روابط عراق و روسیه؛ انتظاراتی فراتر از وضع موجود

به گزارش ایرنا، در این سفر سه روزه وزیران نفت و تجارت به علاوه اعضایی از کمیسیون روابط خارجی در پارلمان عراق، «فواد حسین» وزیر امور خارجه را همراهی می کنند.

طبق اعلام «احمد الصحاف» سخنگوی وزارت امور خارجه عراق، «ارتقای شراکت ها و تنوع مناسبات اقتصادی و سرمایه گذاری و در پیش گرفتن سیاست دیپلماسی متوازن» از اهداف این سفر است.

در حالی که در سال های گذشته همکاری های تسلیحاتی یکی از گزینه های مهم همکاری با روسیه تعریف می شد، اما به نظر می رسد در این دور از رایزنی های وزیر امور خارجه عراق با مقامات روسی بر دو محور اصلی همکاری های انرژی و تجارت تمرکز شده است.

از روابط روسیه و عراق همواره به عنوان مناسبات تاریخی یاد می شود که سابقه ای بیش از شش دهه دارد، اما در نتیجه اشغال عراق توسط آمریکا در 2003، روابط دو کشور دچار پسرفت شد.

باوجود تلاش های صورت گرفته دو کشور، هنوز این مناسبات در حد انتظارات مسکو و بغداد نیست.

روسیه 13 میلیارد دلار سرمایه گذاری در نفت و گاز عراق

«ماکسیم ماکسیموف» سفیر روسیه در بغداد در 17 مرداد 99 در اظهاراتی حجم سرمایه گذاری های روسیه در بخش انرژی (نفت و گاز) در عراق را 13 میلیارد دلار عنوان کرد.

روسیه با وجود این حجم از سرمایه گذاری اما معتقد است که سهم این کشور با توجه به امکانات و توانمندی و روابط تاریخی و علاقه مندی جدی داخلی که در عراق برای توسعه همکاری با روسیه وجود دارد، بیش از این رقم است.

مسکو همچنان یکی از عوامل اصلی ممانعت در توسعه همکاری ها با عراق را واشنگتن می داند که در طول سال های گذشته به انحای مختلف در این زمینه مانع تراشی کرده است.

به رغم همه اینها، روسیه با سیاست چراغ خاموش، همچنان می کوشد بدون برانگیختن حساسیت های آمریکا، همکاری های اقتصادی، تجاری و سرمایه گذاری به ویژه در بخش های انرژی و تسلیحاتی را توسعه بخشد که به باور صاحب نظران، تاکنون در حوزه انرژی موفقیت های کرملین به مراتب چشمگیرتر بوده است.

مسکو از 2008 که 12 میلیارد و 900 میلیون دلار بدهی خود را به عراق بخشید، روابط انرژی خود را با بغداد از طریق عقد قرارداد چهار میلیارد دلاری با عراق آغاز کرد تا بخشی از پسرفت مناسبات دو جانبه ای که در نتیجه اشغال عراق در 2003 آسیب دیده بود، جبران کند.

روس ها از آن زمان، ورود آرام خود را به بخش انرژی در عراق کلید زدند که بخش اعظم آن، از دروازه کردستان عراق بوده است.

دو شرکت بزرگ نفتی روسیه «لوک اویل» و «گاز پروم» در 2012 با قراردادهای نفتی با دولت محلی اقلیم کردستان عراق، روابط انرژی را با این کشور آغاز کردند.

در 2017 با وجود مخالفت صریح بغداد، از قراردادهای نفتی برخی شرکت های روسی با اربیل اما شرکت «روس نفت» قرارداد 3.5 میلیارد دلاری را با اقلیم کردستان عراق برای توسعه صادرات نفت ابن اقلیم به ترکیه را امضا کرد.

این اعتقاد وجود دارد که رویکرد «سیاست متوازن» که سخنگوی وزارت امور خارجه عراق به مناسبت سفر فواد حسین به مسکو از آن سخن گفته، بخشی از آن مرتبط با قرار دادهای نفتی است که آمریکا در 20 اوت گذشته (30 مرداد99) در جریان سفر پنج روزه «مصطفی الکاظمی» نخست وزیر عراق به واشنگتن، با عراق به ارزش 8 میلیارد دلار امضا کرد.

طبق این باور، بغداد با اطلاع از نگرانی هایی که ممکن است عقد این گونه قراردادهای بزرگ انرژی در سطح منطقه ای و بین المللی به دنبال داشته باشد، برای کسب رضایت مسکو درصدد دادن سهمی از قراردادهای انرژی به روسیه نیز می باشد؛ به ویژه اینکه مسکو یکی از اعضای مهم «اوپک پلاس» به شمار می رود.

در عین حال بغداد همچنین می کوشد خود را در عراق طرف اصلی همکاری و رایزنی در زمینه انرژی با روسیه معرفی کند تا از همکاری های فرعی که بین برخی از شرکت های نفتی روسیه با اقلیم کردستان عراق در گذشته بوده بکاهد.

طبق اعلام قبلی وزارت امور خارجه عراق، در این سفر همچنین وضعیت قیمت های جهانی نفت و توافق اوپک پلاس در زمینه سهمیه های کشورهای عضو بحث و بررسی صورت می گیرد.

روابط تجاری و ناخرسندی مسکو

با توجه به اینکه طبق گفته مقامات آمریکایی حجم تبادلات تجاری سالانه بین بغداد و واشنگتن در حد 15 میلیارد دلار است، این وضعیت با توجه به سهم پایین روسیه از این تبادلات، چندان مورد خوشایند مسکو نبوده است.

حجم تبادلات تجاری بین دو کشور روسیه و عراق طبق گزارش های 2019 در حد یک میلیارد و 500 میلیون دلار بوده است.

این درحالی است که سابقه روابط دو کشور به 1958 (شش دهه قبل) و پیروزی دولت «عبدالکریم قاسم» (رییس جمهور عراقی معروف به گرایش های کمونیستی) بر می گردد و به گفته فعالان بخش اقتصادی در عراق، در این سال (1958) بیش از یکصد طرح سرمایه گذاری روسی در عراق فعال بود.

مسکو در دوره حمله گروه تروریستی داعش (2014 - 2017) کوشید از دروازه همکاری های تسلیحاتی، سهم روابط تجاری را با عراق بالا ببرد اما فشارهای آمریکا مانع این امر شد.

روسیه و عراق در 2015 (اوج جنگ عراق با داعش) قرارداد بزرگ چهار میلیارد و 200 میلیون دلاری برای خرید 40 فروند بالگرد پیشرفته جنگی «ام. آی 35» و «ام. آی 28» موسوم به «شکارچی شب» امضا کردند، اما عراقی ها توانست فقط چهار فروند از آنها را دریافت کنند.

با وجود تلاش برخی از مقامات عراقی برای توسعه روابط تسلیحاتی با روسیه از جمله خرید سامانه موشکی «اس 300» و «اس 400» تاکنون به دلیل وتو واشنگتن همه این حوزه های همکاری به حال تعلیق در آمده است.

کارشناسان، همراهی وزیر تجارت عراق در سفر فواد حسین به مسکو را نوعی چراغ سبز واشنگتن به بغداد دانسته اند تا شاید در این دوره روابط تجاری مسکو و بغداد نیز بهبود نسبی پیدا کند.

روابط عراق و روسیه؛ خواست داخلی

روابط عراق و روسیه علاوه بر وتوهای آمریکا و فشارهایی که واشنگتن برای محدودسازی این روابط ایجاد کرده، در عین حال متاثر از رویکرد پاره ای از شخصیت ها و جریان های سیاسی داخلی در عراق نیز بوده است.

در برهه هایی که مقامات مسئول نزدیک به روسیه در راس هرم قدرت در عراق بوده اند، روابط بین دو کشور شاهد تحرکات بیشتر بوده است.

از «نوری المالکی» نخست وزیر دو دوره عراق (2006 -2010) و (2010 - 2014) به عنوان یکی از مهمترین چهره هایی یاد می شود که همواره از توسعه روابط با روسیه حمایت کرده است.

المالکی در دوره نخست وزیری اش و همچنین زمانی که پست معاون رییس جمهوری (2014 - 2018) داشت چند بار به مسکو سفر کرد و قراردادهای خرید سلاح با روسیه امضا کرد اما به دلیل فشار آمریکایی ها تاکنون این قراردادها به اجرا در نیامده اند.

«حیدر العبادی» نخست وزیر پیشین عراق نیز در دوره نخست وزیری اش (2014 - 2018) به مسکو سفر کرد و قراردادهای همکاری امضا کرد اما آمریکایی ها در برابر اجرای آن مانع ایجاد کردند که از جمله آنها، قرار داد خرید بالگردهای جنگی شکار شب بوده است.

از «عادل عبدالمهدی» نخست وزیر پیشین نیز به عنوان یکی از شخصیت های نزدیک به مسکو یاد می شد که به شدت به توسعه روابط با مسکو اهتمام می داد، این در حالی است که روزنامه «عرب» چاپ لندن در گزارشی در پنجم سپتامبر 2020 (15 شهریورماه 99) از «مصطفی الکاظمی» نخست وزیر و «برهم صالح» رییس جمهوری به عنوان دولتمردان عراقی نزدیک به آمریکا یاد کرده است.

این رویکرد جدید دولتمردان جدید عراقی، از نگاه روس ها پنهان نمانده، بطوری که سفیر روسیه در بغداد اخیرا در اظهاراتی عنوان کرد که 60 مسئول بلند پایه عراقی و روسی در 2019 به دو کشور سفر کرده اند؛ یعنی پنج هیات به ازای هر ماه، اما این رقم در سال 2020 به نحو محسوسی کاهش یافته است، این درحالی است که بطور سنتی جریان های شیعی، کرد و اهل سنت عموما از توسعه روابط با روسیه حمایت می کنند و معتقدند که مسکو بیش از واشنگتن، اوضاع عراق و منطقه را درک می کند و به همین دلیل از حیث داخلی چندان مخالفتی با گسترش این روابط وجود ندارد.

سفر وزیر امور خارجه عراق به مسکو نیز برنامه ریزی آن به اوائل ماه ژوئن گذشته (22 خرداد 99) بر می گردد؛ وقتی که سفیر روسیه از او برای سفر به مسکو دعوت به عمل آورد. در همان زمان برنامه سفر در حوزه همکاری های اقتصادی و تجارت و ارتقای هماهنگی ها بین روسیه و عراق و دیگر کشورهای صادر کننده نفت موسوم به «اوپک پلاس» تعریف شد.

مرکز چهارجانبه و شکستن انحصار آمریکا

مرکز چهار جانبه تبادل اطلاعات و همکاری های امنیتی جمهوری اسلامی ایران، روسیه، عراق و سوریه برای مبارزه با تروریسم که در 1394 ایجاد شد، به باور کارشناسان، نقش تعیین کننده در پرونده مبارزه با تروریسم در عراق و منطقه داشت و به علاوه ژست ظاهری و دروغین آمریکایی ها را در جنگ علیه تروریسم آشکار ساخت.

این مرکز یکی از نمونه های موفق همکاری منطقه ای در مبارزه با تروریسم بود که برخلاف نمونه «ائتلاف بین المللی» به سرکردگی آمریکا که فقط با اهداف بهره برداری تبلیغاتی ایجاد شده بود، این مرکز توانست در طول این سال ها، در مهار تروریسم در منطقه تاثیر واضح خود را بر جای بگذارد.

به اعتقاد کارشناسان، ترور شهید سردار سپهبد حاج «قاسم سلیمانی» فرمانده نیروی قدس و شهید «ابومهدی المهندس» معاون سازمان «الحشد الشعبی» عراق به عنوان فرماندهان مبارزه با تروریسم که از ارکان موفقیت این مرکز بودند، تلاشی از سوی واشنگتن بود تا به نوعی بر همکاری منطقه ای در مبارزه با تروریسم تاثیر بگذارد.

تبادل اطلاعات به ویژه تغذیه اطلاعاتی نیروهای عراقی و سوری در شناسایی و هدف گرفتن مواضع مهم و حساس داعش و تروریست‌های تکفیری در عراق و مواردی نیز در سوریه یکی از مهمترین و موفق ترین کارکردهای این مرکز چهارجانبه در مدت فعالیت خود بوده است.

عراق و روسیه از گذر این مرکز همچنین توانسته اند با شکستن انحصار آمریکا بر پرونده عراق، روابط خود را توسعه دهند.

برهمین اساس، این اعتقاد وجود دارد که واشنگتن در برابر سیاست امر انجام شده، ناچار شده است که به بغداد برای توسعه روابط با مسکو که برخاسته از خواست و مطالبات داخلی عراق است، تن دهد.

• روسیه
• فواد حسین
• بغداد