سرویس‌های جاسوسی پشت برخی موسسات غیرمجاز اعزام دانشجو | گفتگو
مدیر کل بورس و اعزام دانشجویان سازمان امور دانشجویان گفت: ما آمار داریم که بعضاً پشت برخی از موسسات غیرمجاز اعزام دانشجو، سرویس‌های جاسوسی نشستند. یعنی آمار داریم که فلان مجموعه پول دریافت می‌کند که فلان تعداد مشخص را از کشور خارج کند.
گروه دانشگاه خبرگزاری تسنیم- زینب امیدی: در سال‌های اخیر، مهاجرت تحصیلی از ایران به کشورهای مختلف، به ویژه برای دانشجویان جوان، به مساله‌ای تبدیل شده که به‌طور عمده ناشی از مشکلات اقتصادی، عدم وجود فرصت‌های مناسب شغلی و آموزشی در داخل کشور است. بسیاری از خانواده‌ها، با امید به آینده‌ای روشن‌تر برای فرزندانشان، تصمیم به اعزام آنان به خارج از کشور می‌گیرند. اما این فرآیند، به‌ویژه زمانی که تحت نظارت مؤسسات غیرمجاز قرار می‌گیرد، می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.
مشکلات ناشی از مهاجرت تحصیلی به کشورهای مختلف و معضلاتی که دانشجویان در این مسیر با آن روبرو هستند، باید مورد بررسی قرار گیرد. از کلاه‌برداری‌های موسسات غیرمجاز که خانواده‌های بی‌خبر را فریب می‌دهند تا فشارهای اجتماعی، اقتصادی و حتی خطرات جانی و روانی که دانشجویان در معرض آن قرار دارند. به همین خاطر برای بررسی این مسائل به سراغ محمد محمدی مسعودی، مدیر کل بورس و اعزام دانشجویان سازمان امور دانشجویان رفتیم.
در این گفتگو، به برخی از پرونده‌های خاص که در آنها دانشجویان ایرانی در خارج از کشور گرفتار شبکه‌های مافیایی مواد مخدر و حتی جاسوسی شده‌اند، پرداخته شده است که در ادامه متن این گفتگو را از نظر می‌گذرانید:
تسنیم: به عنوان اولین سوال، می‌خواهم به بحث مهاجرت دانشجویان بپردازم؛ مسئله‌ای که این روزها در موردش صحبت‌های زیادی می‌شود. آمارهای مختلفی در این خصوص منتشر می‌شود که گاهی اوقات شامل سیاه‌نمایی یا سفیدنمایی است. نظر شما در خصوص پدیده مهاجرت دانشجویان چیست و آیا با آنچه که گفته می‌شود موافق هستید؟ آیا این آمارها واقعاً سیاه‌نمایی یا سفیدنمایی است؟
مسعودی: در ابتدا باید عرض کنم که مقوله مهاجرت، به‌ویژه مهاجرت دانشجویی، به چند دسته تقسیم می‌شود. یکی از این دسته‌ها دانشجویانی هستند که در ایران تحصیل کرده‌اند و برای ادامه تحصیل در مقاطع تحصیلات تکمیلی به خارج از کشور می‌روند تا تجربه بیشتری کسب کنند و سپس تصمیم بگیرند که در کجا زندگی کنند. این افراد ممکن است تصمیم بگیرند به کشور خود بازگردند و در آنجا خدمت کنند یا در نقطه دیگری از دنیا این مسیر را ادامه دهند. اما مسئله دیگری که در مهاجرت دانشجویی وجود دارد و مغفول هم مانده، گروهی هستند که در سنین پایین‌تر، مانند 17-18 سالگی، در رشته‌های مورد علاقه خود در ایران پذیرفته نمی‌شوند و مجبور می‌شوند برای ادامه تحصیل به خارج از کشور بروند. این دسته از دانشجویان در واقع فرصت تحصیل در رشته‌های مورد نظرشان را در داخل کشور از دست داده‌اند.
ناترازی در رشته‌های دانشگاهی؛ جایی برای همه نیست!
به نظر من، هم از لحاظ کمیت و هم از لحاظ کیفیت، مهاجرت دانشجویان یک مسئله مهم و قابل بررسی است. حالا بگذارید با آمار صحبت کنم. در سال 1401، گروه آزمایشی تجربی 580 هزار نفر داوطلب داشت که از این تعداد، 50 هزار نفر معدل پایه دوازدهم آنها بیش از 19.75 بوده است. این یعنی این دانش‌آموزان افراد بسیار باهوش و درس‌خوانی بودند که در رقابت برای رشته‌های محبوب مانند پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی شرکت کردند. با این حال، ظرفیت پذیرش در این رشته‌ها در سال 1400 حدود 8000 نفر بود و طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار شد که این ظرفیت به میزان 20 درصد در هر سال افزایش یابد. به این ترتیب، در سال 1401، ظرفیت پذیرش به 9600 نفر رسید.
خشک شدن سرچشمه رشته‌های ریاضی و فنی مهندسی
اما ما با یک مشکل ناترازی مواجه هستیم. در حالی که تعداد داوطلبان در گروه تجربی بسیار زیاد است (580 هزار نفر)، تعداد ظرفیت‌های موجود برای پذیرش محدود است. در گروه ریاضی‌فیزیک، به‌ویژه در سال‌های اخیر شاهد کاهش چشمگیر داوطلبان هستیم. مثلا در سال 1403 ما 120 هزار داوطلب داشتیم، در حالیکه سال گذشته 145 هزار داوطلب حضور داشتند و این یک وضعیت کاریکاتوری است.
در حقیقت این ناترازی می‌تواند در آینده مشکلات جدی به‌وجود آورد، چرا که در صورت کاهش داوطلبان در رشته‌های فنی و مهندسی و خشک شدن سرچشمه در این حوزه ممکن است کشور با کمبود نیروی متخصص در این حوزه‌ها مواجه شود. درست مثل برخی کشورهای اروپایی که برای برخی صنایع خود نیروی کار ندارند و مجبور به گرفتن نیروی کار خارجی شده‌اند یا صنایع آنها به کشورهایی مثل بنگلادش و هند که نیروی کار زیادی داشت مهاجرت کردند و ما هم باید منتظر بنشینیم تا چنین اتفاقی برایمان رخ دهد.
تحصیل غیرمجاز 16هزار دانشجوی ایرانی در یکی از کشورهای منطقهدر حال حاضر با اطلاع دقیق خدمت شما عرض می‌کنم، در بعضی از رشته‌ها، درصد بیکاری در کشور منفی است. این بدین معناست که شغل وجود دارد اما متخصصی که در آن شروع به کار کند وجود ندارد. یعنی صنایع و کارخانه‌ها به دنبال نیروی کار هستند، اما متخصصین لازم را نمی‌توانند جذب کنند.
تسنیم: این آمار برای رشته‌های ریاضی است؟
مسعودی: بله، به عنوان مثال، من با مدیرعامل یکی از صنایع مهم کشور جلسه‌ای داشتم، او می‌گفت هنگامی که فراخوان برای جذب 300 نفر اعلام کرده بودند، توانسته بودند تنها 12 نفر استخدام کنند. این نشان‌دهنده بحران بالقوه‌ای است که در آینده ممکن است کشور با آن روبه‌رو شود. در حالی که در گروه تجربی، 580 هزار نفر در رقابتی شدید برای ورود به رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی شرکت می‌کنند، بسیاری از این افراد ممکن است علی‌رغم دو سال صرف زمان و تلاش بی‌وقفه و دست کشیدن از همه تفریحات خود؛ نتوانند در این رشته‌ها پذیرفته شوند.
در نتیجه، ممکن است این افراد به گزینه‌های دیگر روی آورند. یا برای کنکور سال آینده بمانند یا بیخیال رشته پزشکی شده و در رشته دیگری مشغول تحصیل شوند و یا تصمیم بگیرند برای ادامه تحصیل به کشورهای دیگر بروند. این واقعیت نشان‌دهنده یک چالش مهم در نظام آموزش عالی کشور است.
تحصیل در خارج از کشور، حالا به هر قیمتی!
من تلاش کردم اطلاعاتی و آماری که می‌دهم دقیق باشد. یک زمانی فقط پولدارهای ما بچه‌هایشان را برای تحصیل به خارج می‌فرستادند، اما الان به حدی رسیده که بسیاری از خانواده‌ها درگیر این ماجرا هستند. خانواده‌ها، در تلاش برای فراهم کردن شرایطی هستند که فرزند عزیز و دلبندشان که مثلاً نتوانسته در رشته مورد نظرش قبول شود، هرطور که شده در رشته مورد علاقه‌اش درس بخواند. من چون مسئولیت نظارت بر مؤسسات اعزام دانشجو را برعهده دارم، مشکلات این دانشجویان که به خارج از کشور می‌روند را از نزدیک دیده‌ام و در ادامه توضیح خواهم داد که چه کلاهبرداری‌هایی از آنها شده است.
تسنیم: رفتن این دانشجویان چه هزینه‌هایی برای کشور در بردارد؟ شرایط دانشجویانی که با موسسات غیرمجاز اعزام دانشجو رفته‌اند چگونه است؟
مسعودی: ببینید، کوچک‌ترین مسئله، مسئله اقتصادی است، تصور کنید چقدر ارز از کشور خارج می‌شود و خانواده‌ها چقدر هزینه‌های سنگین می‌دهند! به عنوان مثال، در یکی از کشورهای همسایه ما، متوسط شهریه‌ای که سالانه برای رشته پزشکی پرداخت می‌کنند حدود یک و نیم میلیارد تومان است. این مبلغ فقط شهریه دانشگاه است، هزینه‌های زندگی در آن محاسبه نشده است. اما مسئله‌های دیگری هست که در برابر این هزینه‌های اقتصادی، بسیار بزرگ‌تر و پررنگ‌تر هستند. مثلاً ما باید آمار بگیریم و بررسی کنیم که همین خروج ارز چقدر به ما آسیب می‌زند. اما اتفاقات دیگری که می‌افتد، جنبه‌های مهم‌تر این بحران را نشان می‌دهند.
عواقب تحصیل غیرمجاز در خارج / وقتی مدارک اعتباری ندارند!
بسیاری از این افراد برای تحصیل در رشته‌های مورد علاقه‌شان، در دانشگاه‌هایی ثبت‌نام می‌کنند که شهریه کمتری می‌گیرند اما اکثر این دانشگاهها از نظر ما معتبر نیستند.
تسنیم: یعنی مدرک آنها در صورت بازگشت به کشور معتبر نیست.
مسعودی: بله. ما در وزارت علوم و هم سازمان دانشجویان، هر سال لیست دانشگاه‌های معتبر را اعلام می‌کنیم تا مشخص شود کدام دانشگاهها مدارک معتبری دارند. این به آن معناست که دانشگاه‌هایی که در این لیست قرار ندارند، از نظر ما اعتباری ندارند.
یعنی اگر فردی برود و مثلاً در آن دانشگاه یک رشته مهندسی بخواند، مدرکش در ایران معتبر نیست. وزارت بهداشت هم همین رویکرد را دارد. وزارت بهداشت بررسی‌هایی انجام داده و برای رشته‌های علوم پزشکی نیز لیست دانشگاه‌های معتبر مشخص شده است. اگر فردی از کشور خارج شود، پزشکی بخواند و آن دانشگاه در لیست دانشگاه‌های غیرمعتبر وزارت بهداشت باشد، وقتی بازگردد، تنها مدرک دیپلم او معتبر خواهد بود و مدرک پزشکی‌اش ارزش و اعتباری نخواهد داشت.
«سال فروشی» دانشگاه‌های پزشکی خارج از کشور
حالا سوال پیش می‌آید چرا برخی دانشگاهها غیرمعتبر هستند؟ یا چرا برخی دانشگاهها در لیست قرار نمی‌گیرند؟ پاسخ خیلی واضح است. ببینید، تیم‌های مختلفی برای بازرسی می‌روند و بررسی‌های دقیقی انجام می‌دهند.
یک نمونه از این بررسی‌ها را از دوستانم در وزارت بهداشت شنیده‌ام. آنها گفتند که به یک دانشگاه در یک کشور خارجی رفتند که اتفاقاً این دانشگاه تعداد زیادی دانشجوی ایرانی داشت و متوجه شدند که آن دانشگاه پذیرش را به صورت "فروشی" انجام می‌دهد. یعنی سال می‌فروشند! به این معنا که، به‌جای اینکه از سال اول تحصیل کنید، می‌توانید با پرداخت مبلغی، مستقیماً از سال سوم شروع به تحصیل کنید.
خب مشخص است که چنین شیوه‌ای نمی‌تواند مورد تأیید وزارت بهداشت قرار بگیرد. وزارت بهداشت نمی‌تواند با جان مردم بازی کند، اجازه نمی‌دهد که افرادی که از این شیوه‌ها استفاده کرده‌اند؛ در ایران تیغ جراحی به دست بگیرند و در نظام سلامت فعالیت کنند.
یک نمونه دیگر را نگاه کنیم. ما دانشگاهی در یکی از کشورهای منطقه داریم که بیش از2400 دانشجوی پزشکی و دندانپزشکی ایرانی دارد. حالا آیا این دانشگاه اصلاً چنین ظرفیت تربیتی دارد؟ آیا توانایی آموزش این تعداد دانشجوی پزشکی و دندانپزشکی را دارد؟ قطعاً خیر. مشخص است که این دانشگاه تنها برای درآمدزایی چنین ظرفیتی را ایجاد کرده است و نه برای آموزش. به همین دلیل، چنین دانشگاهی به لیست بلک‌لیست (دانشگاه‌های غیرمعتبر) افزوده می‌شود.
ما آنها را به عنوان پزشک قبول نداریم و مدرک دیپلمشان معتبر است
اما مسئله اینجاست که چه اتفاقی برای این دانشجویانی که در حال تحصیل هستند می‌افتد؟ فرض کنیم که این دانشگاه به لیست دانشگاه‌های غیرمعتبر اضافه شود. آیا دانشجویی که در ابتدا آنجا ثبت‌نام کرده، می‌دانسته که دانشگاه غیرمعتبر است؟ بسیاری از دانشجویان اصلاً آگاهی ندارند و خانواده‌ها نیز به دلیل شهریه‌های کمتر، تصمیم به اعزام فرزندانشان به چنین دانشگاه‌هایی می‌گیرند. نتیجه چیست؟ دانشجویان گرفتار یک سیستم سوداگرانه می‌شوند. آنها اگر به کشور بازگردند، ما آنها را به عنوان پزشک قبول نداریم و مدرک دیپلم آنها معتبر خواهد بود.
تسنیم: در یکی از مصاحبه‌های قبلی با خود من، آماری درباره یکی از کشورهای منطقه ارائه کردید که 16 هزار دانشجوی ایرانی در آنجا مشغول به تحصیل هستند. آمار جدیدی در خصوص آن کشور دارید؟
تحصیل غیرمجاز 30 هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور
مسعودی: بله الان اما آمار جدید نشان می‌دهد که این تعداد به حدود 30 هزار نفر رسیده است. جالب اینکه، از این 30 هزار نفر، 70 درصد آنها در دانشگاه‌های غیرمعتبر ثبت‌نام کرده‌اند. خانواده‌ها هزینه‌های هنگفتی کرده‌اند، اما فرزندانشان در دانشگاه‌هایی تحصیل می‌کنند که مدارکشان در ایران به رسمیت شناخته نمی‌شود.
بگذارید از زاویه دیگر نیز این مساله را بررسی کنیم تا ببینید چطور این موسسات باعث می‌شوند دانشجویان ما راه پس و پیش نداشته باشند. برخی از این موسسات روابطی با کارشناسان ثبت‌نام دانشگاه‌های کشورهای خارجی دارند. با استفاده از این روابط، مسیریابی درستی انجام نمی‌دهند و دانشجو را دور می‌زنند. برای مثال، به جای ثبت‌نام رسمی، دانشجو را با نادیده گرفتن آزمون‌های ورودی یا مصاحبه‌های دانشگاه معتبر، به شکلی غیراستاندارد ثبت‌نام می‌کنند. اینجاست که بسیاری از دانشجویان، بعد از یک سال تحصیل در ارزیابی آن دانشگاه، اخراج یا دیپورت از کشور مقصد می‌شوند.
تسنیم: یعنی عملا دانشجو در کشور غریب نمی‌تواند به هیچ کجا اعتراض کند!
مسعودی: بله و شاید حتی دیگر نتواند آن موسسه اعزام دانشجو را پیدا کند. تصور کنید فردی برای تحصیلاتش 4 میلیارد تومان هزینه کرده، شهریه داده، خانه اجاره کرده و همه این کارها را با امیدی بزرگ انجام داده است، اما در نهایت اخراج می‌شود. پول خانواده از دست رفته است و دانشجو سرگردان و بلاتکلیف مانده است. این ماجرا دردناک است.
شخصی در اصفهان 4 میلیارد برای تحصیل در خارج داده بود و حالا مالباخته است
ما موردی داشتیم که فردی به سازمان امور دانشجویان آمد، یک پیرمرد روستایی که موسسه‌ای غیرمجاز در شیراز سرش کلاه گذاشته بود و پول زیادی از او گرفته بود. او زمین کشاورزی‌اش را فروخته بود تا دخترش را به خارج بفرستد و چون موسسه غیرمجاز بود باید از مراجع قضایی کار را پیگیری می‌کرد. حالا، خودتان فکر کنید چرا این اتفاق می‌افتد؟ دو ماه پیش هم یک مورد دیگر در اصفهان گزارش شد که فردی 4 میلیارد به یک موسسه غیرمجاز اعزام دانشجو داده بود اما طرف ناپدید شده بود و اصلا به مرحله اعزام نرسیده بود.
فکر مهاجرت از دانشگاهها به مدارس کشیده شده است / ایرانیان خارج از کشور چطور می‌توانند مسئله سربازی‌شان را حل کنند؟/ گفتگو با سید علی حسینی وقتی آرزوی تحصیل به حسرتی دردناک تبدیل میشودبعضی خانواده‌ها زندگی خودشان را بر ادامه تحصیل فرزند خود در رشته دلخواه می‌فروشند و شاید در سال‌های اول کمک کنند، اما ممکن است نتوانند برای سال‌های بعدی نیز این حمایت مالی را ادامه دهند. این فرزند باید چکار کند؟ بسیاری از آمارهایی که ما در خارج از کشور داریم، چه در کشورهای شرق و چه در غرب، نشان‌دهنده این است که این بچه‌ها مجبورند به کارهای خلاف روی بیاورند. چه دختر خانم و چه آقا پسر، در دام‌هایی می‌افتند که اصلاً قابل بیان نیست و بسیار خطرناک است. ما پرونده‌هایی داشتیم که این دانشجویان در مافیای مواد مخدر گرفتار شده‌اند آن هم به خاطر تأمین معاش.
سرویس‌های اطلاعاتی تهدید جدید برای دانشجویان ایرانی خارج از کشور
ما پرونده‌هایی داریم که دانشجویان در مافیا گرفتار شده‌اند و اتفاقات ناگواری افتاده است. این مسئله مالی به حدی نگران‌کننده شده که سفارتخانه‌های ما حساس شده‌اند و پیگیر هستند تا راهی برای این مشکلات بیابند.
برخی از این بچه‌ها تن به کارهایی می‌دهند که عواقب خوبی ندارد. مواردی از خودکشی داشتیم، مثلاً دختری در فلان کشور خودکشی کرده است.
تسنیم: این دانشجو که خودکشی کرده در چه رشته‌ای تحصیل می‌کرده؟
مسعودی: پزشکی. وقتی این اتفاقات کنار هم گذاشته می‌شوند، نشان می‌دهد که جلوگیری از ادامه این شرایط به نفع کشور، خانواده‌ها و بچه‌هاست و نیاز به اطلاع‌رسانی گسترده وجود دارد. باید واقعی نگاه کرد. باید شرایط کشور خودمان را به دقت بررسی کرد. وقتی بچه‌ای فرستاده می‌شود، باید شرایط فرهنگی آن کشور را بررسی کرد. فقط هزینه سال اول تحصیل را نبینند، بررسی کنند بچه ما در کجا اقامت خواهد داشت، در چه شرایطی.
مافیای مختلفی که در کشورهای مختلف وجود دارند، از مافیای مواد مخدر گرفته تا دیگر فعالیت‌های غیرقانونی و برده‌داری که عموما خانواده‌ها به آنها آگاه نیستند.
خانواده‌ها عموما استرس شدیدی پس از نتایج کنکور و مشخص شدن نتایج آن می‌گیرند و چون مثلا دخترشان قبول نشده است، می‌خواهند کاری کنند که در کشوری دیگر آرامش یابد. اما باید تفکر کنند که آخر و عاقبتش چه می‌شود. اینجاست که باید به تفکر وطنی و وظیفه‌هایی که نسبت به این جوانان داریم توجه کنیم. مسئله بعدی این است که برخی از این افراد در دام سرویس‌های اطلاعاتی می‌افتند. اینها گزینه‌های خوبی برای سرویس‌ها هستند.
تسنیم: منظورتان جاسوسی است؟
مسعودی: بله. سرویس‌های جاسوسی مختلف به سراغشان می‌آیند و از آنها بهره‌برداری می‌کنند. منظور، جاسوسی است؛ سرویس‌های جاسوسی آن کشورها از این جوانان برای منافع سرویس‌های خودشان استفاده می‌کنند و علیه کشور ما فعالیت می‌شود. باید آگاه باشند که اگر یک بار این راه را انتخاب کردند، راه برگشتی نخواهند داشت.
تسنیم: مجموعا چه تعداد از دانشجویان ما به صورت غیزمجاز در خارج از کشور تحصیل می‌کنند؟ آیا آمار دقیقی دارید؟
مسعودی: در یکی از کشورهای همسایه بیش از 30 هزار دانشجوی ایرانی در حال تحصیل هستند که 20 هزار نفر آنها غیر مجاز تحصیل می‌کنند. در یک کشور دیگر 8900 دانشجو داریم که عمدتا هم پزشکی می‌خوانند و 8500 نفر آنها غیرمجاز تحصیل می کنند. در یک کشور دیگر 2700 دانشجو داریم که 2500 نفرشان غیرمجاز محصلند.
تسنیم: پس تا اینجا ما چیزی بالغ بر 30 هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور داریم که به صورت غیرمجاز در حال تحصیل هستند.
مسعودی: ما باید بدانیم درباره چه کسانی صحبت می‌کنیم؟ صحبت از دختران و پسران 17-18 ساله است که دلبند خانواده‌های خود هستند. اینها نمی‌خواهند خارج از کشور تحصیل کنند، اما به دلیل اینکه ما شرایط را برایشان فراهم نکردیم، مجبورند به خارج بروند. این موضوع بحث اقتصادی سنگین به وجود می‌آورد و پیوندهای عاطفی و وطن‌پرستی گسسته می‌شود. در نتیجه، «مهاجرت‌های اجباری قطعی» اتفاق می‌افتد.
پشت پرده بعضی از موسسات غیرمجاز، سرویس‌های جاسوسی هستند
من بارها و بارها به مسئولین گفته‌ام، باید بدانیم که افتخار جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی در حفظ و نگاهداشت جوانانش است؛ همانطور که در این 47 سال با داذن این همه شهید یک وجب از خاکش را نداده است. آیا ما مسئولین باید بشینیم و فقط نظاره‌گر این مسئله و از دست دادن جوانانمان باشیم؟ یا باید سریعاً یک قرارگاه تشکیل شود که روی این مسائل کار کند و بفهمیم که چه باید بکنیم.
باز تاکید می کنم ما درب‌ها را نمی‌بندیم و هرکسی آزاد است هرکجای دنیا که می‌خواهد برود و درس بخواند؛ اما من بحثم روی افرادی است که به خاطر کوتاهی امثال من تصمیم به رفتن می‌گیرد. خب روی این مساله که می‌شود برنامه ریزی کری کرد.
ما آمار داریم که بعضاً پشت بعضی از این موسسات غیرمجاز، سرویس‌های جاسوسی نشستند. یعنی آمار داریم که فلان مجموعه پول دریافت می‌کند که فلان تعداد مشخص را از کشور خارج کند.
تسنیم: تا این لحظه چه تعداد موسسه غیرمجاز در کشور مشغول فعالیت هستند؟
فعالیت 530 موسسه غیرمجاز اعزام دانشجو در کشور
مسعودی: آنچه که ما جمع آوری و رصد کردیم بالای 530 موسسه غیرمجاز در حال فعالیتند که با تابلو هم در کشور کار می کنند. خانواده‌ها باید مراقب باشند موسسات غیرمجاز معلوم نیست که به کجاها وصل اند. باید از خودشان از فرزندانشان مراقبت کنند که بعداً دچار آسیب نشوند. این موسسات یک فضای کاذبی را ایجاد می‌کنند. قشنگ برای شما یک جهنمی را از ایران تصور می‌کند.
تسنیم: ما به این اصطلاحا رویافروشی می‌گوییم.
مسعودی: رویا فروشی بله. به دانشجو می‌گویند چرا اینجا ماندی؟ برو! اصلاً از زندگی آنطرف یک کعبه آمال و آرزو ترسیم می‌کند. حالا حتی شده فلان روستای فلام کشور که حتی تا به حال اسنمش را هم کسی نشنیده را برای بچه‌های ما بهشت جلوه می دهد و به قول شما رویا فروشی می‌کند.
بعضاً بعضی از بورسیه‌هایی که بعضی از کشورها اعلام می‌کنند را به طول دقیق و کامل به دانش آموز یا داوطلب توضیح نمی‌دهند. ما می‌دانیم فلان کشور اروپایی برای بورس خود شرط معدل یا شروط دیگری دارد؛ اما به دانشجو نمی‌گویند به شرط حفظ شرط معدل بورسیه تو تا آخر تحصیل خواهد ماند. اما از روز اول با دروغ دانشجو را می‌فرستند و خیلی وقت‌ها از ترم‌های بعدی بورسیه شامل حال او نمی‌شود و وارد فضایی می‌شود که نه راه پس دارد نه پیش.
ما داریم همین الان می‌بینیم در فلان کشور اروپایی این اتفاق می‌افتد. تعداد زیادی از دانش‌آموزان ما گول و فریب این موسسات را خوردند و الان آنجا گرفتار شدند.
تسنیم: ما طی سال‌های اخیر شاهد رشد قارچ‌گونه موسسات غیرمجاز اعزام دانشجو بودیم و خب هرساله سازمان امور دانشجویان نیز لیست اسامی این موسسات را اطلاع رسانی می‌کند؛ اما چرا با وجود این اقدامات ما همچنان شاهد مالباخته شدن تعداد بیشماری از دانشجویان و خانواده‌هایشان هستیم؟ راهکار شما چیست؟
مسعودی: اولا که ما باید علت العلل این ماجرا را بررسی کنیم. من اوایل صحبتم اشاره کردم که چرا این بازار شکل گرفت؟ بخاطر اینکه وضعیت کاریکاتوری ایجاد کردیم، یک ناترازی ایجاد کردیم و به اندازه آن عطشی و تقاضایی که نسبت به این سه رشته محبوب وجود دارد؛ ظرفیت ایجاد نکردیم.
ما سال 66 بر اساس آمارهایی که هست 6400 نفر پزشکی گرفتیم، سال 66 در اوج جنگ در اوج نداری و در اوج شرایط سختی که در کشور حاکم بود. سال 1400 چند نفر پزشکی گرفتیم؟ 8 هزار نفر. سی و چهار سال از آن زمان گذشته، آیا در این 34 سال بیمارستان اضافه نشده؟ آیا دانشگاه اضافه نشده؟ صندلی اضافه نشده؟ آیا امکانات ما بیشتر نشده؟ یونیت پزشکی بیشتر نشده؟ به مراتب بیشتر شده است.
دانشگاه صحرایی راه اندازی کنیم
ما باید امکانات را ایجاد کنیم، اما بیایید واقع گرایانه به این ماجرا بپردازیم. با همون مسئله که گفتم این افراد فرزندان و دلبندان ما هستند و اگر از دستشان بدهیم، دادیم. آنها افراد بی‌سوادی نیستند و طبق آمار معاون آموزشی وقت وزارت بهداشت 50 هزار نفر آنها با معدل‌های بالای 19 دارند. خب ما چه فکری برایشان کردیم؟ من جایی صحبت کردم که ما زمانی بیمارستان صحرایی می‌ساختیم، حالا باید دانشگاه صحرایی بسازیم. شاید بعضی بخندند؛ اما ما در وضعیت بغرنجی قرار داریم.
اعتقاد من این است که بیمارستان داریم، امکانات داریم، همه چیز فراهم است. بله، باید وزارت بهداشت را در این مسئله تقویت کرد. نه تنها وزارت بهداشت، بلکه وزارت علوم هم باید از نظر اقتصادی تقویت شود و کل حاکمیت به این مسئله توجه داشته باشد. خود دولت باید توجه کند، باید هزینه کند و امکانات لازم را در اختیار بگذارد. اینکه چه سازوکاری بچینیم، قابل طراحی است.
ما باید مسئله را بپذیریم و طراحی کنیم. مثلاً الان متوسط شهریه‌ای که در سال، دانشگاه‌های کشورهای همسایه ما برای تحصیل در رشته پزشکی دریافت می‌کنند، حدود یک و نیم میلیارد تومان است. درست است، این مبلغ را فرزند ما (دانشجوی ایرانی) می‌دهد. خارج از این هزینه، باید دید هزینه زندگی چقدر است و چه مقدار ارز از کشور خارج می‌شود.
بنابراین باید طراحی داشته باشیم؛ یک مدل اقتصادی که مبتنی بر عدالت باشد. ما نمی‌گوییم فردی که پولدار است بتواند صندلی پزشکی بخواند و کسی که از قشر روستایی است، نتواند. قطعاً این مدل باید مبتنی بر عدالت باشد. باید دانشگاهها تأمین شوند. اگر دانشگاه نتواند هزینه‌های خود را تأمین کند، نمی‌تواند ظرفیت خود را بالا ببرد. دانشگاه باید بتواند نیروی انسانی، اساتید و تجهیزات خود را تأمین کند. همه اینها امکان‌پذیر است به شرط اینکه حمایت مالی انجام شود.
نگاه نباید این باشد که فقط دولت هزینه‌ها را تأمین کند، بلکه باید ببینیم چگونه می‌توانیم یک بسته حمایتی مالی طراحی کنیم تا دانشگاهها تقویت شوند و دانشجویان عزیز در کشور خودشان درس بخوانند.
باید یک دیپلم جامع داشته باشیم
ما باید مثل بسیاری از کشورهای دنیا، یک دیپلم جامع داشته باشیم. این موضوع همین الان در شورای عالی انقلاب فرهنگی مورد بررسی است. مثلاً چرا دانش‌آموزی که دیپلم ریاضی یا تجربی دارد، نتواند در انتخاب رشته دانشگاه خود، آزادانه تصمیم بگیرد؟ برای مثال اگر نخبه ما علوم پزشکی تهران قبول شد بتواند انتخاب دوم خودش را روی رشته‌های دیگری مثل کامپیوتر یا برق تهران بزند. باید این فرصت را فراهم کنیم که دانش‌آموز بتواند از سبد نخبگانی رشته‌های فنی، مهندسی یا علوم انسانی انتخاب کند.
تسنیم: این طرح هنوز مصوب یا تصویب نشده؟ در حد طرح مساله است؟
مسعودی: از طرح مساله جلوتر رفته و در مرحله مشورت هست. ما کشورهای مختلف را آنالیز کردیم. در بسیاری از کشورها مانند فرانسه، آلمان، چین، روسیه، سنگاپور و مالزی، دیپلم‌های رشته‌های مختلف از هم جدا نیستند و دروس تفاوت زیادی با هم ندارند و یک دیپلم دارند. ما هم می‌توانیم یک دیپلم یکپارچه داشته باشیم. این کار به دانش‌آموز اجازه می‌دهد که در کنکور، هم رشته‌های پزشکی و هم رشته‌های فنی را انتخاب کند. اکثر تغییرات برای عملیاتی شدن کم‌هزینه است و می‌تواند با برنامه‌ریزی به‌سرعت اجرا شود.
لزوم تغییر ذائقه آموزشی دانش‌آموزان و از مدارس
راه حال سوم، تغییر ذائقه است. ذائقه دانش‌آموزان ما سمت‌وسوی خاصی پیدا کرده است. من اعتقاد دارم این یک فضای کاذب است که بعضاً به وجود آمده. موضوع این است که بچه‌ها ذائقه خود را به سمت یکسری انتخاب‌های نادرست برده‌اند.
تسنیم: ذائقه برای رفتن؟
مسعودی: خیر، برای انتخاب رشته که صرفا دوست دارن پزشک یا دندان پزشک شوند. البته در برخی موارد این ذائقه برای مهاجرت تحصیلی است، اما عمدتاً این فضا ناشی از تبلیغات مافیای کنکور در مدارس ماست. باید ذائقه دانش‌آموزان را به واقعیت نزدیک کنیم و آنها را از فضای کاذب دور سازیم. این کار زمینه‌ساز انتخاب‌های بهتر و منطقی‌تر خواهد شد. مقدار زیادش باز مبتنی بر فضای حاکم بر مدارس ماست. فضای حاکم بر مافیای کنکور ماست. خیلی راحت به شما بگویم مساله این است که باید یک جایی رقابتی باشد که از دل آن رقابت یک عده نان بخورند.
«مهاجرت» هیئت علمی دانشگاهها را به 20سال قبل برگردانده استمن از یک دانش آموز پایه دهم شنیدم که مدرسه‌اش که غیر انتفاعی است سال انتخاب رشته که باید انسانی، ریاضی یا تجربی را انتخاب کنند، برای تبلیغ رشته پزشکی چندبین پزشک را به مدرسه آورده‌اند. بعد پشت پرده ماجرا چه بود؟ کی هزینه این پزشک را برای تبلیغات می‌دهد؟ همان موسسات کنکوری که می‌خواهند از این فضای رقابتی شدید پول دربیاورند. پس به نظرم یک سری از این ذائقه‌سازی‌ها، ذائقه کاذبی است که در بچه‌های ما ایجاد شده و باید برای آنها تبین کنیم که دنیا فقطدر پزشکی خلاصه نمی‌شود. از طرفی جذابیت رشته‌های دیگر را به آنها معرفی کنیم.
ببینید ما در خیلی از این رشته‌های مرتبط با ریاضی و فیزیک رشته جذاب و مهم و پول‌سازی داریم که دانش‌آموز ما در جریانش نیست. برای این کار ما الان طرحی که داریم، طرح بورسیه‌هاست.
تسنیم: همان 13 سبد بورسی که دوسال است راه افتاده؟
مسعودی: قبلا 13 تا بود، الان برخی ادغام شده و 10 سبد بورسی داریم. یکی از سبدهای بورسی، بورس صنعت و مشاغل است که فرد همزمان که درس می‌خواند از همان روز اول حمایت مالی هم می‌شود و شغلش نیز تضمین می‌شود. مثل دانشگاه فرهنگیان، که از روز اول امنیت شغلی و امنیت مالی دارید و الان خیلی از ذائقه دانش‌آموزان ما به سمت این دانشگاه کشیده شده است. کنار فرهنگیان باید در کشور بورس پتروشیمی، بورس نفت، بورس وزارت نیرو و بورس همراه اول داشته باشیم.
ایجاد سبد بورسی برای امنیت شغلی جوانان در جامعه
قاعدتاً اگر این سبد شکل بگیرد، دانش‌آموزان احساس می‌کنند که در آینده امنیت شغلی و مالی دارند، و این موضوع باعث می‌شود که به سمت رشته‌هایی که چنین امنیتی را ارائه می‌دهند، جذب شوند. در واقع، وقتی دانش‌آموز می‌داند که در آینده در این رشته‌ها شغل ثابت و پردرآمدی خواهد داشت، ترغیب می‌شود که وارد این حوزه‌ها شود. در دفترچه کنکور، شرکت‌های زیادی معرفی شده‌اند.
تسنیم: تعدادی از این شرکت‌ها را نام می‌برید؟
مسعودی: برای مثال، سال گذشته شرکت انرژی اتمی و سایپا را داشتیم و امسال نیز علاوه بر آنها 25 شرکت دیگر مثل تپسی و همراه نیز داشتیم. امسال شرکتی را داشتیم که از روز اول به دانشجویی که جذب کرده بود، ماهی 21 میلیون تومان پرداخت می‌کرد. حتی در صنعت نفت هم بورس‌های جذابی وجود داشت. به‌عنوان مثال، بورس صنعت نفت پیش از این نیز بسیار جذاب بود، با اینکه در اهواز با شرایط آب و هوایی خاص هم بود، اما بچه‌های نخبه ما آنجا را انتخاب می‌کردند. بسیاری از آنها اکنون جزو نخبگان صنعت نفت کشور هستند.
تسنیم: آیا آماری از میزان استقبال دانشجویان در این دوسال از ده سبد بورسی دارید؟
مسعودی: باید بگویم که این بورس‌ها تازه وارد دفترچه کنکور شده‌اند و ملاحظات خاص خود را دارند. در انتخاب شرکت‌ها باید دقت زیادی به‌عمل آید و قراردادهایی که بسته می‌شود باید از کیفیت و صحت بالایی برخوردار باشد. به‌طور مثال، تغییرات مدیریتی ممکن است روی روند کار تاثیر بگذارد و دانشجویان باید در این تغییرات آسیب نبینند. به‌طور کلی می‌توانم بگویم که در مقطع کارشناسی و حتی کارشناسی ارشد، با وجود اینکه در دفترچه ظرفیت‌های محدودی برای پذیرش وجود داشت، استقبال از این بورس‌ها به‌صورت چشمگیری افزایش یافته و بسیاری از دانشجویان برای مصاحبه‌ها اقدام کرده‌اند. به‌عنوان نمونه، از هجدهم دی‌ماه امسال فراخوان جدیدی برای جذب دانشجویان منتشر شده است.
این نشان می‌دهد که روند پذیرش دانشجویان در حال حاضر در حال شروع مجدد و استارت‌خوردن است. اگر بخواهیم به‌طور دقیق‌تر بگوییم، مشاغل خاص می‌توانند ذائقه دانش‌آموزان را تغییر دهند و آنها را به سمت رشته‌هایی با امنیت شغلی و مالی بیشتر جذب کنند. این مسیر نیاز به کار جدی و اصلاحاتی در این زمینه دارد. همه سه راهکاری که گفتم و این اقدامات باید به‌طور فوری و با اولویت انجام شوند و دولت و حاکمیت باید به این نتیجه برسند که یک تیم خاص و سریع باید وارد عمل شوند.
تسنیم: یک فلش بک به بحث موسسات غیرمجاز اعزام دانشجو بزنم. کارگروهی متشکل از 6 وزارتخانه با هدف جلوگیری از فعالیت این موسسات و ارائه راهکار در این خصوص تشکیل شد. می‌خواهم بدانم به چه سرانجامی رسید؟
مسعودی: برخورد با موسسات غیرمجاز نیز یکی از اقدامات ضروری در این زمینه است. حالا اگر بخواهیم به موضوع موسسات غیرمجاز دانشجویی اشاره کنیم، باید بدانیم که کارگروهی تشکیل شده است تا فعالیت این موسسات را تحت نظارت و کنترل قرار دهد. این کارگروه به نظارت بر موسسات مجاز اعزام دانشجو پرداخته و هر موسسه‌ای که بخواهد در این حوزه فعالیت کند، باید از این گروه مجوز بگیرد. فعالیت موسسات تحت این مجوزها انجام خواهد شد و تمام دستورالعمل‌ها و مقررات لازم رعایت می‌شود.
در واقع، یک سال اینها را نظارت می‌کنیم. مجوز یک‌ساله به این افراد می‌دهیم. اگر تخلفی نداشته باشند، دیگر دو سال، دو سال، اینها تمدید می‌شود. ما هم نظارت فیزیکی داریم، هم بازرسی مشخص. اگر خدایی نکرده بین این موسسه و آن داوطلب مسئله پیش بیاید، می‌توانند بیایند به ما شکایت کنند. ما یک کارگروه و یک شورای حل اختلاف در داخل خود کارگروه داریم که آن را بررسی می‌کند و بین اینها، در واقع، حکم هست و تشخیص می‌دهد. خیلی از این مواقع همان‌جا حل و فصل می‌شود. اما اگر داوطلب ما سراغ موسسه غیرمجاز رفته باشد، من کاری نمی‌توانم انجام بدهم؛ یعنی باید برود در دستگاه قضایی ثبت شکایت کند. این کار، کار در واقع دستگاه قضایی است.
مدیرکل بورس و اعزام دانشجویان: 100هزار ایرانی خارج از کشور تحصیل می‌کنند / «کانکت» در تلاش برای بازگشت نخبگان اولین گام در جلوگیری کلاهبرداریهاخیلی از این موسسات مجاز، هر ماه به‌روزرسانی می‌شود و روی سایت ما موجود است. به صراحت تأکید می‌کنم، به‌عنوان کسی که خارج از کشور را تجربه کرده و کشورهای مختلف دنیا را دیده‌ام، با چشم باز به خانواده‌ها این مسئله را مطرح می‌کنم؛ تا می‌توانید شرایط را فراهم کنید که فرزندتان در داخل کشور درس بخواند. این یک اصل مهم است. ولی، به هر دلیلی، اگر به این نتیجه رسیدید که نه، من واقعاً دلایل خاص خودم را دارم، می‌خواهم بچه‌ام در فلان نقطه دنیا درس بخواند و نیاز دارم که یک موسسه به من مشورت بدهد و مسیر درست را به‌صورت تخصصی به من نشان بدهد، اینجا حتماً مراجعه کنید به سایت ما و موسسات مجاز را نگاه کنید و بروید سراغ همان موسسات مجاز. که اگر خدایی نکرده برایتان مشکلی پیش آمد، بتوانید به کارگروه ما مراجعه کنید، به دبیرخانه کارگروه مراجعه کنید و ما کمکشان می‌کنیم.
فضای مجازی بستری برای سواستفاده موسسات غیرمجاز اعزام دانشجو
ما انواع مختلف موسسات غیرمجاز داریم، یک سری از اینها اصلاً وجود فیزیکی ندارند، در فضای مجازی حتی خارج از کشور نشستند. فضای اینستاگرام دارند، فضای تلگرام دارند و از آنجا دارند چه‌کار می‌کنند؟ خط دهی می‌کنند. یک سری موسساتی در داخل کشور وجود دارند. اینها موسسات دانشجویی نیستند؛ موسسه حقوقی هستند، مشاوره حقوقی می‌دهند، موسسه کاریابی هستند، موسسه آموزشی هستند. فیزیکی وجود دارند و خیلی از شهروندان ما به خاطر اینکه تابلو دارند به آنها اعتماد می‌کنند. در حالی که این موسسه اصلاً مجوز ندارد و جز موسسات غیرمجاز ما محسوب می‌شود.
خیلی باید خانواده‌ها حواسشان باشد. ما تأکید داریم هر موسسه را حتماً از روی سایت نگاه کنند. اصلاً از آنها بخواهند که بگویند مجوزشان کجاست و باید نصب کرده باشند تا فرد بتواند ببیند. الآن آنچه که ما تا به امروز انجام دادیم، 532 موسسه غیرمجاز را احصا کردیم و به مراجع قضایی نیز معرفی می‌کنیم و ان‌شاءالله که دستور قضایی مناسبی هم صادر خواهد شد و با این موسسات برخورد قانونی صورت بگیرد.
تسنیم: فعالیت این موسسات چه جنبه کیفری دارد؟ یعنی از لحاظ قانونی برای مدیران و کارکنانی که توی موسسات فعالیت می‌کنند آیا جنبه کیفری در نظر گرفته شده یا نه؟
مسعودی: ببینید، این را من در واقع توصیه می‌کنم که حتماً با خود مسئولین قضایی مصاحبه کنید و بپرسید. آنچه که از نظر ما مشخص شده، در پرونده‌هایی که به ما مراجعه شده و داریم می‌بینیم، بعضی از اینها کلاهبرداری و تشویش اذهان عمومی هستند، بعضی مخل امنیت هستند و اگر خیلی ناظر نگاه کنیم تحصیل مال نامشروع محسوب می‌شود. چون فرد مجوزی برای این کار ندارد. مجوز گرفته مثلاً مشاوره حقوقی بدهد. حق ندارد که بیاید و پذیرش تحصیلی و مسائل دیگر انجام بدهد پس می‌شود تحصیل مال نامشروع.
تسنیم: قوه قضائیه به این مساله تا این لحظه ورود جدی داشته یا خیر؟
برخورد جدی دستگاه قضا در راه است
مسعودی: قوه قضاییه به این مسئله ورود جدی کرده است. الآن خوشحالیم که این مسئله جدی‌تر مطرح شده است. دادستان محترم ورود پیدا کرده، سازمان بازرسی ورود پیدا کرده و همه دست به دست هم داده‌اند. نهادهای انتظامی کشور، نهادهای امنیتی کشور پای کار هستند که این مسئله موسسات غیرمجاز خیلی سریع و قاطعانه حل و فصل بشود و حقوق شهروندی مردم حفظ بشود. ما خیلی تأکید داریم به اینکه این حق شهروندی مردم ما هست و آنها مطلع نیستند چه خبر است. ما که مطلع هستیم چه اتفاقاتی در این موسسات غیرمجاز می‌افتد، موظفیم به مردم اطلاع‌رسانی کنیم. از آن طرف ماجرا هم موظفیم که با این موسسات برخورد قاطعانه داشته باشیم.
تسنیم: آیا ما به زودی شاهد این برخورد قاطع خواهیم بود؟
مسعودی: ان‌شاءالله ما شاهد این برخورد خواهیم بود در آینده. حتماً، حتماً.
تسنیم: آقای دکتر مسعودی، خیلی ممنونم از اینکه وقت‌تان را در اختیار من و خبرگزاری تسنیم گذاشتید. اگر فکر می‌کنید نکته‌ای مغفول باقی مانده و در سوالات نبوده، بفرمائید.
حمایت دولت از ماندگاری نخبگان
مسعودی: دولت جدید مستقر شده و روی کار آمده است. بسیار خوشحالم که رئیس‌جمهور محترم، بارها و بارها، در جلسات مختلف چه در جلسات با نخبگان، چه در جلسات با دیگر متخصصین تأکید داشتند که باید نخبگان را حفظ کنیم. ایشان خطاب به نخبگان گفتند: «بمانید. تحت هر شرایطی در کشور خودتان بمانید و به کشور خودتان خدمت کنید.» این بسیار ارزشمند است. خدا قوت می‌گویم؛ این نگاه بسیار ارزشمند است و نشان‌دهنده نگاه حاکم بر دولت و حاکمیت است. اگر علاوه بر مواضع رئیس‌جمهور، به مواضع حضرت آقا از گذشته تاکنون هم نگاه کنیم، تمام بحث ایشان این است که «چکار کنیم برای نگه داشتن نخبگان؟ برای حفظ نخبگان؟» امخاطب اصلی صحبت‌های مقام معظم رهبری و رئیس‌جمهور نظیر منِ مسئول است. ما مدیران و مسئولین، خطاب این صحبت‌ها هستیم که باید شرایطی را فراهم کنیم که نخبگان بمانند.
یعنی نگه داشتن نخبگان نباید صرفاً تبدیل به یک شعار یا دغدغه فکری شود؛ باید به‌صورت یک برنامه عملیاتی درآید. ما باید برای این مسئله، دقیقاً روی زمین و در یک فضای شفاف، منطقی و معقول، اقداماتی انجام دهیم. باید یک سری برنامه‌ها طراحی و اجرایی کنیم تا خروج نخبگان را کاهش دهیم. مثلاً بگوییم اگر این برنامه‌ها را اجرا کنیم، خروج نخبگان ما 5 درصد کاهش پیدا می‌کند. بنابراین ما اعتقاد داریم که مخاطب صحبت‌های رهبری و رئیس‌جمهور، ما هستیم. مسئولین باید راهکارهای عملیاتی برای حفظ و نگه داشتن نخبگان در کشور ارائه و اجرا کنند.
