روایت زمین سست در شاهرود / پتانسیل وقوع پدیده لغزش در تاش و مجن

شاهرود - در نخستین هفته مهرماه 1400 زمین لرزه 3.8 ریشتری مجن را در شمال شرق استان سمنان لرزاند و همین زمین لرزه ساده و کوچک به دلیل سستی زمین، خرابی‌هایی به بار آورد.

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - پدرام حکیم*: شمال شرق استان سمنان هفته اول مهر را با زلزله آغاز کرد آن هم زلزله‌ای به بزرگی 3.8 ریشتر که به نظر نمی‌رسید بتواند خسارتی بر جای بگذارد اما همین زمین لرزه کوچک هم توانست خساراتی را به منازل مسکونی شهر مجن برجای بگذارد.

برخی کارشناسان معتقد هستند بهره برداری غیر اصولی از معادن به خصوص در منطقه تاش و شاهکوه و همچنین شاهوار و مجن در کنار برهم خوردن تراز منابع آبی از جمله مشکلاتی هستند که سبب سستی زمین در منطقه تاش و شاهوار و مجن شده است. از سوی دیگر مجن بر روی یک گسل قرار دارد و به صورت ماهانه تعدادی زمین لرزه در این منطقه به ثبت می‌رسد.

مطالعات برنامه آمایش استان سمنان

در مطالعات برنامه آمایش استان سمنان فصل چهارم می‌خوانیم ملاحظات ایمنی دفاعی، امنیتی منتشره سازمان برنامه و بودجه استان صفحه پانزده؛ از جهت نحوه استقرار نقاط شهری در پهنه بندی خطر زلزله؛ شهرهای مجن و دیباج با عنوان «خطر خیلی زیاد» در جدول گنجانده شده است.

در همین گزارش آمده است از کل روستاهای استان 156 روستا در محدوده خطر خیلی زیاد در پهنه بندی خطر زلزله قرار دارند. از این تعداد روستا دو روستا بیش از 500 خانوار؛ شش روستا 250 تا پانصد خانوار؛ هشت روستا 100 الی 250 خانوار جمعیت دارند.

خطر «رانش و زمین لغزش» ذکر شده در این مطالعات آمایش استانی به شیب تند؛ بارندگی بالا؛ جنس خاک و لایه‌های زیرین آن و... نسبت داده شده است. شیب‌های بالای 30 درصد عموما قابلیت لغزش و ریزش را دارا است.

در صفحه 52 گزارش آمده است: «در ارتباط با مناطق روستایی تعداد 21 روستا در محدوده زمین لغزش و ریزش قرار می‌گیرند سه روستا در شهرستان آرادان؛ 2 روستا در دامغان؛ یک روستا در سرخه شش روستا در شاهرود و 9 روستا در شهرستان مهدی شهر واقع شده است روستاهای شمال شهرستان شاهرود و دامغان در حاشیه شهرهای دیباج و مجن به دلیل واقع شدن بر روی سازندهای تبخیری و مارن از حساسیت بسیار بالایی در مقابل لغزش برخوردار هستند مانند زمین لرزه روستای بادله کوه تلفات انسانی را در سال 82 به همراه داشته است.

پتانسیل وقوع پدیده لغزش

پتانسیل وقوع پدیده لغزش، ریزش و رانش زمین در کشور را باید هر لحظه در نظر گرفت. این پدیده در اکثر استان‌های کشور خسارات اقتصادی فراوانی را به بار آورده است. از روستاهای شاهرود تاش علیا و تاش سفلی در حریم گسل پنج کیلومتر و در معرض خطر خیلی زیاد زلزله قرار دارند. زمین لغزش و رانش تاش علیا را بر اساس آمایش استانی تهدید می‌کند.

پدیده‌ای که خسارات اقتصادی فراوانی را به همراه خواهد داشت؛ تاش علیا و تاش سفلی در حریم گسل پنج کیلومتر و در معرض خطر خیلی زیاد زلزله قرار دارند. مدیرکل محیط زیست استان سمنان در بیست و هشت فروردین ماه 98 برای ریاست سازمان صنعت؛ معدن و تجارت استان سمنان مکتوب تحت عنوان معدن بوکسیت تاش گزارش می‌دهد: «علی هذا با عنایت به بررسی‌ها و وقایع اخیر و نیز تأثیرات منفی فعالیت معدن تاش آن هم به علت قرارگیری در شیب‌های تند بالای 30 درصد و در ارتفاع بالا که با از بین رفتن پوشش گیاهی علاوه بر تخریب منظر؛ قابلیت فرسایش خاک و حتی رانش زمین در منطقه ایجاد کرده است.»

اداره حفاظت محیط زیست شاهرود اردیبهشت 98 تراشیده شدن کوه و خاکبرداری قسمت‌های زیرین و بالایی منطقه با استفاده از مواد ناریه و بسیار شکننده شدن لایه‌های سطحی را گزارش کرده است. رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان نیز در دهم مرداد 97 نمونه حاد و خطرناک مختصات بالا دست مسیر چشمه‌سارهای مهم خرسی و دو انباشت نخاله؛ رانش زمین با ذکر مختصات به دلیل برداشت‌های غیر اصولی؛ تخریب کوه را به اداره کل منابع طبیعی و آبخیز داری استان گزارش داده است.

هشدار از سوی مسئولان

مدیریت بحران با توجه بدین مخاطرات و ملاحظات ایمنی دفاعی امنیتی مطالعات برنامه آمایش استان اقدام به ابطال پروانه بهره برداری معدن بوکسیت کوه شاهوار کرده یا رانش زمینی مانند رانش زمین کالپوش میامی در ابعادی بسیار گسترده‌تر روستای تاش و مخاطرات دیگر ذکر شده در مطالعات آمایش از انواع تهدیدات شهر گردشگری مجن را در بر خواهد گرفت؟

نگاهی به نقشه‌ها و آمارهای ارائه شده از سوی مرکز لرزه شناسی دانشگاه تهران نشان می‌دهد که فقط در یک بازه زمانی 30 روزه هشت زلزله از دو نیم تا 3.8 ریشتری در مجن آمده که تصویر آن را در یادداشت ملاحظه می‌کنید همچنین 20 تیر 1269 هجری خورشیدی برابر با 11 ژوئیه 1890 میلادی، زمین‌لرزه ویرانگری با بزرگای برآورد شده 7.2 ریشتری در مجن آمده‌است همچنین 16 شهریورماه 93 نیز زمین لرزه به بزرگی 4.6 ریشتر در این منطقه ثبت شده که نشان می‌دهد این منطقه مملو از مخاطرات حوزه لرزه نگاری است.

برخی کارشناسان اعتقاد دارند که برداشت غیراصولی از معدن بالا دست منطقه مجن و شاهکوه سبب سست شدن زمین شده است از سوی دیگر باطله‌ها و همچنین عملیات بهره برداری معدن همواره روستای تاش در مجاورت مجن را با مخاطرات سیلاب و همچنین فرود آمدن سیلاب‌ها و گل و لای بر سر مردم این روستا روبرو ساخته است.

*روزنامه نگار و کنشگر مسائل اجتماعی