زیر و بم تشریفات دیپلمات‌ها
روایت مدیر سابق وزارت خارجه از پروتکل‌ها و خط قرمزهای تشریفات
تشریفات دیپلماتیک چیست؟
این عضو بازنشسته وزارت‌خارجه درباره این شغل، وظایف تشریفات و تاثیرش بر مذاکرات و گفت وگوها می‌گوید: «در معنا و مفهوم کلی، تشریفات دیپلماتیک عموما به ترتیبات مراسم دیپلماتیک و رسمی دولتی نظیر ملاقات‌ها، مذاکرات سران و مقامات تراز اول، نحوه برگزاری مهمانی‌های رسمی، نظام نگارش مکاتبات میان دولت‌ها با یکدیگر و وزارت خارجه کشورها با سفارتخانه‌های مقیم، انجام امور دیپلماتیک از جمله تقدیم استوارنامه، تقدم سفیران و امور پشتیبانی دیپلماتیک مربوط می‌شود. کسی که آداب تشریفات را رعایت می‌کند، علاوه بر این‌که به مخاطب، مهمان و طرف مقابل خود احترام می گذارد و او را بزرگ می‌شمارد به شان و شخصیت خود هم احترام می گذارد و متانت خود را نشان می‌دهد.»روزی که آلمانی ها از تیم تشریفاتی ایران تشکر کردند «کوروش مجیدی» با ذکرخاطره‌ای از برگزاری اجلاس عدم تعهد از تاثیر تشریفات دیپلماتیک در نشست‌های مهم می‌گوید: «تشریفات، حتی در نتیجه نهایی هر اجلاس یا مذاکراتی موثر است. مثلا در یک دوره، اجلاس غیرمتعهدها در آفریقای‌جنوبی برگزار شد اما در طول زمان برگزاری آن‌قدر موضوعات ناامنی و بی‌نظمی در اجلاس زیاد بود که باعث نارضایتی شرکت‌کنندگان شده بود تا حدی که مسئول اجلاس در برنامه اختتامیه رسما به این موضوع اشاره کرد که اصلا برای میزبان یعنی آفریقای‌جنوبی خوب نبود یا زمانی قرار شد برای اولین‌بار بخشی از اجلاس امنیتی مونیخ که اجلاس معتبری در دنیاست در تهران برگزار شود. دست اندرکاران اجلاس، در خصوص برگزاری آن در تهران تردید و نگرانی داشتند اما به حدی این نشست خوب و با رعایت همه موازین تشریفاتی انجام شد که مسئول اصلی اجلاس مونیخ در انتهای کار گفت، ما هر بار که تهران درخواست دهد، می‌پذیریم و بسیار راضی هستیم.»
خط قرمزهای خوردنی و نوشیدنی ها «مجیدی» درباره اختلافات در پروتکل‌های وزارت‌خارجه کشور ما در خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها با بقیه کشورها می‌گوید: «در حوزه غذا ما تاکید داریم در ضیافت‌های ناهار و شام، گوشت خوک یا موادی که از اسانس و سس‌های ویژه که از خوک به دست می‌آید سرو نشود. همچنین گوشتی که با ذبح اسلامی آماده نشده باشد هم جز خطوط قرمز است. در نتیجه میز غذای ما محدود به گوشت‌های ذبح اسلامی یا غذاهای دریایی و سبزیجات است. از طرف دیگر در خصوص نوشیدنی‌ها هم محدودیت هست و نباید مشروبات الکلی روی میز باشد. مثلا یادم هست در سفر آقای خاتمی به فرانسه در زمان ژاک شیراک یکی از دعواهای مهم ما با تیم تشریفات کاخ الیزه موضوع سرو مشروبات در هنگام ضیافت ناهار بود که ما قبول نمی‌کردیم و آن‌ها اصرار داشتند چون رسم شان بود اما سرانجام قبول کردند تا زمان حضور رئیس جمهور ایران سرو مشروبات انجام نشود. مثال دیگر این است که دیپلمات ما حق ندارد در هنگام خوردن نوشیدنی، لیوان خود را به لیوان دیگران بزند».رقص محلی با چوب را در برنامه مهمانان خارجی گنجاندیم این دیپلمات کهنه کار خاطره جالبی هم از باز شدن پای رقص محلی در حوزه دیپلماسی دارد و می گوید: «حتی جالب است بدانید در برخی کشورها انجام رقص‌های محلی هم جزو تشریفات دیپلماتیک است. در حالی‌که ما چنین چیزی نداریم. یادم هست در زمان یکی از وزیران خارجه به مراسمی در آفریقای‌جنوبی دعوت شدیم. آن وزیرخارجه ایرانی از ما درخواست کرد که جایش کنار نلسون ماندلا رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی باشد، در حالی که به خاطر هم سطح نبودن کار سختی بود. با این حال توانستیم با مذاکره، او را کنار ایشان بنشانیم. در میانه مراسم هم رقص محلی آفریقای‌جنوبی برگزار شد که ناگهان خود ماندلا هم برخاست و به میان رقص کننده‌ها رفت که وضعیت وزیر ما در آن لحظه دیدنی بود! البته ما در مراسمی چند سال قبل رقص محلی خراسانی را که با چوب انجام می‌شد، گنجاندیم که بسیار هم مورد توجه مهمانان خارجی قرار گرفت و اثر خوبی داشت.»
پوشش تیم‌های تشریفات پروتکل دارد این کارمند بازنشسته وزارت خارجه از جالب‌ترین پروتکل‌های ایران در حوزه تشریفات می‌گوید: «ایران هم بر مبنای قوانین داخلی و عرف حاکم برای خود پروتکل‌هایی دارد که کشورهای دیگر باید رعایت کنند؛ در خصوص پرچم، غذا، لباس، چیدمان روی میزها، سطح افراد شرکت کننده در اتاق مذاکرات و.... مثلا لباس دیپلمات‌های مرد ایرانی باید کت و شلوار، جوراب تیره، کفش تیره با پیراهن روشن با یقه سه‌سانتی متری باشد. دیپلمات ایرانی باید ساعت، جوراب، کفش، پیراهن و کت و شلوارش هماهنگ باشد. ضمن این که استفاده از پاپیون و کراوات هم ممنوع است. همچنین برای خانم‌ها مانتو و روسری تیره با کیف تیره و هم‌رنگ و لباس همراه با کفش‌های تیره پاشنه کوتاه در نظر گرفته شده و پوشیدن چادر الزامی نیست.»وزیر آلمانی کوبیده دوست داشت می‌پرسیم پروتکل ایران در ضیافت‌های ناهار یا شام چگونه است؟ این عضو با سابقه تیم تشریفات می‌گوید: «در ضیافت‌های ایران همیشه غذاهای ایرانی سرو می‌شود و غذای فرنگی نداریم. چون غذاهای ایرانی همیشه مورد توجه و علاقه مهمانان است. مثلا کباب کوبیده ایران شهرت زیادی دارد. یادم هست آقای اشتاین مایر، وزیرخارجه وقت آلمان که الان رئیس‌جمهور این کشور شده به ایران آمده بود. همان ابتدای حضور پشت میز ناهار گفت برای من کباب کوبیده ایرانی بیاورید. در میز ناهار ایران انواع کباب‌ها وجود دارد، مثل کوبیده، جوجه کباب و کباب برگ و خورشت‌هایی مثل فسنجان، قرمه‌سبزی و قیمه بادمجان هم سرو می‌شود. برای دسر از شله زرد، فرنی و بستنی‌سنتی ایرانی استفاده می‌کنیم و انواع آش هم در ضیافت ما وجود دارد. اصولا آشپزهای خوبی در وزارت‌خارجه داریم. ما در ضیافت‌ها نباید خساست به خرج بدهیم و زیبا نیست که غذا کم بیاید، برای همین حدود 20 درصد بیشتر از تعداد مهمانان غذا طبخ می‌شود».
ردیف ها بر اساس سطح شخصیت ها چیده می شود!
مجیدی درباره حواشی نحوه ایستادن امیرعبداللهیان در نشست بغداد هم می‌گوید: «آن جا هم کار اشتباهی بود و نباید وزیر خارجه چنین کاری انجام می‌داد. بعدا به خود ایشان هم گفتم. در چنین اجلاس‌هایی وقتی قرار به عکس یادگاری می شود، ردیف‌ها را بر اساس سطح شخصیت‌ها می‌چینند. ردیف اول روسای‌جمهور و پادشاهان، ردیف دوم نخست وزیران، ردیف سوم وزیران خارجه و ردیف آخر هم نمایندگان ویژه یا معاون وزیران. در هر ردیف هم بر اساس حروف الفبا می‌ایستند. آقای امیرعبداللهیان اگر جای خود را مناسب نمی‌دید، باید به بهانه‌ای در عکس یادگاری شرکت نمی‌کرد اما این که بیاید و جای خود را به هم بزند خوب نیست و در دنیا پیام بسیار بدی دارد. با هر نیتی انجام شود، خروجی خوبی برای کشور و وزیرخارجه ندارد و نداشت.» احمدی‌نژاد را به‌زور راضی می‌کردیم در دیدارهای رسمی، کاپشن نپوشد از «کوروش مجیدی» می‌پرسم که در بین شخصیت‌های سیاسی چه کسانی بیشتر به قواعد تشریفاتی عمل می‌کردند؟ پاسخ می‌دهد: «در میان شخصیت‌هایی که من دیده یا با آن‌ها کار کرده‌ام، مقام‌معظم رهبری چه در زمان ریاست جمهوری و چه زمان رهبری تقید زیادی به رعایت اصول دیپلماتیک دارند. بعد از ایشان آقای خاتمی هم بسیار مراقب رعایت اصول و تشریفات دیپلماتیک بود و حتی در خصوص انگشتر و ساعت خود دقت داشت که با عبا و لباده و کفش‌هایش هماهنگ باشد. آقای احمدی‌نژاد اما در دوره اول ریاست جمهوری اصلا رعایت نمی‌کرد و با هزار دلیل و تحلیل او را راضی می‌کردیم کمتر کاپشن بپوشد. البته در دوره دوم بهتر شد و رعایت می‌کرد. در وزیران خارجه هم دکتر ولایتی، دکتر خرازی و دکتر صالحی مقید بودند و اصول تشریفات را با دقت رعایت می‌کردند.»فرانسه، ژاپن، برزیل و... بیشتر به قواعد دیپلماتیک اهمیت می‌دهند او درباره کشورهایی می‌گوید که بیشتر به رعایت اصول تشریفات اهمیت می‌دهند: «اصولا کشورهایی که سیستم حکومتی پادشاهی دارند، تشریفات محکمی دارند مثلا انگلیس که در این حوزه بسیار قوی است. در اروپا، فرانسه هم خوب رعایت می‌کند و روس‌ها هم تاکید و جدیت زیادی در رعایت تشریفات خود دارند. در آسیا ژاپن، چین و مالزی خوب هستند. در آفریقا، آفریقای جنوبی و در آمریکای لاتین، برزیل تشریفات قوی دارد و در کشورهای همسایه هم ترکیه خوب است. به آمریکای شمالی نرفته ام اما در مجموع از حدود 70 کشوری که از نزدیک دیده‌ام این کشورها بهتر هستند.»
«ظریف» با کف کفش به رفتار «دیوید کامرون» واکنش نشان داد موضوعی که در برخی مواقع حاشیه‌ساز می‌شود، نحوه نشستن دیپلمات‌هاست. کوروش مجیدی می‌گوید: «این موضوع عموما حاشیه‌ساز است. اصولا نحوه نشستن روی صندلی بسته به این‌که دسته‌دار باشد یا بدون دسته فرق می‌کند. مثلا اگر صندلی دسته‌دار باشد، گرفتن دسته صندلی نشانه داشتن استرس است یا اگر پاهای بلندی دارید باید آن‌ها را جمع کنید و در یک طرف قرار دهید. در عرف دیپلماتیک مقام بالاتر باید دست خود را برای دست دادن جلو بیاورد و نباید مقام پایین‌تر زودتر از مقام بالاتر اقدام به دست دادن کند. در نشستن روی صندلی هم نباید خود را روی صندلی ول کنید یا نباید جوری پای خود را روی پای دیگر بیندازید که کف کفش شما به سمت طرف مقابل باشد. این کار توهین‌آمیز است. یادم می‌آید آقای روحانی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل دیداری با دیوید کامرون نخست وزیر وقت انگلستان داشت. در میانه ملاقات، کامرون پای خود را روی پای دیگر انداخت به گونه‌ای که کف پایش به سمت روحانی بود. نمی‌دانم رئیس‌جمهور متوجه شد یا نه اما به‌خاطر قبایی که پوشیده بود، نمی‌توانست واکنش مناسبی نشان دهد. آقای ظریف اما طوری پای خود را گذاشت که کف پایش به سمت کامرون باشد که حرکت جالبی بود.»
پروتکل های دیپلماتیک برای استفاده از پرچم چیست؟ از او درباره گذاشتن پرچم در این دیدارها می‌پرسیم که به تازگی هم مورد توجه قرار گفت. او پاسخ می‌دهد: «موضوع پرچم مسئله بسیار مهمی در حوزه تشریفات است. حتی استفاده از پرچم کوچک یا بزرگ هم متفاوت است. مثلا برای هیچ مقامی غیر از وزیرخارجه و بالاتر نباید پرچم گذاشت. اگر در سیستم ما پرچم برای مقامات دیگر می‌گذارند، دلیل بر درست بودن کار نیست. البته در کشور ما تقریبا به صورت کم نظیری سران قوا در سطح رئیس‌جمهور هستند و آن ها هم می‌توانند پرچم بگذارند اما تقریبا در بیشتر دنیا رئیس‌مجلس یا رئیس قوه‌قضاییه پروتکل خاصی ندارد و نیاز به پرچم ندارند. مثلا ما با یکی از روسای اسبق مجلس شورای‌اسلامی به روسیه رفته بودیم. آن جا تیم تشریفات رئیس دومای روسیه قبول نمی‌کرد که فرش قرمز بیندازد و ما با اصرار یک برنامه استقبال نسبتا رسمی را تدارک دیدیم. همچنین یادم هست در دیدار مرکل نخست وزیر آلمان و رئیس جمهور آمریکا تعداد پرچم‌های آلمان یک عدد کمتر از پرچم‌های آمریکا بود و همین جنجال بزرگی در رسانه‌های آلمانی ایجاد کرد. در عرف دنیا هم برای مقام همسطح پرچم گذاشته می‌شود و اگر دیدار بین مقام بالاتر و پایین‌تر باشد، فقط پرچم کشور مقام بالاتر گذاشته می‌شود. زمانی با وزیرخارجه به اجلاس مونیخ رفته بودیم، برای یک مذاکره دوجانبه گفت که روی مبلمان راحتی در حاشیه اجلاس بنشینیم. من گفتم این جا جای مناسبی برای ملاقات رسمی نیست و جایی که من مهیا کرده ام بهتر است و اگر می‌خواهید مذاکره غیررسمی کنید اشکال ندارد اما مذاکره رسمی این جا جایش نیست و گذاشتن پرچم نشان‌دهنده مذاکره رسمی است».
مامور تشریفات مقصر وارونه بودن پرچم کشورمان در دیدار باقری بود او درباره حواشی پرچم وارونه روی میز در سفر معاون سیاسی وزیرخارجه به پاکستان هم می‌گوید: «معمولا همراه هر هیئتی که اعزام می شود یک مامور تشریفات هم هست و در کنار او کارکنان سفارت هم هستند که به نظرم مشکل اصلی از طرف این ها بوده است. ضمن این که اصولا نیازی به پرچم نبود. چون همان‌طور که گفتم وزیرخارجه به بالاتر، نیاز به پرچم دارد. مگر این که ایشان به عنوان نماینده ویژه ایران مذاکره می‌کرد. البته بعد از تیم تشریفات و سفارت باید خود باقری و هیئت همراهش هم حواس‌شان می بود که پرچم وارونه نباشد».
