رئیس حوضه آبریز کرخه: آبگیری سد کرخه از پیش‌بینی بدبینانه هم کمتر بود / حجم ذخیره قابل برداشت آب شرب تا آذرماه صفر می‌شود

ایلنا: رئیس حوضه آبریز کرخه و رودخانه‌های غربی گفت: مجبوریم مدیریت منابع آب اعمال کنیم که برای تامین آب شرب مردم دچار مشکل نشویم. گرچه حجم ذخیره قابل برداشت سد کرخه جوابگوی آب شرب تا آذرماه نخواهد بود و حتما باید از حوضه مجاور برای آب شرب کمک بگیریم.

شاپور رجایی درباره وضعیت موجودی آب سد کرخه اظهار داشت: حجم مخزن سد کرخه حدود 5.3 میلیارد متر مکعب است که اکنون حدود یک میلیارد و 40 میلیون متر مکعب ذخیره دارد و با توجه به تجارب حاصل از دوران بهره‌برداری سد و الزامات فنی و لزوم حفظ پایداری آن، تنها مجاز به برداشت حدود 250 میلیون متر مکعب از این حجم هستیم. به عبارت دیگر حجم ذخیره مفید سد 400 میلیون متر مکعب زیر تراز نرمال و حجم ذخیره قابل تخلیه در شرایط اضطراری حدود 250 میلیون متر مکعب است.

نیروگاه کرخه از مدار خارج شده است

وی با اشاره به ترازها و ارقام شاخص در هر سد، توضیح داد: روی هر سد چند تراز شاخص داریم، یکی تراز نرمال است که با در نظر گرفتن آن؛ حجم مخزن سد کرخه 5 میلیارد و 273 میلیون متر مکعب است، تراز بعدی ارقام آبگیر نیروگاهی است که اگر سطح آب از آن میزان پایین‌تر برود نیروگاه سد از مدار بهره‌برداری خارج می‌شود. به همین دلیل نیروگاه برقابی سد کرخه از نیمه مهر 1400 از مدار بهره‌برداری و تولید انرژی برقابی خارج شده است.

با این شرایط حجم آب قابل رهاسازی سد کرخه از مجموع حجم ذخیره فعلی قابل برداشت تا تراز حداقل تجربه شده طی دوران بهره‌برداری سد یعنی 250 میلیون متر مکعب باضافه پیش‌بینی حجم آب ورودی سد در بازه‌های زمانی پیش‌رو تا پایان سال آبی یعنی شهریور 1401 حاصل می‌شود که حدود 400 میلیون متر مکعب خواهد شد.

ورودی کرخه به 10 متر مکعب بر ثانیه می‌رسد / آبی برای برداشت نیست

رئیس حوضه آبریز کرخه و رودخانه‌های مرزی غرب با بیان اینکه نگرانی ما این است که حجم ذخیره سد به یکی از بحرانی‌ترین شرایط از زمان بهره‌برداری رسیده است، افزود: البته در سال‌های 1388، 1391 و 1394هم شاهد همین ترازها در سد کرخه بوده‌ایم، اما تکرار وقوع یکی از خشک‌ترین سال‌های آبی بعد از سال خشکی دیگر باعث شده نه تنها حجم ذخیره مفید سد، بلکه حجم آب ورودی به مخزن سد به عنوان پشتوانه حجم ذخیره قابل برداشت فعلی نیز به حداقل‌های بی‌نظیر کمتر از 10متر مکعب در ثانیه در فصل تابستان رسیده و آبگیری چندانی در ماه‌های باقی مانده از سال آبی نداشته باشیم.

علاوه بر این هیچ ذخیره برفی در بالادست سد کرخه وجود ندارد تا به جریان پایه رودخانه کمک کند. این در حالی است که میزان بارندگی هم در غالب استان‌های بالادست حوضه کرخه بیش از 50 درصد نسبت به بلندمدت کاهش پیدا کرده است، از طرف دیگر سال گذشته هم خشک بوده یعنی امسال ورودی سد کرخه خیلی سریع کاهش پیدا کرده و پیش‌بینی می‌شود یک تا دو ماه آینده به کمتر از 10 متر مکعب بر ثانیه برسد، یعنی دیگر آبی نباشد که جای برداشت‌ها را پر کند.

آبگیری سد از سناریوی بدبینانه هم کمتر بود

وی گفت: ما پیش‌بینی کرده بودیم که از ابتدی مهر تا پایان فروردین ماه 1401 حدود یک میلیارد و 700 میلیون متر مکعب آبگیری سد کرخه داشته باشیم و در این رابطه با توجه به پیش‌بینی هواشناسی سناریوی بدبینانه را در نظر گرفتیم اما میزان تحقق از پیش‌بینی بدبینانه ما هم کمتر بود یعنی تنها یک میلیارد و 350 میلیون متر مکعب آب وارد سد شده است، بعبارت دیگر تا انتهای فروردین 1401ورودی آب به سد حدود 25 درصد از پیش‌بینی‌ها کمتر بوده و باتوجه به اینکه از این به بعد هم ورودی چندانی نخواهیم داشت تا پایان سال آبی آنچه تحقق پیدا می‌کند به مراتب از پیش‌بینی برنامه مدیریت منابع و مصارف ابلاغی سد کمتر خواهد شد.

رجائی با اشاره به خروجی از سد نیز بیان داشت: در جلساتی که با مسئولین مربوطه وزارت جهاد کشاورزی و کارگروه سازکاری با کم‌آبی استان خوزستان داشتیم مصارف سد کرخه در استان‌های ایلام و خوزستان را متناسب با حجم آب قابل برنامه‌ریزی برای مصارف مختلف محدود کردیم و این را هم با شرایط بدبینانه ورودی در نظر گرفتیم. در همین شرایط پیش‌بینی کرده بودیم تا پایان فروردین 1401 یک میلیارد و 700 میلیون متر مکعب آب در اختیار مصارف پایین‌دست سد قرار دهیم و باتوجه به هماهنگی مسئولین نه تنها هیچ آب اضافه‌ای را نسبت به برنامه مدیریت منابع و مصارف ابلاغی رهاسازی نکردیم، حتی 60 تا 70 میلیون متر مکعب هم کمتر از عددی که پیش‌بینی کرده بودیم رهاسازی صورت گرفت.

آب مازادی رهاسازی نشد

وی ادامه داد: لازم است توضیح داده شود که تنظیم برنامه مدیریت منابع و مصارف سد در مهر ماه انجام و کشت‌های پاییزه نیز در ماه‌های آبان و آذر صورت گرفت، گرچه ورودی سد طی ماه های آذر، بهمن، اسفند و فروردین نسبت به پیش‌بینی‌ها به مراتب کمتر بود و بعبارتی پیش‌بینی ها که خود در حالت بدبینانه تنظیم شده بود هم تحقق پیدا نکرد، اما ما متناسبا خروجی را کم نکردیم، چون نمی‌توانستیم تقاضای مصارف مختلف را نادیده بگیریم و در صورت کاهش؛ بخش قابل توجهی از کشت‌های پاییزه محصولات راهبردی گندم و کلزا دچار خسارت می‌شد.

البته توسعه سطح زیر کشت پاییزه نسبت به سطوح مورد توافق در جلسات سازگاری با کم آبی استان، خصوصا در استان خوزستان صورت گرفت و تقاضاهای فراوانی هم برای افزایش رهاسازی آب وجود داشت، اما به دلیل نبود پتانسیل آبی، بر رعایت مفاد برنامه ابلاغی تاکید شد و خوشبختانه آب مازاد بر برنامه مصوب، رهاسازی نشد.

400 میلیون متر مکعب نسبت به پیش‌بینی بدبینانه عقبیم

وی در ادامه با بیان اینکه نزدیک 400 میلیون متر مکعب نسبت به پیش‌بینی بدبینانه ورودی کمتری داشته و از برنامه عقب هستیم، گفت: همزمان با کنترل دقیق رهاسازی و تامین آب کشت پاییزه، ما بدنبال تدابیر تابستانه رفتیم. در این شرایط آبی سد تمام تلاش و برنامه‌ریزی این است که نیازها و مصارف ضروری را تامین کنیم، وقتی با مشکل مواجه می‌شویم سعی می‌شود، مصارف را به ضروریات محدود کنیم و سد نیز پایدار بماند و از حالت تعادل و پایداری خارج نشود.

ممنوعیت کشت تابستانه و شلتوک ابلاغ شد

رئیس حوضه آبریز کرخه ادامه داد: ما دو مصرف ضروری در پایین‌دست حوضه کرخه داریم ابتدا تامین آب شرب بیش از نیمی از جمعیت استان خوزستان و دیگری پایداری جریان و مسائل زیست‌محیطی است. بنابراین اولین کاری که در برنامه‌ریزی و بویژه مقطعی که اطمینان حاصل کردیم که بارندگی ها مطابق پیش‌بینی تحقق پیدا نمی‌کند، این بود که برخی راهکارها از جمله ممنوعیت کشت تابستانه و شلتوک را به مسئولین مربوطه ارائه کنیم که در اواخر سال 1400 در کارگروه استانی و ملی سازگاری به کم‌آبی مصوب و ابلاغ شد.

کاهش 40 تا 50 درصدی بارندگی در بالادست سد

وی خاطرنشان کرد: علاوه بر خوزستان؛ در حوضه آبریز بالادست سد هم با مشکل جدی مواجه بودیم مثلا در استان کرمانشاه و ایلام بیش از 50 درصد و لرستان بیش از 40 درصد کاهش بارندگی داشتیم، در همان مقاطع زمانی و اوایل زمستان 1400 طی مکاتباتی از استانداران این استان‌ها هم درخواست کردیم به استقبال مدیریت بهینه و بهره‌برداری حداقلی از منابع آبی در تابستان بروند و بر این اساس در همه استان‌های بالادست حوضه کرخه کشت شلتوک و محصولات پرآب‌بر مثل هندوانه و سیب‌زمینی ممنوع و به جهاد کشاورزی هم ابلاغ شده است.

یکی از آسیب‌پذیرترین مصارف در پایین دست سد کرخه در سنوات پیشین خصوصا ماه‌های گرم سال، تامین آب شرب منطقه دشت آزادگان بود که برنامه‌ریزی کردیم تاجایی که امکانپذیر است این مصارف از برداشت‌های سنتی کرخه حذف شود و به خط آبرسانی غدیر وصل شوند تا بتوانیم بحران احتمالی پیش‌رو را مدیریت کنیم.

هیچ مسئولی مسئولیت پایین رفتن بیش از تراز کنونی دریاچه سد را نمی‌پذیرد

وی همچنین اظهار داشت: ما هیچگاه بیش از حداکثر ترازی که مجاز به تخلیه هستیم، خروجی نداریم و هیچ مسئولی نیز مسئولیت پایین رفتن بیش از این سطح تراز دریاچه سد را نمی‌پذیرد. فاصله طولی رودخانه کرخه از سد کرخه تا آخرین نقاط مصرف آب بیش از برداشت 400 کیلومتر فاصله دارد و حفظ پایداری جریان در این بازه طولی با توجه به حجم جریان ورودی و شدت تبخیر و تلفات آب کار بسیار سختی است.

چنانچه اشاره کردم از جمله تمهیدات وزارت نیرو و شرکت‌های زیر مجموعه استانی، قطع وابستگی آب شرب مناطق پایین دست رودخانه کرخه بخصوص منطقه دشت آزادگان شامل شهرهای سوسنگرد، حمیدیه، هویزه، بستان و رفیع و مجتمع‌های روستایی از برداشت مستقیم از منشعبات رودخانه است که در آینده نزدیک به ثمر خواهد نشست و بابت تامین آب شرب تاحد زیادی اطمینان حاصل خواهد شد، ضمن اینکه کیفیت آب نیز بهبود خواهد یافت.

حجم ذخیره قابل برداشت جوابگوی آب شرب تا آذرماه نخواهد بود

رئیس حوضه آبریز کرخه و رودخانه‌های غربی گفت: ما در حوضه کرخه دو نقطه آسیب‌پذیر داریم ابتدا اینکه بیش از 52 درصد آب خوزستان به کرخه متصل است که البته با تمهیدات اندیشیده شده خیلی از مناطق به خط غدیر وصل می‌شوند و بخش قابل توجهی از آب از طریق کانال و لوله منتقل می‌شود تا از هدررفت جلوگیری شده و کیفیت آب افت نکند.

همچنین ارتباطی بین رود دز و کرخه وجود دارد که در شرایط اضطرار بتوانیم بخشی از کمبود آب شرب وابسته به سد کرخه را از دز کمک بگیریم. طبق روال متعارف در اقلیم ایران، خصوصا استان خوزستان در ماه‌های اول سال آبی بعد یعنی مهر تا آذر 1401 بارندگی قابل توجهی که منجر به آبگیری موثر سدها شود رخ نخواهد داد به همین لحاظ جانب احتیاط را رعایت کرده و مجبوریم مدیریت منابع آب اعمال کنیم که برای تامین آب شرب مردم دچار مشکل نشویم. گرچه حجم ذخیره قابل برداشت سد کرخه جوابگوی آب شرب تا آذرماه نخواهد بود و حتما باید از حوضه مجاور برای آب شرب کمک بگیریم.

نگران تامین آب 28 هزار راس دام سنگین منطقه هستیم

رجائی تاکید کرد: موضوع دیگر اینکه طبق اعلام سازمان جهاد کشاورزی خوزستان در منطقه دشت آزادگان حدود 28 هزار راس دام سنگین و گاومیش وجود دارد که از آسیب‌پذیری خیلی زیادی در زمان قطع جریان پایه رودخانه کرخه در بازه‌های انتهایی برخوردار است و یکی از محرک‌های نارضایتی‌های اجتماعی و اتفاقات تابستان 1400 هم بودند. مکاتبات و پیگیری‌هایی از طریق وزارت جهاد کشاورزی و استانداری خوزستان صورت گرفته و علیرغم ارائه برنامه‌های اضطراری تدوین شده، هنوز اقدام عملی خاصی انجام نشده و این موضوع دامداران منطقه را نگران کرده است.

در بخش آب شرب چنانکه قبلا هم گفته شد، با اتصال آب شرب منطقه دشت آزادگان به خط غدیر مردم این منطقه از همان پایداری تامین آبی که در مرکز استان وجود دارد بهره‌مند خواهند شد اما در خصوص تامین آب دام‌های سنگین نیاز به توجه ویژه و تسریع در اجرای طرح‌های اضطراری است.