سردرگمی برجامی در کاخ سفید
همزمان با پنج‌سالگی خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهور پیشین آمریکا از توافق هسته ای برجام، «علی واعظ» و «ولی نصر» با نگارش مقاله ای مشترک در وبگاه «فارن‌افرز» آمریکا، از عدم‌امکان‌پذیری احیای برجام سخن گفتند و در عین حال بر توافق منطقه ای بین ایران و کشورهای عرب منطقه به‌جای توافق برجام تاکید کردند.
علی واعظ، چهره ای نزدیک به رابرت مالی و عضو گروه بین‌المللی بحران و ولی نصر که به عنوان مشاور جرج بوش پسر و باراک اوباما فعالیت کرده است، در این مقاله نوشتند: «از آنجا که عربستان پس از گذشت دیرزمانی، بار دیگر با تهران روابط حسنه برقرار کرده است، شاید این امکان وجود داشته باشد که توافق منطقه ای حاصل شود؛ توافقی که توامان می تواند هم از مداخله ایران در شبه جزیره عربستان جلوگیری کند و هم در مقابل برنامه هسته ای این کشور مانع ایجاد کند.» همچنین آنها نوشتند: «این کشورها [ایران و کشورهای عربی] می توانند برای همیشه غنی سازی اورانیوم بالای 5درصد را کنار بگذارند، برای همیشه از بازفرآوری پلوتونیوم دست بکشند و پروتکل الحاقی به معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای را تصویب کنند.
به‌منظور برآورده کردن این الزامات، ایران می تواند ذخایر 20 و 60درصدی مواد شکاف پذیر موجود خود را تا زیر 5درصد ترکیب یا آنها را به خارج از کشورش ارسال کند.» این اظهارات ولی نصر و علی واعظ در خصوص واگذار کردن برنامه هسته ای ایران در مقابل برخی همکاری های منطقه ای با انتقاداتی از سوی تحلیلگران و کارشناسان این حوزه مواجه شد. از جمله حسین موسویان، دیپلمات پیشین و مذاکره‌کننده سابق هسته‌ای کشورمان در مقاله ای برای نشریه «ریسپانسیبل استیت‌کرفت» انتقاداتی را نسبت به محتوای این مقاله به‌ویژه بخش های مربوط به مرگ برجام و جایگزین کردن آن با ترتیبات خلیج فارس عاری از سلاح هسته ای مطرح کرده است. موسویان با بیان اینکه از محتوای مطلب نصر و واعظ این‌گونه برداشت می‌شود که برجام منتفی است و باید ترتیبات خلیج‌فارس عاری از سلاح هسته ای جایگزین آن شود، ادامه داد: «اگر پیشنهاد کنیم که برجام نابود شود، همان خواست اسرائیل است چون جایگزین آن یعنی سیستم همکاری خلیج‌فارس سال‌ها زمان می برد تا بر سر آن توافق شود و در این فاصله تحریم ها علیه ایران باقی می ماند.»
دیپلمات پیشین ایران در مقاله ای برای نشریه ریسپانسیبل استیت کرفت فرمولی را برای ادامه پرونده هسته ای ایران و همکاری های منطقه ای ارائه داد که به‌طور خلاصه موارد زیر را شامل می‌شود: 1- برجام طبق قطعنامه 2231 احیا شود؛ 2- تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا انجام شود؛ 3- همزمان ترتیبات همکاری جامع در حوزه خلیج‌فارس شامل همکاری های سیاسی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی و عاری بودن خلیج‌فارس از سلاح های هسته ای و کشتار جمعی در دستور کار قرار گیرد و مذاکرات برای رسیدن به توافق شروع شود.» وی توضیح داد که در این فرمول برجام در حال اجراست و ایران تحریم نیست و تهران می تواند برای موافقت‌نامه جامع منطقه ای نیز وارد مذاکره شود.
سردرگمی بایدن در مقابل ایران
حسین موسویان در ابتدای این مقاله با اشاره به سردرگمی دولت جو بایدن در مواجهه با برنامه هسته ای ایران نوشت: «بایدن از یک‌سو می گوید دیپلماسی بهترین گزینه است و از سوی دیگر تاکید دارد که برجام در دستورکار نیست.» موسویان با اشاره به توقف مذاکرات از سپتامبر 2022 (شهریور 1401) نوشت: «مساله ارسال سلاح از ایران به روسیه و بحث ناآرامی های داخلی در ایران باعث شد که کشورهای غربی تمرکز خود را از مذاکرات بردارند.»
گزینه های سیاسی غرب
دیپلمات پیشین ایران معتقد است که آمریکا و اروپا در این شرایط سه‌گزینه سیاسی را می توانند در دستورکار داشته باشند. نخست «توافق موقت» یا پلنB است که در آن آمریکا تحریم هایش را در مقابل کاهش برنامه هسته ای ایران کاهش خواهد داد. هرچند ایران قبلا این گزینه را رد کرده است؛ زیرا اهرم چانه‌زنی ارائه شده توسط ذخایر اورانیوم بسیار غنی خود را در ازای تخفیف محدود تحریم ها در یک توافق موقت ناپایدار از دست خواهد داد.
به گفته موسویان، یک نسخه واقعی تر از این گزینه جایگزین بیشتر برای بیشتر خواهد بود. ایران مایل است تحریم ها بر موسسات مالی و صادرات نفت برداشته شود. ایالات‌متحده و اروپا نگران ذخایر اورانیوم بسیار غنی‌شده ایران و برقراری مجدد پایبندی داوطلبانه ایران به پروتکل الحاقی هستند. با این حال، توافق موقت راه حلی پایدار نخواهد بود و در هر صورت بعید است که دولت بایدن با لغو تحریم ها بر موسسات مالی ایران و صادرات نفت به عنوان بخشی از توافق موقت موافقت کند. این تحلیلگر گزینه دوم را که توسط طرف های اروپایی برجام در دست بررسی است، فعال کردن «مکانیزم ماشه» عنوان کرد و نوشت با مکانیزم ماشه می توانند همه تحریم های تعلیق‌شده توسط برجام را بازگردانند.
این سناریو نیز خطراتی دارد و ممکن است با دنبال کردن آن ایران نیز از ان پی تی خارج شود. اما سومین گزینه ای که موسویان به آن اشاره دارد و درواقع پاسخی به مقاله واعظ و نصر است، ازسرگیری مذاکرات مستقیم، مصالحه روی برخی اقدامات اعتمادسازی برای مهار تنش ها، احیای برجام براساس پیش‌نویس توافق‌نامه اوت 2022 و انجام تبادل زندانیان خواهد بود. وی در بخشی از این مقاله اشاره می‌کند که ایران و ایالات‌متحده در مورد جزئیات مبادله زندانیان به توافق رسیده اند، اما واشنگتن احتمالا از واکنش سیاسی داخلی نگران است؛ زیرا این معامله شامل آزادی حدود 7میلیارد دلار از سرمایه های ایران است که در خارج از کشور محبوس شده اند.
همچنین موسویان به همکاری های ایران و آژانس پس از توافق در مارس 2023 پرداخت و تاکید کرد: «با این توافق، نصب مجدد دوربین ها در برخی از تاسیسات هسته ای ایران آغاز شد. چنین اقدامات اعتمادسازی در صورتی مفید خواهد بود که اقدامات متقابل از سوی آمریکا متناسب با آن باشد.» دیپلمات سابق ایران معتقد است که در خصوص مسائل منطقه ای می توان بعد از احیای برجام، گفت‌وگوی میان ایران و سایر کشورهای حوزه خلیج‌فارس را آغاز کرد. توافق اخیر برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک بین ایران و عربستان‌سعودی فرصتی طلایی برای آغاز گفت وگوی منطقه ای درباره امنیت جمعی ایجاد کرده است.
وی افزود: «چنین گفت وگویی می تواند به توافق برای همکاری در زمینه امنیت انرژی و مسائل دریایی در خلیج‌فارس، نزدیکی اعراب و فارس و حل و فصل بحران‌های منطقه ای در یمن، لبنان، سوریه و عراق منجر شود.» موسویان در نهایت تاکید کرد که برجام باید به‌عنوان مسیری برای بازسازی سیستم امنیت منطقه ای صلح آمیز در خلیج‌فارس و خاورمیانه گسترده تر مورد توجه قرار گیرد.
--> اخبار مرتبط