سه عامل عدم شناسایی فراریان بزرگ مالیاتی
در همین راستا و از زمان آغاز به کار دولت جدید، سازمان امور مالیاتی، هوشمندسازی فرآیندهای خود را به سرعت و جدیت بیشتری پیگیری کرده است و اقداماتی نظیر اتصال دستگاه‌های کارتخوان به پرونده مودیان در راستای اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان انجام شده است.
همچنین دستورالعمل اجرایی برای جداسازی حساب‌های تجاری و شخصی نیز تدیون شده و به نظر می‌رسد این مهم نیز به زودی عملیاتی خواهد شد. در این بین وظیفه اصلی وصول مالیات به عهده ادارات کل سازمان امور مالیاتی است. در این مصاحبه به منظور بررسی وضعیت وصول و مشکلات حوزه مالیات در حوزه غرب شهر تهران با دکتر منصور نیک‌چهره مدیرکل امور مالیاتی غرب شهر تهران گفتگو شده است.
تسنیم: در حال حاضر به نظر می‌رسد که دولت تمایل بیشتری پیدا کرده تا از مالیات به عنوان منبع درآمد اصلی استفاده کند و در یک سال گذشته نیز نگاه ویژه‌ای به این حوزه داشته است. با توجه به این موضوع چه تغییراتی در حوزه اداره کل کل غرب شهر تهران رخ داده است؟
نیک‌چهره:طی روزهای گذشته مقام معظم رهبری سیاست‌های کلی برنامه پنج ساله هفتم توسعه را ابلاغ کردند و برای اولین بار در بند چهارم این سیاست‌ها به مالیات اختصاص پیدا کرده است. نکته مهمی که در این سیاست‌ها به آن اشاره شده تحول نظام مالیاتی با رویکرد تبدیل مالیات به منبع اصلی تامین بودجه دولت، ایجاد پایه‌های جدید مالیاتی، جلوگیری از فرار مالیاتی و تقویت نقش تنظیم‌گری مالیات در اقتصاد با تاکید بر رونق تولید و عدالت مالیاتی است.
وقتی مالیات در برنامه پنج ساله مورد توجه قرار می‌گیرد، نشان دهنده این است که با توجه به شرایط تحریمی چقدر نقش مالیات اهمیت پیدا کرده است.
اداره کل مالیاتی غرب شهر تهران از نظر تعداد کارمندان و وسعت بزرگترین اداره کل در مجموعه شهر و استان تهران است. این اداره کل در مجموع حدود 890 نفر کارمند دارد. به دلیل وسعت محدوده تحت پوشش اداره کل غرب شهر تهران تمامی صنوف مشاغل در این محدوده حضور دارند.
پاساژهای بزرگی نظیر ایران مال و ساخت و سازهای گسترده‌ای در این محدوده قرار دارد. در نتیجه منابع مالیاتی شغلی و مستغلات متعددی در این محدوده حضور دارند که شامل اشخاص حقیقی و حقوقی است. این اداره کل از نظر تعداد مودیان و درآمدهای مالیاتی نیز جزو 10 اداره کل اول کشور است.
به دلیل برج‌سازی‌ها و نقل و انتقالات املاکی که در این محدوده وجود دارد ما جزو چهار اداره کل اول کشور در تعداد گواهی‌های صادر شده مربوط به ماده 187 هستیم.
در عملکرد سال 1400 126 هزار و 474 اظهارنامه دریافت کردیم که از این تعداد 57 هزار و 595 مورد اظهارنامه مربوط به اشخاص حقیق و مشاغل عادی بوده است. در بحث تبصره 100 نیز 68 هزار و 879 اظهارنامه دریافت شده است. طی سال جاری شاهد رشد 156 درصدی در بخش فرم تبصره 100 داشته‌ایم.
در مالیاتی ابرازی مودیان نیز شاهد رشد 194 درصدی مالیات بودیم. بر این اساس در سال 1400، 540 میلیارد تومان مالیاتی ابرازی مودیان از بابت اظهارنامه‌های مشاغل بوده است. در بخش تبصره 100 نیز 180 میلیارد تومان مالیات ابرازی مودیان به 380 میلیارد تومان رسیده است که رشد 213 درصدی را نشان می‌دهد.
در بخش مودیان حقوقی نیز 28 هزار و 151 اظهارنامه دریافت کردیم و در مالیات ابرازی آنها نیز شاهد رشد 164 درصدی رقم مالیات نسبت به سال گذشته بودیم. مالیات شرکت‌ها در سال 1400 برابر هزار و 650 میلیارد تومان بوده است.
سال گذشته در اداره کل مالیاتی غرب شهر تهران 8 هزار و 250 میلیارد تومان مالیات وصول کردیم که 8 درصد بیشتر از عدد پیش‌بینی شده بوده که از این جهت وصولی بی نظیر و بی سابقه بوده است. پیش‌بینی ما برای سال جاری این است که رقم مالیات وصول شده به بیش از 12 هزار میلیارد تومان (رشد 60 درصدی) برسد.
تسنیم: طی یک سال گذشته اقدامات مختلفی از سوی سازمان امور مالیاتی پیگیری شده است و برخی از این موارد نیز به نتیجه رسیده است. در حوزه مالیات ادارات کل مالیاتی معمولا به طور مستقیم با مودیان در ارتباط هستند و وظیفه وصول مالیات را برعهده دارند. در حال حاضر شرایط نظام مالیاتی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نیک‌چهره:تامین درآمدی پایدار دولت از طریق مالیات رخ می‌دهد. در نتیجه مالیات است که باید به عنوان محور اصلی تامین درآمدهای بودجه جاری کشور مورد استفاده قرار بگیرد. در حال حاضر سهم مالیات به نسبت تولید ناخالص داخلی پنج درصد است و این در حالی است که این رقم در کشورهای پیشرفته حدود 33 درصد است.
بحث معافیت‌ها و نوع محاسبات نیز در این بین وجود دارد اما هر نحوی حساب کنیم، همچنان پنج درصد عدد پایینی محسوب می‌شود. براساس پیش‌بینی‌ها قرار است کشور ما به نسبت تولید ناخالص داخلی 9 درصد مالیات دریافت کنیم. این عدد قابل تحقق است به شرطی که تمامی زیرساخت‌ها و ابزارها و صد البته نیروی انسانی متناسب با کار را فراهم کنیم.
در خصوص هوشمند سازی نظام مالیاتی اقدامات زیادی توسط رئیس کل محترم سازمان جناب آقای دکتر منظور و مجموعه مدیران و کارکنان در حال انجام است و طی یک سال گذشته با وجود چالش‌های بزرگی که وجود داشت، در حوزه فناوری و اجرا شاهد جهش (تغییر و تحول) در ابعاد مختلف کمی ک کیفی در سازمان امور مالیاتی کشور بوده ایم. نمونه این مسئله نیز ساماندهی دستگاه‌های کارتخوان بوده است. پس از اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم در سال 1395 و ابلاغ قانون دائمی مالیات ارزش افزوده فرآیند هوشمند سازی کند شده بود.
دولت سیزدهم با رویکرد تحولی که داشت توانست اقدامات عملیاتی در حوزه اجرا ی قوانین و مقررات حمایت از تولید و اقشار آسیب پذیر (کسبه جز) انجام دهد و تغییراتی که در حوزه وصول مالیات رخ داده نیز ناشی از همین تغییرات است. همچنین باید جنبه‌های مختلف مالیات را در نظر بگیریم و یکی از مهم‌ترین موارد عدالت در مالیات‌ستانی است.
در خصوص صاحبان مشاغل واشخاص حقیقی عدالت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مودیان انتظار دارند از افرادی که درآمد یکسان دارند، مالیات مشابهی نیز بپردازند. فلسفه مالیات نیز علاوه بر تامین مالی دولت، بازتوزیع ثروت و کاهش شکاف طبقاتی است. همچنین مالیات یک ابزار تنظیم‌گری است که می‌توان در برابر سوداگری از آن استفاده کرد اما در یک دهه گذشته به این موضوع بی‌توجهی شده است.
در نیمه دوم سال 1400 با وجود اینکه دولت به تازگی کار خود را آغاز کرده بود، حرکت‌هایی انجام شد و یکی از این اقدامات افزایش 100 برابری ظرفیت ماده 84 بود که براساس آن افرادی که تا چهار میلیارد و 800 میلیون تومان درآمد داشتند امکان استفاده از تبصره 100 را پیدا کردند.
ضمن اینکه استفاده از اطلاعات ابزارهای پرداخت نیز در دستور کار قرار گرفت. با وجود اینکه ضرایب شغلی را 50 درصد تعدیل کردیم شاهد افزایش درآمد بودیم. رویکرد سازمان امور مالیاتی در این خصوص صحیح بود و یک قانون جامانده را جاری کرده است.
نیک‌چهره:باید به این موضوع توجه داشت که در وصول مالیات، رضایت‌مندی مودیان باید اولویت باشد. در پیام مکرر مقامات و مُسئولین کشور و رئیس کل محترم سازمان امور مالیاتی نیز بر بحث مالیات‌ستانی عادلانه تاکید شده است. اولویت یک نظام مالیاتی کارآمد بر عدالت استوار است. در نتیجه نباید به تولید، قشر ضعیف یا کسبه جزء آسیبی وارد شود.
از سوی دیگر باید درآمدها را از مسیر ظرفیت‌هایی که مغفول واقع شده است، محقق کنیم. این کار را می‌توان از طریق مالیات برعایدی سرمایه و خانه‌های خالی انجام داد که البته این پایه‌های نیز رویکرد تنظیم‌گری دارند. در صورت تحقق نظام مالیاتی هوشمند شاهد کاهش هزینه‌های مردم نیز خواهیم بود.
وقتی مالیات به شکل منصفانه اخذ می‌شود، تعداد پرونده‌هایی که به هیئت‌های حل اختلاف می‌رود نیز کاهش پیدا خواهد کرد. به لحاظ مقرون به صرفه نیست که پرونده‌های مودیان خرد و کوچک به هیئت‌های اختلاف و مراکز دادرسی ارجاع شود و ممکن است که هزینه وصول مالیات از درآمدهای اشخاص نیز بیشتر باشد. ضمن اینکه نارضایتی نیز ایجاد خواهد کرد.
عمده مودیان نسبت به اصل پرداخت مالیات اعتراضی ندارند. اکثر مودیان این مطالبه را دارند که بدانند مالیاتی که پرداخت می‌کنند کجا هزینه می‌شود و نکته دیگر این است که می‌خواهند مالیات از آنها منصفانه اخذ شود. به عبارت دیگر شاهد تبعیض در وصول مالیات نباشند. همچنین این سوال را مطرح می‌کنند که چرا دانه‌درشت‌های فرار مالیاتی در کشور شناسایی نمی‌شوند.
این مسئله هم‌اکنون مورد توجه جدی ادارات مبارزه با پولشویی و فرار مالیاتی قرار گرفته است. نظام مالیاتی کشور در حال حرکت به سمت داده‌محوری است و اگر همین روند ادامه پیدا کند شاید روزی برسد که دیگر نیازی به استفاده از ماده 181 ق. م. م و مراجعه حضوری برای مبارزه با فرار مالیاتی نباشیم.
امیدواریم که سوت‌زنی به حداقل برسد و تمکین مالیات حداکثری شود. به این معنا که حجم بیشتر فرارهای مالیاتی باید از طریق سیستم‌های هوشمند و سامانه‌های سازمان امور مالیاتی کشف شود. اما برای شروع سوت‌زنی می‌تواند هشداری به فراریان مالیاتی باشد.
تسنیم: یکی از نکاتی که همواره در نظام مالیاتی کشور به آن اشاره می‌شود، موضوع فرار مالیاتی است. این سوال وجود دارد که چرا با وجود تمرکز جدی که بر روی این حوزه وجود داشته، فراریان بزرگ مالیاتی شناسایی نشده‌اند؟
نیک‌چهره: عدم تسلیم اظهارنامه، کتمان درآمد و ارائه اسناد خلاف واقع در قانون به عنوان مصداق فرار مالیاتی در نظر گرفته شده و جرم تلقی می‌شود (ماده 274 ق. م. م). اگر ابزارها، ساختارها و نیروی انسانی در یک راستا قرار بگیرند امکان مبارزه با فرار مالیاتی به نحو مطلوب فراهم خواهد شد.
به نظر می رسد برخی دلایل در گذشته که موجب شده فراریان بزرگ مالیاتی شناسایی نشدند این است که ابزارهای مالیاتی گستردگی لازم را نداشته‌اند. از جمله دلایل دیگر نیز بحث بخشودگی جرایم و تقسیط مالیات است. در تمام دنیا این سه مورد سیستم کنترل کننده فرار مالیاتی برخی مودیان است. ضمن اینکه بستر مناسب فرهنگ‌سازی مالیاتی باید پیش از مبارزه با فرار مالیاتی انجام شود.
نمی‌توان با تصویب یک قانون تصور کرد که همه مشکلات حل خواهد شد بلکه این موضوع مربوط به ساختار یک سازمان و فرآیندهای داخلی آن است. همچنین ابزارهای سیستمی نیز نقش موثری در این راستا دارند.
تسنیم: بحث حمایت از تولید یکی به طور مداوم مطرح می‌شود و معمولا یکی از چالش‌های تولیدکنندگان و شرکت‌های تولیدی در کشور مربوط به مالیات است. شما چه اقداماتی در راستای حمایت از تولید داشته‌اید؟
نیک‌چهره:سازمان امور مالیاتی باید براساس معافیت‌های ذاتی که وجود دارد از تولید واقعی حمایت کند. شرکت‌های کوچک و متوسط، دانش بنیان و... نیازمند حمایت همه جانبه دارند و مالیات نیز بخشی از آن است. با توجه به شعار سال نیز یکی از محورهای کاری سازمان امور مالیاتی طی سال جاری حمایت از تولید دانش‌بنیان بوده است.
بعضا همکارانی در این حوزه به دلیل عدم آگاهی و اشراف به مسائل قانونی اقداماتی را انجام داده‌اند اما نباید اشتباهات کوچک را مانعی برای رشد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در کشور دید. در حال حاضر معافیت‌هایی در بخش‌های مختلف تولیدی و صنعت نظر گرفته شده است و با تمام ظرفیت نیز از آنها استفاده کردیم.
تسنیم: یکی از مواردی که طی یک سال گذشته توسط سازمان امور مالیاتی کشور پیگیری شده است، بحث هوشمند سازی نظام مالیاتی است. نظر شما در خصوص این فرآیند و نتایجی که می‌تواند در حوزه مالیات‌ستانی به دنبال داشته باشند، چیست؟
نیک‌چهره:یکی از ارکان نظام مالیاتی هوشمند شفافیت است و هدف اصلی تنها افزایش درآمدها نیست. در برخی کشورها شاهد هستیم که معافیت‌های ذاتی در برخی از بخش‌ها در نظر گرفتند و هدف آنها از این کار توسعه صنایع و وصول مالیات از طریق فعالیت‌های جانبی است.
طی سال گذشته شفافیت ابزارهای پرداخت را شاهد بودیم. این اقدام تا حد زیادی توسط سازمان امور مالیاتی مدیریت شد. همچنین موضوع مدیریت ریسک را داشتیم که با توجه به حجم بالای کار در ادارات (موضوع ماده 97 قانون مالیات‌های مستقیم) در دستور کار قرار گرفت.
البته در راستای اجرای این ماده تمامی تلاش سازمان بکار گرفته شده و امیدواریم بزودی (در سال 1402) شاهد تحول و جهشی بزرگ در این بخش باشیم. تا کنون نیز تلاش‌های زیادی انجام شده است. اجرای کامل ماده 97 به صورت علمی و عملی یکی از مواردی است که سازمان امور مالیاتی در دوره اخیر تمرکز ویژه‌ای بر روی آن دارد و تیم‌های ستادی سازمان نیز در این حوزه فعال هستند.
ما در سازمان امور مالیاتی مجری هستیم و باید قوانینی که ابلاغ می‌شود را اجرا کنیم. در نتیجه این انتظار وجود دارد که مالیات به سمتی حرکت کند که بتواند مشارکت حداکثری مردم را داشته باشد. مردم نقش محوری در نظام مالیاتی دارند. در بحث سوت‌زنی نیز اقدامات زیادی از سوی مردم انجام شده است.
در کنار این مسئله مردم می‌توانند نقش بسیار موثری در تذکر به فراریان مالیاتی داشته باشند و یکی مصداق‌ها این موضوع نیز خرید نکردن از کسانی است که از پرداخت مالیات فرار می‌کنند.
نیک‌چهره:در حال حاضر فرار مالیاتی تا حدودی از اشخاص حقوقی به سمت اشخاص حقیقی رفته است. چرا که در بحث اشخاص حقوقی بحث خرید و فروش‌ها، سامانه 169 و دفاتر وجود دارد. بنابراین کنترل در حوزه اشخاص حقوقی افزایش یافته و ضریب ریسک فرار مالیاتی حوزه اشخاص حقوقی افزایش یافته است.
یکی از دلایل تعداد بالای شرکت‌های غیرفعال در کشور نیز همین است که شرکت با مقاصدی تشکیل می‌شود اما افراد به عنوان اشخاص حقیقی مشغول کار می‌شوند. سازمان امور مالیاتی هر ساله با حجم زیادی از شرکت‌های غیرفعال مواجه می‌شود که حدود هفت برابر شرکت‌های فعال هستند.
از جمله ابزارهای کنترلی که در آینده در حوزه اشخاص حقیقی اضافه خواهد شد، پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان است. براساس مصوبه اخیر بانک مرکزی در حوزه تفکیک حساب‌های شخصی و تجاری نیز از جمله همین موارد است. اگر فرهنگ‌سازی درستی انجام شود و از سوی دیگر فرآیند هوشمندسازی رخ دهد، به طور خودکار بخش قابل توجهی از فرار مالیاتی کنترل خواهد شد.
همچنین نباید در این مسیر تندروی کرد چرا که این موضوع به بلوغ مردم، زیرساخت‌ها و شرایط اقتصادی و سیاسی کشور وابسته است. مالیات در تمام دنیا چالش برانگیز است. یقینا با توجه به سیاست‌های کلان برنامه هفتم توسعه که ابلاغ شد، باید اصلاح ساختار داشته باشیم.
در حال حاضر به صورت جهشی در به سمت گذار از نظام سنتی به نظام مالیاتی کارآمد، هوشمند و مدرن هستیم. بایداز فرصت‌های موجود در نظام مالیاتی به درستی استفاده کنیم. در حال حاضر ظرفیت جهش کامل نظام مالیاتی وجود دارد. این تحول باید در تمامی ابعاد رخ دهد به این معنا که با هوشمند شدن نظام مالیاتی، نیروی انسانی نیز باید با این فضا آشنا باشد.
باید توجه داشت که برون‌سپاری ها، یکی از محورهای هوشمند سازی است. یک نظام مالیاتی هوشند امور خود را برون‌سپاری می‌کند. زمانی می‌توانیم هوشمندسازی را محقق کنیم که حجم بالای کارهای درونی را واگذار کنیم. در حوزه نقل و انتقال املاک و ارث این ظرفیت وجود دارد تا برون‌سپاری رخ دهد.
برون‌سپاری کمک خواهد کرد تا سازمان امور مالیاتی بتواند بر روی اهداف اولویت دار خود تمرکز کند، ضمن اینکه رضایت‌مندی مردم را نیز به دنبال خواهد داشت. در نتیجه یکی از عوامل موثر در تحول نظام مالیاتی برون‌سپاری است.