دلار 4200 تومانی چقدر یارانه هدر داد؟

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، ارز 4200‌تومانی اواخر فروردین 1397 متولد شد؛ تولدی که خبر آن را اسحاق جهانگیری، معاون‌اول وقت رئیس‌جمهور اعلام کرد و به دلیل این‌که نرخ بازار در آن زمان بالاتر از نرخ اعلامی بود به دلار جهانگیری معروف شد. ابتدا اعلام شد دولت به هر تقاضایی به هر میزان با این نرخ پاسخ خواهد داد. در آن زمان برخی کارشناسان هشدار دادند این اقدام دولت باعث از بین رفتن منابع ارز و طلای بانک مرکزی خواهد شد. به این دلیل که دولت علاوه بر ارزپاشی اقدام به پیش‌فروش سکه طلا نیز کرده بود که برخی مدیران وقت بانک‌مرکزی به همین دلیل متهم و دستگیر شدند. در آن زمان نرخ ارز آنقدر پایین بود که برخی تور‌های گردشگری خارجی مسافرت‌های یک‌روزه تدارک می‌دیدند و به‌صورت رایگان با صرف سه‌وعده غذایی داشتند و شرط آن اعطای سهمیه ارزی با مدارک به آن‌ها بود. برخی افراد که پول کافی برای مسافرت داخلی نداشتند مسافرت یکروزه خارجی را انتخاب می‌کردند تا حداقل یکروز گردش نصیب‌شان شود. سال‌97 متوسط اختلاف نرخ دلار 4200‌تومانی با بازار آزاد حدود 6‌هزار و 583‌تومان بود که با توجه به میزان ارزی که پرداخت شد حدود 210‌هزار و 662‌میلیارد تومان به‌عنوان مابه‌التفاوت ارز ترجیحی و بازار آزاد نصیب تعداد محدودی وارد‌کننده شد. همین روش در سال بعد نیز ادامه پیدا کرد، اما به دلیل تشدید تحریم‌ها درآمد‌های ارزی دولت کاهش زیادی داشت. به‌طوری‌که مابه‌التفاوت نرخ ارز با این‌که نسبت به سال‌97 بیشتر شد و به 8‌هزار و 718‌تومان رسید، اما مجموع مابه‌التفاوت 130‌هزار و 775‌میلیارد تومان بود. در سال‌گذشته میزان تخصیص ارز باز هم کاهش یافت و کالا‌های بیشتری از فهرست دریافت ارز‌ترجیحی حذف شدند، اما مابه‌التفاوت دلار‌4200 تومانی با بازار آزاد به 18‌هزار و 674‌تومان رسید و مجموع آن 205‌هزار و 559‌میلیارد تومان بود. به بیان بهتر با این‌که دولت میزان کمتری برای پرداخت ارز‌ترجیحی در نظر گرفت، اما اختلاف آن با بازار آزاد مابه‌التفاوت آن را زیاد کرد. دولت اعطای ارز 4200‌تومانی را همچنان ادامه داد تا جایی که مجلس در زمستان سال‌گذشته مقابل این خواسته دولت ایستاد و اعلام‌کرد ارز‌ترجیحی حذف خواهد شد. دراین‌خصوص کمیسیون تلفیق بودجه مجلس آستین بالا زد و از منابع حاصل از حذف ارز 4200تومانی میزان یارانه نقدی، حقوق سربازان، معلمان و مواردی دیگر را افزایش داد، اما محمدباقر نوبخت، رئیس سابق سازمان برنامه‌وبودجه مجلس با نطق جنجالی خود اعلام کرد دولت مخالف دستکاری مجلس در بودجه است و درنهایت بودجه در صحن علنی رد شد. با این‌که کارشناسان و نمایندگان مجلس اصرار داشتند ارزترجیحی برای امسال باید حذف شود، اما دولت‌دوازدهم مخالف آن بود. در همان زمان یک‌باره روغن در بازار نایاب شد و دولت اعلام کرد به دلیل این‌که مجلس قصد حذف ارزترجیحی را داشت مردم به بازار هجوم بردند و چندی بعد قوه‌قضاییه محتکران روغن را شناسایی و دستگیر کرد. درنهایت مجلس رضایت داد تا شش‌ماه ارز ترجیحی پرداخت شود و در این مدت دولت سازوکار حذف آن را فراهم کند، اما خودمانیم چه کسی است که فکر دولت بعد از خود باشد. حالا دولت‌سیزدهم مانده و یک موضوع مهم به نام دلار‌4200تومانی که پاشنه‌آشیل اقتصاد و بودجه کشور شده است. در این گزارش می‌خواهیم ببینیم با این ارز هدر رفته چه کار‌هایی قابل انجام بود؟

*س_ ساخت 77میلیون مترمربع مسکن_س*

اگر هزینه ساخت مسکن را دوبرابر رقمی که دولت برای نهضت‌ملی اعلام‌کرده در نظر بگیریم با رقم 775هزار میلیارد تومان می‌شد حدود 77میلیون و 500مترمربع مسکن ساخت. به بیان بهتر نه‌تن‌ها مشکل مسکن تا حدی حل می‌شد بلکه اکنون دولت به دنبال نقدینگی برای اجرای پروژه‌های عمرانی و مسکن خود نبود و با منابع در دسترس اقدامات خود را پیش می‌برد. هزینه ساخت در این محاسبه را در هر مترمربع 10میلیون تومان در نظر گرفتیم. مسکن از این جهت بسیار اهمیت دارد که در دهک‌های پایین درآمدی تا 50درصد هزینه را تشکیل می‌دهد و اگر دولت در سه‌سال گذشته فقط در این بخش به اقشار کم‌درآمد و فاقد‌مسکن کمک می‌کرد، قدرت خرید آن‌ها افزایش می‌یافت.

*س_ مجموع مابه‌التفاوت دلار 4200تومانی_س*

مابه‌التفاوت نرخ دلار 4200تومانی با بازار آزاد امسال به 20هزار و 782تومان رسید و مجموع آن با اعداد و ارقام سال‌های گذشته (از سال97 تا1400) به حدود 775هزار میلیارد تومان می‌رسد. رقمی بسیار بزرگ که با بخشی از آن کشور اداره خواهد شد و طی این مدت هدر رفته است. دولت قصد داشت با تخصیص این ارز کالا‌های اساسی را ارزان‌تر به دست مردم برساند، اما تورم کالا‌هایی که ارزترجیحی دریافت می‌کردند به‌طور میانگین 200درصد بوده است. به بیان بهتر مرغ اوایل سال‌97، کیلویی 5تا6هزار تومان بود و اکنون نرخ رسمی آن به 30هزار تومان رسیده و همچنان ارز ترجیحی دریافت می‌کند.

*س_11 برابر بودجه عمرانی استان‌ها_س*

بودجه عمرانی استان‌ها طبق سند بودجه 1400 حدود 64 هزار میلیارد تومان بود و مابه‌التفاوت نرخ ارز 4200 تومانی و بازار آزاد حدود 11 برابر بودجه عمرانی استان‌های مختلف کشور است. بودجه عمرانی که در لایحه قید می‌شود حدود 250 هزار میلیارد تومان است که 100 هزار میلیارد تومان آن عملیاتی است و با پرداخت بودجه عمرانی به‌صورت کامل نه تنها اشتغال در کشور ایجاد می‌شد بلکه به‌دلیل وفور سرمایه‌گذاری در کشور تحریم‌ها اثر کمتری در اقتصاد می‌گذاشت. کارشناسان بر این باورند تعداد شرکت‌های وارد‌کننده کالا‌های اساسی قبل از تخصیص ارز 4200 تومانی انگشت‌شمار بود که پس از آن به بیش از 300 شرکت رسید و مشخص است رانت توزیع می‌شده که افراد مختلف وارد این عرصه شدند. ارز دو‌نرخی برای برخی آن‌ها آنقدر جذاب بود که به فاصله کمتر از یک هفته توانستند کارت بازرگانی دریافت کنند. در شرایط فعلی اقتصاد بسیاری از استان‌ها به دلیل کمبود درآمد نتوانستند اقدامات توسعه‌ای خود را به سرانجام برسانند. از سوی دیگر بودجه عمرانی استان‌ها عاملی برای اشتغال استان محسوب می‌شود.

*س_ نصف بودجه استان‌های کشور_س*

بودجه استان‌های کشور در سند بودجه امسال 335 هزار میلیارد تومان است که طی سه سال گذشته هزینه دو سال بودجه اداره استان‌ها صرف شده است. کمترین بودجه در سال 1400 متعلق به استان قم است که 4000میلیارد تومان برای دولت هزینه داشته و بیشترین متعلق به تهران با رقم 45هزار میلیارد تومان است. به بیان بهتر اگر 10کلانشهر مانند تهران را بخواهیم اداره کنیم باز هم به رقم 450هزار میلیارد تومان می‌رسیم و می‌توانیم 10سال تهران را اداره کنیم. این در حالی است که از رقم 775هزار میلیارد تومان تا 450هزار میلیارد تومانی که محاسبه کردیم فاصله زیادی وجود دارد، اما مابقی آن را به پای تورم و میزان افزایش بودجه استان‌ها گذاشتیم.

*س_همسان‌سازی حقوق معلمان_س*

همسان‌سازی حقوق معلمان کشور حدود 80هزار میلیارد تومان برای دولت هزینه داشت که با توجه به رقم 775هزار و 600میلیارد تومان این امکان وجود داشت علاوه بر همسان‌سازی و رتبه‌بندی حقوق معلمان همسان‌سازی حقوق بازنشستگان تامین‌اجتماعی نیز انجام و بخشی از بدهی دولت به این سازمان پرداخت شود، اما ظاهرا خون برخی واردکننده‌ها از سایر تجار و مردم رنگین‌تر است و با این‌که کالا‌های اساسی را با نرخ ارزترجیحی وارد کشور کردند در بازار با ارز آزاد به مردم عرضه شد که زیان آن به مردم رسید. به این دلیل که هم منابع ارزی کشور از دست رفت و در زمان بحران دولت توانایی کافی برای حفظ ارزش پول ملی نداشت و هم مجبور به تحمل تورم کالا‌های اساسی شدند که قرار بود ارزان به سفره آن‌ها برسد.

*س_ایجاد اشتغال برای 7 میلیون نفر_س*

برخی کارشناسان بر این باورند دولت با توانمند‌سازی افراد می‌تواند از تعداد بیکاران کشور بکاهد؛ به‌طوری‌که اگر دولت برای هر نفر 100 میلیون تومان هزینه کند و به آن‌ها آموزش و تسهیلات دهد تعداد زیادی از افراد جویای کار کاهش می‌یابند. به این دلیل که حدود 70 درصد از جویندگان کار فاقد مهارت هستند و پرداخت هزینه در این بخش نوعی سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. بسیاری از مشاغل خانگی و توسعه روستا‌ها با ارقام کوچک‌تر از 775 هزار و 600 میلیارد تومان انجام می‌شود. دولت اکنون ایجاد اشتغال یک میلیون و 850 هزار نفری را در‌نظر دارد که با توجه به هدف‌گذاری صورت گرفته حدود 200 هزار میلیارد تومان نیاز دارد که با بخشی از یارانه ارزی می‌توانست برنامه خود را عملی کند.

*س_خرید 250 فروند هواپیما_س*

هر فروند هواپیما با فناوری روز دنیا حدود 100میلیون دلار قیمت دارد که با توجه به هزینه دلاری که صرف شده، این امکان وجود داشت که حدود 250 فروند هواپیما برای کشور خریده شود. این موضوع به جوان‌سازی و نوسازی ناوگان هوایی کمک زیادی می‌کرد و شاید نرخ سفر‌های هوایی به دلیل افزایش تعداد صندلی تا این حد زیاد نمی‌شد. در دولت یازدهم که قرارداد خرید 118 هواپیما منعقد شد حدود 11 میلیارد دلار هزینه برای دولت داشت که قرار بود طی چند سال پرداخت شود، اما با بازگشت تحریم‌ها علیه ایران در اردیبهشت سال 97 کشور‌های عضو برجام نیز به تبعیت از این کشور از اجرای قرارداد خود باز زدند.

*س_ 90درصد کل بودجه کشور_س*

بودجه کل کشور در سال1400 حدود 841 هزار میلیارد تومان است و مابه‌التفاوت ارز یارانه‌ای با بازار آزاد 775 هزار و 600 میلیارد تومان بوده که بیش از 90 درصد بودجه کل کشور را تشکیل می‌دهد. به بیان بهتر طی سه سال گذشته هزینه یک‌سال اداره کشور هدر رفته و این امکان وجود داشت که کشور با این رقم به مدت 12ماه اداره شود. این در حالی است که کارشناسان بار‌ها نسبت به هدررفت منابع هشدار داده بودند، اما دولت توجهی نکرد و به تخصیص ارز ترجیحی در شرایطی که در تحریم قرار داشتیم، ادامه داد.

*س_ یک‌سال یارانه یک‌میلیونی_س*

سالانه برای پرداخت یارانه نقدی 42هزار میلیارد تومان هزینه می‌شود و افراد مشمول 45هزار و 500تومان دریافت می‌کنند. به‌طور میانگین ماهانه 3هزار و 500میلیارد تومان برای پرداخت یارانه هزینه می‌شود. اگر رقم 775هزار میلیارد تومان را که مابه‌التفاوت نرخ ارزترجیحی و بازار آزاد است در نظربگیریم و بخواهیم آن را طی یک‌سال به افراد یارانه‌بگیر تخصیص دهیم ماهانه بیش از یک‌میلیون تومان طی یک‌سال به 60‌میلیون نفر می‌توانیم پرداخت کنیم. صحبت این نیست که اکنون باید این اقدامات را انجام دهیم، اما علم اقتصاد می‌گوید وقتی پول به میزان کافی در اختیار نداریم باید اهم و فی‌الاهم کنیم. یعنی کار‌های مهم‌تر را در اولویت قرار دهیم، اما به گفته کارشناسان مسیر را اشتباه رفته‌ایم و حالا هم منابع‌مان هدر‌رفته و هم پول کافی برای اقدامات توسعه‌ای در اختیار نداریم.

منبع: جام جم