سکانس جدید از مذاکرات
رویترز خبر داد که قطر در حاشیه نشست سازمان ملل جلسات دوجانبه جداگانه‌ای با ایالات متحده و ایران در نیویورک برگزار کرد که در آن موضوع «برنامه هسته‌ای ایران» و «هواپیماهای بدون سرنشین» بررسی شده است. هرچند دوحه به دنبال یک توافق گسترده‌تر است، اما دو موضوع مورد پیگیری، نشان‌دهنده آن است که قطر محدودسازی تنش را در سطوح عالی‌تر در دست ارزیابی قرار داده است. یک دیپلمات در خاورمیانه گفته...
رویترز ادعا کرده قطر این هفته نشست های دوجانبه جداگانه ای با ایالات متحده و ایران برگزار کرد که در آن موضوع «برنامه هسته ای ایران» و «هواپیماهای بدون سرنشین» بررسی شده است. پیش‌تر نیز عمان در این مسیر فعال بود که نتیجه آن تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا و آزادسازی بخشی از پول های بلوکه شده ایران در کره‌جنوبی بود. البته با توجه به اینکه طبق گزارش رویترز، قطر موضوع برنامه هسته ای ایران و هواپیماهای بدون سرنشین را با مقامات ایران و آمریکا مورد بررسی قرار داده، می‌توان گفت که هرچند دوحه نیز به دنبال یک توافق گسترده تر است اما دو موضوع مورد پیگیری، نشان‌دهنده آن است که قطر محدودسازی تنش را در سطوح عالی تر و پرتنش تر در دست ارزیابی قرار داده است.
به گزارش اکوایران، دو منبع آگاه به خبرگزاری رویترز گفته اند که قطر این هفته نشست های دوجانبه جداگانه ای با ایالات متحده و ایران برگزار کرد که در آن برنامه هسته ای ایران و نگرانی‌های ایالات متحده در مورد انتقال [ادعایی] هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه بررسی شد. این منابع گفتند که این دیدارها شامل نوعی دیپلماسی شاتلی است که در سال‌جاری میلادی قطر در دوحه آن را پیگیری کرد و طی آن دیپلمات های قطری با رفت و آمد بین دو طرف، در نهایت توافق مبادله زندانیان ایران و آمریکا را جوش داده و در روز دوشنبه با موفقیت به انجام رساندند. منابعی پیش‌تر به رویترز گفته بودند که قطر - کشور ثروتمند عربی خلیج فارس با جاه طلبی های دیپلماتیک - هر دو طرف را برای مشارکت در مذاکرات گسترده تر و دستیابی به «تفاهم» تحت فشار قرار می‌دهد. یک منبع دیگر که مانند سایر منابع ذکر شده به دلیل حساسیت موضوع به شرط ناشناس ماندن با رویترز صحبت کرده، گفته که دیدارهایی در روزهای دوشنبه و سه‌شنبه در نیویورک در حاشیه مجمع عمومی سالانه سازمان ملل برگزار شد. منبع دوم، یک دیپلمات در خاورمیانه که در این مورد توضیح داده، گفته مذاکرات دوجانبه دیگری در این هفته انجام خواهد شد، اما جزئیاتی ارائه نکرد. این دیپلمات، دیدارهای نیویورک را «گفت وگو برای مذاکرات» توصیف کرد و گفت: «ایده این بود که زمینه را برای گفت‌وگوهای غیرمستقیم آینده برای دستیابی به تفاهم در مورد موضوع هسته‌ای فراهم کند.» سخنگویان منتسب به دولت های ایران، قطر و ایالات متحده به درخواست ها برای اظهارنظر در این زمینه پاسخ ندادند. مقامات آمریکایی به این سوال که آیا مذاکرات غیرمستقیم آمریکا و ایران در این هفته انجام خواهد شد، با صراحت پاسخ نداده اند و این احتمال را کاملا رد نکرده اند، اگر چه گفته اند واشنگتن در حال حاضر درگیر این دیپلماسی نیست. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، روز دوشنبه گفت: «زمانی که شاید موضوع نگرانی شماره یک، یعنی برنامه هسته ای ایران مطرح می‌شود، ما همچنان بر این باوریم که دیپلماسی بهترین راه برای رسیدن به یک نتیجه پایدار و موثر است.»
او افزود: «ما هم چنان خواهیم دید که آیا فرصت هایی برای آن وجود دارد یا خیر. در این لحظه، ما درگیر آن نیستیم، اما در آینده خواهیم دید که آیا فرصت هایی وجود دارد یا نه.» یک دیپلمات اروپایی گفت که نمی داند آیا قطر در نشست های دوجانبه به موضوعات هسته ای و هواپیماهای بدون سرنشین اشاره کرده یا خیر، اما ابراز تردید کرد که آیا این گفت وگوها شامل برنامه اتمی ایران بوده یا خیر. این دیپلمات گفت: «هیچ چیز غیرممکن نیست، من با توجه به اینکه موضوع هسته ای عموما با میانجی‌گری عمان انجام می‌شود، به صحت این خبر تردید دارم.» پیش‌تر ایران و آمریکا در حوزه ترتیبات امنیتی منطقه و برنامه هسته ای توافقاتی داشتند، اما این توافق در سطوح عالی‌تر مورد پیگیری قرار نگرفته است. گزارش رویترز از تلاش های قطر را باید در راستای تداوم محدودسازی تنش تلقی کنیم. در نتیجه اگر بعد از تبادل زندانیان و آزادسازی بخشی از پول های بلوکه شده ایران، مساله پهپادی هم به نوعی حل شود، می‌تواند پیش‌درآمدی برای مذاکرات هسته ای شود.
الگوی مذاکراتی جدید
همچنین به نظر می‌رسد که این مدل از مذاکرات بر سر مسائل خرد و رسیدن به مذاکرات بزرگ‌تر در حال تبدیل شدن به یک الگوی مذاکراتی بین ایران و ایالات متحده است؛ زیرا با توجه به پیامدهای جنگ اوکراین و ضعیف شدن سازوکار 1+5، مدتی است مذاکرات از طریق واسطه‌های منطقه ای بین ایران و آمریکا در حال برقراری است. دو محور قطر و عمان در این راستا فعال شده اند و یک زمان دوحه و زمانی دیگر مسقط نقش اصلی را در حل و فصل مناقشات ایران و آمریکا با هدف رسیدن به یک توافق بزرگ‌تر ایفا می‌کنند. این مدل از مذاکرات برای کاهش تنش، جدید است و تا ماه مه2023 چنین مدلی وجود نداشت. همچنین به نظر می‌رسد که نگاه ایران و آمریکا نیز به مذاکرات تغییر کرده است؛ اگر پیش‌تر طرفین به نقش تسهیلگر روسیه در گفت‌وگوهای هسته ای نیاز داشتند امروز دیگر چنین نیازی حس نمی‌شود و نقش روسیه که درگیر جنگ اوکراین است، به تدریج در این رابطه کمرنگ تر شد. تهران و واشنگتن ظاهرا به این جمع بندی رسیده اند که به طرف های دیگر در مذاکرات نیازی نیست. البته نقش چین متفاوت از روسیه و کشورهای اروپایی است. یعنی هم چین با توجه به نزدیکی به ایران می‌تواند به صورت مستقل در مذاکرات بین ایران و آمریکا نقش‌آفرینی کند و هم در دیپلماسی بین آمریکا و چین، واشنگتن می‌تواند از پکن مطالباتی داشته باشد و چین هم نقش خود را در زمینه ترغیب ایران به مذاکرات عملیاتی کند.
توقفگاه های کاهش تنش
طبق روایت رویترز گام های بعدی (بعد از تبادل زندانیان) در راستای محدودسازی تنش در حاشیه مجمع عمومی آغاز شده و قرار است باز هم ادامه داشته باشد. البته این محدودسازی می‌تواند با توقفگاه هایی مانند تاریخ 18 اکتبر یا 26 مهر مواجه شود. در این تاریخ، تحریم های تسلیحاتی یعنی موشکی و پهپادی ایران طبق قطعنامه 2231 به صورت خودکار لغو می‌شود. جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز پنج‌شنبه 23 شهریور ماه گفت: نامه ای از فرانسه، انگلیس و آلمان دریافت کرده که در آن اعلام شده آنها قصد ندارند تحریم های موشکی علیه ایران را بعد از 18 اکتبر 2023 رفع کنند. همچنین آمریکا نیز با بروکسل همراهی کرد و متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا اخیرا اعلام کرد: «واشنگتن با همکاری شرکای اروپایی خود برای مقابله با موشک های ایران تحریم ها را تقویت خواهد کرد.» بنابراین اگر تحریم های موشکی ایران برخلاف برجام، تمدید شود یک شوک منفی به پروسه محدودسازی تنش وارد آورده و آن را پیچیده تر می‌کند ولی از میان نمی برد. زیرا امروز دو طرف تمایل دارند در کف انتظارات خود از مذاکرات، محدودسازی تنش ادامه پیدا کند و به دوره تصاعد بحران ورود نکنند. گام اول پروسه محدودسازی تنش در آوریل و مه2023 در یک شرایط اضطراری که دو طرف در حال ورود به تنش های فزاینده بودند، با هدف جلوگیری از تشدید تنش صورت گرفت. بنابراین در حال حاضر تهران و واشنگتن نمی خواهند دوباره به آن دوره بازگردند. همچنین پیگیری دیگر گام های کاهش تنش می‌تواند طرفین را به مرحله توافق بیشتر در برابر بیشتر یا جامع تر هدایت کند.
نقش میانجی‌گران منطقه ای
قطر و عمان سال‌هاست که با هدف حل اختلافات بین ایران و آمریکا نقش میانجی‌گر را ایفا می‌کنند. همچنان‌که در ماه های اخیر چند مقام عمانی و قطری به ایران سفر کردند یا مقامات ایرانی همچون علی باقری و حسین امیرعبداللهیان به این کشورها سفر داشتند. از ابتدا از عمان به عنوان یک میانجی‌گر در راستای تبادل زندانیان و آزادسازی پول های ایران یاد می شد. سفر هفتم خرداد ماه هیثم بن طارق، سلطان عمان به تهران و سپس سفر امیرعبداللهیان به مسقط و در نهایت رایزنی های السید بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان بی نتیجه نبود و چندی پیش شاهد اجرایی شدن توافقات بین ایران و آمریکا با میانجی‌گری عمان و حتی قطر بودیم. سفر 26 تیرماه وزیر خارجه عمان به تهران بعد از وقفه سه هفته ای در رایزنی ها و اظهارات سالیوان مبنی بر اینکه فعلا توافق درباره تبادل زندانیان وجود ندارد، صورت گرفت. بسیاری در آن فضا این گونه تحلیل می کردند که مذاکرات ایران و آمریکا به بن بست خورده است.
اما «دنیای‌اقتصاد» در گزارش های متعدد به این موضوع پرداخت که این سفر نشانه ای از زنده بودن مذاکرات است و میانجی‌گرهای عمانی و قطری با دو دستورکار سیاسی و مالی همچنان فعال هستند. عمان در این مذاکرات بخش سیاسی را هدایت می کرد و به عنوان میانجی وارد عمل شده بود ولی قطر بخش مربوط به مباحث مالی را برعهده داشت. روزنامه «دنیای‌اقتصاد» در گزارشی که در تاریخ 28 تیر ماه منتشر شد با عنوان «ماموریت «سیدعمانی در تهران» به نقل از صابر گل عنبری کارشناس مسائل منطقه مطرح کرد که «درباره پرونده تبادل زندانیان همه چیز آماده است و مذاکرات بانکی توسط قطر و مذاکرات سیاسی به واسطه عمانی ها در حال پیگیری است. در این راستا می‌توان تماس وزیر خارجه قطر با جیک سالیوان را پیرو مذاکرات مربوط به مباحث مالی دانست.» این پیش‌بینی درست از آب درآمد و پنج‌شنبه شب 19 مرداد برای نخستین بار روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز خبر تبادل زندانیان و آزادسازی 6میلیارد دلار از اموال بلوکه شده ایران در کره جنوبی را اعلام کرد. دو گام مهم که در نهایت هفته گذشته و همزمان با حضور ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در نیویورک اجرایی شد.
--> اخبار مرتبط