"سمت" در عمر 40 ساله خود به کدام سمت حرکت کرد؟

به گزارش ایسنا، درست بیش از چهار دهه پیش یعنی پس از تعطیلات 30 ماهه دانشگاه‌ها در کشور که به دلیل وقوع انقلاب فرهنگی اتفاق افتاد، بنیان‌های فکری مدرنیته و علوم انسانی مدرن مورد توجه مسئولان و دغدغه‌مندان فرهنگی کشور قرار گرفت و به دلیل ماهیت اسلامی بودن انقلاب 57، موضوع اسلامی‌سازی علوم انسانی نیز در اوایل انقلاب و سال‌های بعد از آن از سوی مسئولان اصلی برجسته شد.

بر این اساس و در اوایل پیروزی انقلاب، کسانی که دست به انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌ها زدند، معتقد بودند، علوم فعلی دانشگاه‌ها به خصوص علوم انسانی که با تفکرات فکری انسانی سرکارو دارد باید دچار تحولی اساسی شود و باید بتوانیم علوم فعلی را با رویکرد اسلامی در دانشگاه‌ها آموزش دهیم.

بر این اساس ستاد انقلاب فرهنگی که مأموریت داشت تا بر اعمال ارزش‌های اسلامی بر نظام آموزشی کشور نظارت کند، دروس دانشگاهی را به پنج گروه علوم انسانی، کشاورزی، مهندسی و تکنولوژی، پزشکی و علوم پایه تقسیم کرد که هر گروه زیر نظر یک گروه تخصصی اداره می‌شد.

"سمت" چگونه شکل گرفت؟

مدافعان انقلاب فرهنگی نیز معتقد بودند که رشته‌های علوم انسانی از فرهنگ غربی تاثیر پذیرفته‌اند و برای پاکسازی و اسلامی‌سازی آن، موضوع‌های درسی، ابزارها و روش‌های تحقیق این رشته باید اصلاح شوند. اگر چه هنوز با گذشت بیش از 4 دهه از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران اتفاق نظر واحدی در خصوص بومی‌سازی یا اسلامی‌سازی علوم انسانی شکل نگرفته و برداشت‌های متنوعی از این موضوع وجود دارد، اما در انقلاب فرهنگی، بیشترین کار در زمینه علوم انسانی انجام شد و مسئولان ترجیح دادند با شکل‌گیری سازمانی مستقل در عرصه اسلامی کردن علوم انسانی تلاش کنند.

از آنجا که انقلاب اسلامی ما در بن و بنیاد، انقلابی فرهنگی است و در انقلاب فرهنگی، سهم عمده بر عهده علوم انسانی است در نتیجه در هفتم اسفند سال 63 در سیزدهمین جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی که جایگزین ستاد انقلاب فرهنگی بود، موضوع تأسیس سازمانی مستقل به نام "سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها" (سمت) به تصویب رسید، با این هدف که در زمینه علوم انسانی به ویژه از نظر پیوند آنها با مسائل اسلامی به تدوین کتب مبنایی از قبیل مبانی اقتصاد اسلامی، مبانی حقوق اسلامی، سیاست اسلامی، فلسفه سیاست و... و نیز کتب درسی برای دانشگاه‌ها بپردازد. در واقع هدف این سازمان، تالیف کتاب‌های علوم انسانی و نیز متون زبان‌های تخصصی همه رشته‌ها برای دانشجویان دانشگاه‌های سراسر کشور عنوان شد.

پس از تصویب تشکیل سازمان "سمت" در شورای عالی انقلاب فرهنگی، مرحوم دکتر احمد احمدی که خود از سال 1360 عضو این شورا بود سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) را نام‌گذاری کرد و به مدت 33 سال نیز مدیریت این سازمان را عهده دار بود و تلاش کرد از زمان تأسیس این سازمان تا خرداد ماه 1397 پیوند عمیقی بین حوزه و دانشگاه شکل بگیرد. وی همچنین سعی نمود رویکرد اسلامی به منابع دانشگاهی و تألیف کتاب‌های درسی دانشگاهی همسو با ارزش‌های ایرانی و اسلامی در رشته‌های علوم انسانی محوریت داشته باشد.

 همچنان که رهبری در توصیف عملکرد سال‌های گذشته سازمان سمت در دروه مرحوم دکتر احمدی تاکید کردند: "یکسره در خدمت علم و تحقیق و تربیت جوانان جویای علم بوده است".

چراغ راه "سمت"

شورای عالی انقلاب فرهنگی از همان بدو تاسیس "سمت" با ابلاغ مصوبه‌ای وظایف و چراغ راه این سازمان را روشن کرد. بر این اساس بررسی و شناسائی نیازهای پژوهشی آموزش عالی به منابع علمی، مبنایی، درسی و کمک درسی در زمینه علوم اسلامی و انسانی، اجرای طرح‌های پژوهشی بنیادی، کاربردی و توسعه‌های به منظور تحقق اهداف سازمان، فراهم آوردن امکانات لازم و متناسب با فعالیت‌های پژوهشی مرتبط، همکاری پژوهشی میان علمای حوزه‌های دینی و استادان دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی داخل و خارج کشور، ارائه خدمات مشاوره‌ای به اشخاص حقیقی و حقوقی بر اساس نتایج فعالیت‌های علمی و پژوهشی انجام شده، انتشار مجله، کتاب، جزوه آموزشی، تولید نرم‌افزار و برنامه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای متناسب با اهداف «سازمان» طبق ضوابط و مقررات مربوط، برگزاری همایش‌های علمی و ارائه دستاوردهای پژوهشی در قالب کارگاه‌های آموزشی با رعایت ضوابط و مقررات مربوط، اقدام برای تصنیف، تألیف و ترجمه مآخذ مبنایی، درسی و کمک درسی و سایر منابع علمی به زبان فارسی و غیرفارسی متناسب با برنامه‌های مصوب، رصد جریانات فکری و اندیشه‌های مطرح در منابع درسی و علمی دانشگاهی در حوزه علوم انسانی و بررسی و نقد آنها، طبع، نشر و فروش کتب، ماخذ، مجلات و سایر تولیدات علمی و پژوهشی در داخل و خارج از کشور و ایجاد ارتباط و توسعه همکاری و تعامل با صاحبنظران، اندیشمندان، دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی و مراکز مشابه (حقیقی و حقوقی) در داخل و خارج از کشور 11 وظیفه اصلی عنوان شده در اساسنامه سازمان عنوان شده است.

"سمت" در عمر 40 ساله خود چه کرد؟

در همین راستا اگر بخواهیم در یک نگاه گذرا به برخی از مهم‌ترین عملکردهای سازمان سمت اشاره کنیم می‌توان گفت، تشکیل 36 گروه تخصصی به منظور مدیریت تولید محتوای علمی - دانشگاهی در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اسلامی، تولید محتوای علمی قریب به 2300 عنوان کتاب مبنایی، درسی و کمک‌درسی دانشگاهی، ویرایش و آماده سازی 2080 عنوان کتاب با عنایت ویژه به امر ویرایش محتوای، ادبی و فنی، تدوین 178 عنوان کتاب آموزش زبان انگلیسی تخصصی (ESP) در همه رشته‌های دانشگاهی (اعم از علوم انسانی و غیر آن) متناسب با ارزش‌های اسلامی و بومی، انعقاد بیش از 2310 قرارداد کتاب تصنیفی، تالیفی و ترجمه در حوزه علوم انسانی و اسلامی، عرضه بیش از 41 میلیون نسخه کتاب به جامعه دانشگاهی، تشکیل و راه‌اندازی مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی «سمت»، انعقاد قرارداد 137 طرح پژوهشی، انعقاد 28 موافقت‌نامه همکاری دو جانبه با دانشگاه‌ها و مراکز علمی افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان، آلمان، روسیه، عراق، لبنان، سوریه، ترکیه و چین، چاپ 59 عنوان کتاب و اهدای ده‌ها هزار نسخه از کتاب‌های این سازمان به کتابخانه‌ها و دانشگاه‌های افغانستان تاکنون، راه‌اندازی وب‌سایت به نشانی www.samt.ac.ir در سال 1381 با هدف ارائه خدمات و عرضه به روز اطلاعات کتاب‌ها و اخبار سازمان در آن و دریافت نظرات مخاطبان و ارائه آن به 4 زبان فارسی، عربی، انگلیسی و روسی و بررسی و ارزیابی بیش از 4400 طرح اولیه اثر اعم از تصنیف، تألیف و ترجمه در حوزه علوم انسانی و اسلامی تنها بخشی از عملکرد و فعالیت های سازمان سمت از زمان تشکیل تا کنون است.

ردپای بیانیه گام دوم انقلاب در برنامه های "سمت"

از آنجا که یکی از اهداف و بلکه آرمان‌های انقلاب اسلامی در عرصه آموزش و پژوهش، توسعه و تحقیق علوم انسانی و ارائه منابع درسی و کتب مبنایی بوده است سازمان "سمت" ضمن استمرار فعالیت‌های جاری؛ برنامه‌های ویژه‌ای در راستای تأمین اهداف جمهوری اسلامی ایران تدوین کرد. در همین زمینه پس از صدور و انتشار بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، در معاونت پژوهشی "سمت"با هدف پژوهش در محورها یا بندهای مختلف بیانیه کارگروهی تشکیل شد تا در پی رایزنی با استادان و پژوهشگران دانشگاهی و حوزوی در رشته‌های مختلف از آنها دعوت شد که هر یک بنا به تخصص و علایق خویش محتوایی را تولید کنند تا در قالب مجموعه مقالات یا کتاب مستقل منتشر شود. برای این منظور قراردادی نیز منعقد شده است که که بنا بر اعلام سازمان "سمت" تا پایان سال جاری به انجام خواهد رسید.

در اقدامی دیگر سازمان سمت بنا بر توصیه‌های رهبری در حوزه علوم انسانی کارگروهی پژوهشی تحت عنوان تمدن نوین اسلامی با مشارکت صاحب نظران و پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی تشکیل شده است تا در زمینه بحث مهم تمدن نوین اسلامی و بنیان‌های تمدنی مجموعه‌ای از پژوهش‌های مبنایی و کاربردی را سامان دهد که در آینده‌ای نزدیک از دستاوردهای آن رونمایی خواهد شد که تصویب طرح مقدماتی خلیج فارس در دفاع علمی از هویت ایران اسلامی با مشارکت دانشگاه خلیج فارس از جمله اقداماتی است که سازمان سمت در جهت رفع دغدغه‌های مقام معظم رهبری در گام دوم انقلاب برداشته است.

عملکرد "سمت" در علوم انسانی

بعد دیگر فعالیت های سازمان "سمت" همکاری جدی و اثرگذار با شورای تحول و ارتقای علوم انسانی برای امر بازنگری سرفصل‌های دانشگاهی در رشته‌های علوم انسانی می باشد که بر پایه تفاهم نامه‌ای که بین دو نهاد منعقد شد، قرار شد سرفصل‌های مصوب در شورای تحول و ارتقای علوم انسانی پس از تصویب، در اختیار سازمان "سمت" قرار گیرد تا با نظر به تجربه‌ای که طی 34 سال گذشته در عرصه تحقیق، تدوین، پژوهش، ویرایش و نگارش اندوخته است مدیریت تولید محتوا و تأمین منابع علمی و سپس انتشار آن را در قالب کتاب‌های دانشگاهی بر عهده گیرد.

افتخارات "سمت"

ضمن اینکه عناوینی نیز نظیر ناشر برگزیده سال‌های 1376، 79، 81، 83، 89 و 91 و شایسته تقدیر در سال 96، برگزیده شدن دو طرح پژوهشی "سمت" با عنوان گزارش و ویرایش شاهنامه نامه باستان در 9 جلد و تاریخ هنر اسلامی در 5 جلد در جشنواره خوارزمی، سال 86، برگزیده شدن 171 عنوان از کتاب‌های "سمت" و دریافت جوایز کتاب سال، کتاب فصل و دیگر جوایز معتبر ملی، تقدیر از خدمات سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی (سمت) در تولید کتاب‌های درسی برای دانشگاه‌های منطقه اکو توسط موسسه فرهنگی اکو به عنوان تنها سازمان انتشارات دانشگاهی در سطح منطقه، معرفی شده به عنوان سازمان برتر در نمایشگاه جامع دستاوردهای سی ساله وزارت علوم سال 87، رتبه اول در حوزه سازمان‌های وابسته به وزارت علوم و رتبه دوم در زمینه توانمندسازی در اولین جشنواره تجلیل از روابط عمومی‌های برتر دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و فناوری و سازمان‌های مرتبط، سال 88 و رتبه اول در حوزه سازمان‌های وابسته به وزارت علوم و موفق شدن نشریه "پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی" وابسته به مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی سازمان به کسب اعتبار علمی پژوهشی از وزارت علوم از مهم‌ترین افتخارات این سازمان است.

بر این اساس انتشار بیش از 2000 عنوان کتاب در حوزه علوم انسانی و بدست آوردن افتخارات ملی و بین‌المللی توسط سازمان سمت کار دشواری به نظر می‌رسد که این امر با مدیریت فردی مانند مرحوم حجت‌الاسلام دکتر احمد احمدی تحقق یافته است. قرار گرفتن در این جایگاه توسط انسان فاضل، وارسته، انقلابی و یار امام (ره) و رهبری محقق شد. کافی است پیام‌های تسلیت شخصیت‌های حقیقی و حقوقی را در مورد این اندیشمند بزرگ کشورمان بخوانیم تا ابعاد وجودی این عالم فرهیخته برای ما روشن شود.

از طرف دیگر سازمان سمت از سال 1382 مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی "سمت" را نیز تاسیس کرده است که در قالب 10 گروه پژوهشی زبانشناسی و ادبیات فارسی، زبان خارجی، علوم اجتماعی، حقوق و علوم سیاسی، هنر، مدیریت، اقتصاد و حسابداری، علوم رفتاری، تاریخ، جغرافیا، فلسفه و الهیات به تحقیق مشغولند و به تألیف یا ترجمه کتاب‌ها کمک می‌کنند. با این حال کتاب‌های منتشر شده در انتشارات سمت، گاهی با انتقاد کسانی که معتقدند هنوز علوم انسانی در ایران اسلامی نشده، مواجه است.

مخالفان عملکرد "سمت" چه می‌گویند؟

اگر چه سازمان سمت طی 4 دهه از فعالیت خود به دلیل هدف‌گذاری مناسب و بهره‌گیری از ظرفیت‌های اهالی دانشگاه توانست، به تولید و تدوین کتاب‌های درسی - دانشگاهی سمت‌وسویی مناسب دهد. اما در عین حال انتقاداتی نیز به عملکرد این سازمان از سوی برخی مطرح می‌شود. منتقدان می‌گویند تألیف برخی از کتاب‌ها با کیفیت مطلوبی انجام نشده یا برخی از کتاب‌های این انتشارات، ترجمه کتاب‌های علوم انسانی غربی است. گاهی هم گفته می‌شود چون علوم انسانی مطلوب با انگاره‌های اسلامی در کشور چندان تولید نشده، انتشارات سمت یا هیچ انتشارات دیگری نیز نمی‌تواند متن شایسته علوم انسانی اسلامی را تألیف کند.

در همین رابطه اخیرا نمایندگان مجلس شورای اسلامی به ارجاع گزارش کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در خصوص عملکرد رئیس سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی و انسانی به قوه قضاییه رای مثبت دادند.

به طوریکه احمد نادری نایب رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی روز چهارشنبه 12 آبان 1400 مجلس با قرائت گزارش این کمیسیون گفت: نام سازمان سمت همیشه همراه با عنوان «اسلامی» همراه بوده است اما واژه «اسلامی» چندی است که از عنوان سازمان و کتاب‌های آن حذف شده و تغییر کرده است. باید مشخص شود این اقدام با چه عنوان و هدفی حذف شده است؟

وی در ادامه با اشاره به تخلفات پیش آمده در قراردادهای عمرانی و انتصابات و استخدام‌های این سازمان در سالهای گذشته اظهار کرد: علی‌رغم سرمایه‌گذاری‌های مادی و معنوی این سازمان به دلیل سوء‌مدیریت و تخلفات رئیس، معاونین و مدیر در حوزه انتصابات، چاپ کتب، فروش کتب، طرح‌های عمرانی و پژوهشی، اجرای طرح‌های تحقیقاتی از مسیر اهداف تعیین شده خارج شده است!

در بخش پایانی گزارش کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس در خصوص سازمان سمت آمده است: متاسفانه علی رغم سرمایه‌گذاری مادی و معنوی انجام شده در سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی و انسانی دانشگاه‌ها، به دلیل سوء مدیریت و تخلفات انجام شده توسط رئیس، معاونین و مدیران آن سازمان در حوزه های امور مالی و اداری (شامل نحوه استخدام، ارتقاء و انتصاب مدیران، خرید کاغذ، چاپ و عرضه کتب، نحوه انعقاد قرارداد خرید و فروش کتب، خرید نرم افزارهای مورد نظر و تخلف در حوزه طرح‌های عمرانی سازمان)، و حوزه پژوهش (شامل نحوه فعالیت، جذب و ارتقاء اعضای هیئت علمی، اجرای طرح‌های تحقیقاتی، تألیف و تدوین کتب و محتوای کتب)، سازمان موصوف از مسیر اهداف تعیین شده به بیراهه رفته است.

اگر چه تخلفاتی که از سوی کمسیون آموزش مجلس به سازمان "سمت"نسبت داده می شود مربوط به مدیریت قبل یعنی مرحوم دکتر احمد احمدی است اما مروری کوتاه به برخی بندهای ذکر شده در این گزارش نشان می‌دهد که سازمان سمت صرفا مجری مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان نهادی بالادستی بوده و ماموریت‌های ذکر شده در اساسنامه این سازمان بوده است.

ماجرای تغییر عنوان "سمت" چه بود؟

یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین انتقادات و ایرادات مجلس به سازمان "سمت" تغییر نام سازمان با حذف کلمه "اسلامی" از عنوان آن ذکر شده است به طوریکه در این گزارش آمده است" از ابتدا نام سازمان با عنوان سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی و انسانی (سمت)، مصوب شده ولی متاسفانه نام واقعی سازمان نه تنها در وب سایت رسمی، مکاتبات و سربرگ‌های اداری و تابلوهای سازمان تغییر کرده بلکه در همه کتاب‌های منتشر شده تاکنون نیز نام اسلامی در لوگوی پشت جلد آنها قید نشده است. شاهد این موضوع نامه‌های رئیس سازمان و سربرگ آن است، که متاسفانه در آن فقط به سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی اکتفا شده است. باید روشن شود چرا نام اسلام از عنوان سازمان حذف شده است؟ چگونه می‌شود با وجود اینکه وظیفه تهیه کتب با محتوای اسلامی به این سازمان محول شده، خود این سازمان از درج نام مقدس اسلام از عنوان و نشان کتاب های منتشر شده خودداری نماید؟"

این انتقاد به سازمان "سمت" در حالی وارد می شود که نگاهی گذرا به مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی بیانگر این بود که سازمان "سمت" صرفا مجری این مصوبات بوده و هیچ تخلفی در این زمینه انجام نداده هست. در واقع در بند "ج" ماده 3 مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی آمده است: در مورد نام سازمان و اینکه صفت اسلامی نیز همراه با آن ذکر شود یا خیر، حاح آقا احمدی توضیح دادند که مصوبه‌ای در این زمینه وجود ندارد و ذکر صفت اسلامی، نام سازمان را خیلی طولانی نموده است، در این مورد نظر اعضا بر این بود که به صلاحدید رییس سازمان عمل شود".

بنابراین در مرداد سال 65 به صراحت تغییر در عنوان سازمانی و یا اختصار آن را به دکتر احمد احمدی تفویض شده و آثار منتشر شده "سمت" در سال‌های آغازین فعالیت، گواه این مطلب است.

همچنین یکی دیگر از موارد مطرح شده در گزارش کمسیون به این سازمان "تخلفات مالی" بوده! این در حالی است که علاوه بر حسابرسی سالانه و نظارت مستمر دیوان محاسبات از این سازمان در دهه 90، سازمان بازرسی کل کشور بعد از درگذشت حجت‌الاسلام دکتر احمدی، سازمان "سمت" را مورد بازرسی و ارزیابی قرار داده است.

به گزارش ایسنا، نگاهی کلی به فعالیت و عملکرد 40 ساله سازمان "سمت" نشان می‌دهد علی رقم برخی انتقادات که از سوی افراد غیر علمی و دانشگاهی به این سازمان می شود، "سمت" توانسته است بعد از انقلاب با مدیریت 33 ساله حجت‌الاسلام دکتر احمد احمدی که خود از چهره‌های روحانی و مذهبی کشور بوده و کتاب‌های "بن‌لایه‌های شناخت" (تألیف)، "مختارات من نصوص الفلسفه الاسلامیه" (تألیف)، "نقد تفکر فلسفی غرب" (ترجمه)، "تأملات در فلسفه اولی" (ترجمه) و "تأسیس مابعدالطبیعه اخلاق" (ترجمه) از او به یادگار مانده است، توانسته تحولی اساسی در رشته‌های دانشگاهی به ویژه علوم انسانی ایجاد کند، به‌عبارتی ما در گذشته منابع علمی معتبری به زبان فارسی نداشتیم و در این مسیر، سمت توانست اساتید در رشته‌های مختلف را دور هم جمع کند و آنها را در مسیری قرار دهد که کتب معتبر علمی تولید کنند.

همچنین این سازمان پس از زنده یاد حجت‌الاسلام دکتر احمدی و در دوره مدیریت فعلی دکتر محمد ذبیحی توانسته است علاوه بر استمرار ماموریت‌ها و وظایف عنوان شده در اساسنامه سازمان، در راستای تامین و تحقق اهداف عنوان شده در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی تلاش کند.

انتهای پیام