساد‌هایی اتفاق افتاد و ارز‌های ارزان را به عده‌ای دادند و آن‌ها هم خوردند، یک لیوان آب هم روی آن. الان هم جوابگو نیستند، تنها شلوغ‌کاری می‌کنیم و بعد هم آب‌ها از آسیاب می‌افتد و فرزندانشان در کانادا و استرالیا کیف می‌کنند. مشاور سابق رئیس جمهور افزود: بچه‌سوسول‌هایی که ریش‌هایشان درنیامده و پشت ماشین‌های چندمیلیارد تومانی در خیابان‌های تهران دوردور می‌کنند را که حتما دیده‌اید. آیا پدرهایشان با عرق جبین و کد یمین این پول‌ها را درآورده‌اند؟ این پول‌ها از کجا آمده؟ از همین دلار‌هایی که مفت دادیم و بردند خارج خوردند. *س_خسارت‌های ارز 4200 تومانی چه بود؟_س* سیاست ارز 4200 تومانی به منظور کنترل نرخ تورم و جلوگیری از افزایش قیمت کالا‌های اساسی اجرایی شد، اما در این سال‌ها قیمت کالا‌های اساسی افزایش چشمگیری داشت و رانت حاصل از این سیاست تنها به جیب عده‌ای واردکننده واریز شد. برخی خسارت‌های ارز 4200 تومانی عبارت بودند از: هدر رفت منابع کمیاب ارزی: در اردیبهشت ماه سال 1397 بود که آمریکا از برجام خارج شد و تحریم‌ها از مرداد ماه و آبان ماه همان سال بازگشتند. با تحریم صادرات نفت ایران و بعد از آن تحریم بانک‌ها عملا درآمد‌های ارزی کشور با محدودیت‌هایی مواجه شد و دوران وفور درآمد‌های ارزی به پایان رسید. ارز 4200 تومانی عملا به هدف خود که کنترل قیمت کالا‌های اساسی بود نرسید و تنها منابع کمیاب ارزی به هدر رفت. توزیع رانت: قیمت دلار از زمان اجرایی شدن ارز 4200 تومانی روند صعودی به خود گرفت و سال به سال افزایش یافت و فاصله دلار در بازار آزاد با دلار 4200 تومانی بیشتر و بیشتر شد و رانت حاصل از اجرای این سیاست سال به سال افزایش یافت. در حال حاضر قیمت دلار در بازار آزاد حدود 25 هزار تومان می‌باشد و تقریبا رانت حاصل از توزیع دلار 4200 تنها در سال جاری حدودا به 20800 تومان بابت هر دلار رسیده است. لطمه به تولید داخل: واردات کالا‌های اساسی با ارز 4200 تومانی عملا قدرت رقابت قیمتی را از تولیدکنندگان کالا‌های اساسی داخلی می‌گیرد. در این باره پدرام سلطانی نائب رئیس وقت اتاق بازرگانی در سال 1397 طی مصاحبه‌ای با تابناک اقتصادی گفت: متأسفانه در شرایط کنونی، تولید کننده کالا‌های اساسی در داخل، مجبور است با تورم حدود 63 درصدی شاخص بهای تولید کننده، محصول خود را تولید کند که شما اگر نرخ ارز سال گذشته را با نرخ امسال مقایسه کنید، مشخص می‌شود که حداقل قیمت تمام شده ارز برای تولید کننده داخلی، حدود 7000 تا 8000 تومان است؛ در نتیجه می‌توان این پرسش را مطرح کرد که در حال حاضر، این تولید کننده داخلی، چگونه می‌تواند با واردات کالا‌ها با ارز 4200 تومانی رقابت کند؟ به بیان دیگر، ما داریم با این سیاست تخصیص ارز 4200 تومانی برای واردات کالا‌های اساسی، تولید کننده داخلی را به زمین می‌زنیم و معنا و نتیجه این کار در آینده مشخص خواهد شد؛ زیرا اگر در آینده فشار تحریم باعث شود که ما در تأمین کالا‌های اساسی با سختی بیشتری مواجه شویم، باید به پشت جبهه‌ها که در داخل است، نگاه کنیم که متأسفانه با این برنامه و سیاست، به تولیدکننده داخلی لطمه زده‌ایم و دیگر توان تولید و تأمین کالا‌های اساسی به میزانی که ظرفیتشان است را نخواهند داشت و این نتیجه، بسیار زیان‌بارتر خواهد بود. ناکارآمدی شبکه توزیع و سامانه ها: به منظور توزیع بهتر کالا‌های اساسی وارداتی حاصل از تخصیص ارز 4200 تومانی سامانه‌های مختلفی طراحی شد، اما عملا همان گونه که عنوان شد این سامانه‌ها ناموفق بودند. به عنوان نمونه سامانه بازارگاه برای توزیع نهاد‌های دامی حاصل از واردات ارز 4200 تومانی راه اندازی شد، اما به وضوح مشاهده شد که این سامانه کارآیی لازم را ندارد چرا که مرغداران، دامداران و... به وفور در مصاحبه‌های خود اعلام کردند که نهاده‌های دامی وارداتی با ارز 4200 تومانی به دست آن‌ها نرسیده است. ناکارآمدی نظارت بازار: نظارت بر بازار‌ها هم به درستی انجام نشد و نهاد‌های نظارتی از جمله ستاد تنظیم بازار، سازمان حمایت از مصرف کننده و... کار خود را در این زمینه به درستی انجام ندادند. پرونده‌های بسیاری به قوه قضائیه رفت: یکی دیگر از لطمات ارز 4200 تومانی تخلفاتی بود که در این زمینه شکل گرفت و پرونده‌های حاصل از آن به قوه قضائیه ارجاع داده شد. از جمله تخلفات: ارز را با معاملات صوری گرفتند و کالایی وارد نشد. کالا وارد شد با ارز آزاد قیمت گذاری و به فروش رسید. ارز 4200 تومانی را گرفتند و کالای دیگری آوردند. ارز 4200 تومانی را گرفتند و در بازار آزاد فروختند. *س_نظر دکتر محسن رضایی یکی از کاندیدا‌های انتخابات ریاست جمهوری درباره ارز 4200 تومانی چیست؟_س* شب گذشته محسن رضایی یکی از کاندیدا‌های ریاست جمهوری در برنامه گفتگوی ویژه خبری به منظور تشریح برنامه‌های دولت خود حضور یافته بود؛ در بخشی از صحبت‌های خود در پاسخ به اینکه چرا ارز 4200 تومانی که با هدف حمایت از مردم و کالا‌های اساسی راه انداخته شده، کالای اساسی با قیمت مناسب‌تر به دست مردم نرسیده، گفت: بخش مهمی از این مسئله به عدم نظارت دقیق دولت بر می‌گردد. 18 تا 19 میلیارد دلار دولت به واردکنندگان نهاده‌های اصلی و دامی داده‌اند، اما هرگز نظارت نشد این کالایی که وارد شده چقدر با همان قیمت ارز 4200 تومانی به بازار آمده و چقدر در پستو‌ها مانده و با قیمت ارز 20 هزار تومانی به بازار عرضه شده است. وی افزود: در سال‌های 97، 98 و 99 با دو پدیده عجیب مواجه هستیم یک ایستادگی و مقاومت مردم پای انقلاب و دیگری افتضاح در دولت کنونی که همه چیز را رها کردند طوری که مردم فکر می‌کنند دستی در کار است. هرچه دولت صحبت می‌کند فردا اتفاق دیگری به وجود می‌آید. روی ارز 4200 تومانی نظارت نشد و اینگونه پول خزانه بانک مرکزی به درآمدی برای واسطه‌ها و دلالان و مافیا در این زمینه تبدیل شده است. رضایی در پاسخ به اینکه آیا در دولت شما ارز 2 نرخی خواهیم داشت یا نه، ادامه داد: 8 میلیارد دلار امسال برای این کار تصویب شده که 4 میلیارد دلار آن را به ارز 4200 تومانی اختصاص می‌دهیم و دولت آن را کنترل می‌کند تا با ارز 20 هزار تومانی به مردم عرضه نشود 4 میلیارد دلار دیگر را با یک سیستم دیگر عمل می‌کنیم که آن سیستم قیمت گذاری است و بخشی از آن درآمد را صرف یارانه‌ها می‌کنیم. به هر صورت آن گونه که ملاحظه شد ارز 4200 تومانی و نحوه اجرای آن به گونه‌ای بوده است که حتی صدای دولتی‌ها را هم درآورده است، اما هیچ کس هم نیست که با ادامه این روند غلط مقابله و مخالفت کند. تنها ارز‌هایی که به سختی در دوران تحریم‌ها نصیب دولت شد با رانتی عظیم به جیب عده خاصی رفت و اکثریت مردم از اجرای این طرح بی بهره ماندند. حالا کاندیدا‌های ریاست جمهوری دولت یازدهم به خصوص محسن رضایی با برنامه جدی تری پیرامون ارز 4200 تومانی و نحوه تخصیص بهینه آن پای به میدان گذاشته اند.