طاعون برج‌سازی بر حریم باغ‌گیاه‌شناسی!/ چرا برای باغ گیاه‌شناسی حریم اختصاصی مشخص نشده است؟!

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ بیش از دو ماه است که یک شرکت تعاونی مسکن درصدد بلند مرتبه‌سازی و تغییر کاربری در اراضی شمالی مشرف به باغ گیاه‌شناسی تهران بر آمده است و قصد دارد 22 برج 27 طبقه‌ای در مجاوت این باغ احداث کند!

پروژه‌ای عظیم و البته به لحاظ زیست محیطی خسارت‌بار که از قرار معلوم علاوه بر فعلان عرصه میراث فرهنگی، صدای دوستداران محیط زیست را نیز بلند کرده است.

با وجود تأکید مؤکد مسئولان و هشدار مداوم دوستداران محیط زیست مبنی بر ضرورت حفظ حریم این باغ، حالا اما تصاویر و فیلم‌های منتشر شده در فضای مجازی حاکی از ادامه فرآیند ساخت‌وساز برج در حریم این باغ دارد و ظاهراً پیمانکاران این پروژه وارد فاز عملیاتی طرح خود شده‌اند؛ از سوی دیگر شهرداری تهران در واکنش به این امر، صدور مجوزهای نهایی و رسمی برای این پروژه را به‌صورت مشخص تأیید نکرده است!

در همین رابطه، مهدی عباسی؛ عضو شورای شهر تهران پیشتر گفته بود که پروانه ساختمانی صادر شده برای این پروژه در سال 91 به‌صورت دستی بوده است؛ در حالیکه در همان سال فرآیند صدور پروانه ساخت توسط شهرداری تهران به صورت سیستمی انجام می‌گرفت؛ به عبارتی می‌توان گفت پروانه صادره برای پروژه مذکور فاقد اعتبار وجاهت قانونی است.

رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران نیز تأکید کرده بود تا زمانی که این ملک در کمیسیون معماری و شهرسازی تعیین تکلیف نشود، مجوز ساخت‌وساز قانونی نخواهد داشت.

عدم صدور مجوزهای رسمی و قانونی از سوی شورای شهر و شهرداری تهران برای این پروژه در حالی است که فعالان محیط زیستی و میراث فرهنگی به شدت نسبت به اجرایی شدن این ساخت و ساز وسیع انتقاد می‌کنند و دامنه خسارت‌های آن را بسیار فراتر از صدور یا عدم صدور پروانه ساخت قلمداد کرده‌اند.

باغ گیاه‌شناسی ملی ایران با قدمتی بیش از 53 سال و بانک ژن منابع طبیعی موجود در این باغ با پیشینه‌ای بیش از 30 سال در مقابل بحران‌های اغلب انسان‌ساز از گونه‌های در معرض خطر انقراض حفاظت می‌کند؛ وجود 4 هزار گونه گیاهی همچنین جای گرفتن بیش از 4 هزار و 300 گونه در بانک ژن این مجموعه باعث شده است که این باغ فراتر از استانداردهای بین‌المللی تلقی شود و همچون جواهری در میان تمامی دستاوردهای تمام ملی ایران بدرخشد.

تا جائیکه سازمان پدافند غیرعامل آن را به عنوان یکی از مراکز حساس برشمرده و همچنین سازمان میراث فرهنگی این باغ را به شماره ثبت 365 در مورخ 1395/12/10 در فهرست میراث طبیعی کشور ثبت ملی کرد.

برابر قانون در صورت ثبت یک اثر ملی، هرگونه تجاوز به حریم تعیین شده برای آن اثر، جرم بوده و علاوه بر مجازات مربوطه پیگرد قانونی نیز دارد.

در همین راستا، مصطفی پورعلی؛ مدیرکل دفتر ثبت آثار وزارت میراث فرهنگی پیشتر نیز به خبرنگار تسنیم گفته بود: به جهت جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی در پایداری اکولوژیکی این اثر طبیعی، از اداره میراث فرهنگی استان تهران درخواست کرده‌ایم که با استفاده از کمیسیون ماده 5، برای تعدیل ساخت و ساز در اطراف باغ گیاه‌شناسی اقدام کند که در غیر این صورت فرآیند تعیین حریم در دستور کار قرار خواهد گرفت.

بنابر صحبت‌های پورعلی، مقرر شده چنانچه اداره کل میراث فرهنگی استان تهران از این طریق موفق به انجام اقدام مدنظر برای محدودیت در ساخت و ساز این پروژه نشود و توفیقی بدست نیاورد، فرآیند تعیین حریم مطابق الزامات مقرراتی در دستور کار آن اداره کل و متعاقباً وزارت میراث فرهنگی قرار گیرد البته هم‌اکنون نیز مطالعات تعیین حریم این اثر ملی توسط چند نفر از اساتید حوزه میراث طبیعی با همکاری اداره کل استان تهران در حال انجام است.

حالا اما "فرهاد نظری" مدیرکل اسبق ثبت آثار و حفظ و احیاء میراث طبیعی و معنوی وزارت میراث فرهنگی در گفت‌و‌گو با خبرنگار تسنیم در پاسخ به این پرسش که چرا بلافاصله پس از ثبت ملی یک اثر اقدامات لازم به منظور تعیین عرصه و حریم اثر مربوطه با هدف جلوگیری از ورود صدمات و آسیب‌های احتمالی در آینده انجام نمی‌شود، اظهار کرد: مطابق موازین قانونی وقتی یک اثر اعم از فرهنگی یا طبیعی در فهرست آثار ملی ثبت می‌شود، باید حریم و ضوابط حفاظتی آن اثر نیز توسط وزارت میراث فرهنگی تعیین و ابلاغ شود.

وی ادامه داد: فرآیند تعیین حریم برای آثار تاریخی فرهنگی یا طبیعی یک فرایند پیچیده فنی و حقوقی است و با توجه به اینکه تعداد آثار ملی در سراسر کشور نیز نسبتاً زیاد است، معمولاً تعیین حریم یک اثر، با تأخیر یا با فاصله زمانی انجام می‌شود.

مدیرکل اسبق ثبت آثار و حفظ و احیاء میراث طبیعی و معنوی با اشاره به اینکه نسبت آثار ملی تعیین حریم شده نسبت به کل آثار ملی اندک است و در حال حاضر تعداد زیادی از آثار ملی کماکان فاقد حریم اختصاصی است، تصریح کرد: شاید بتوان گفت متاسفانه کمتر از 20 درصد از آثار ملی ثبت شده دارای حریم حفاظتیِ ابلاغ شده است!

نظری همچنین با مبهم و گُنگ خواندن برخی از صحبت‌ها مبنی بر اینکه باغ گیاه‌شناسی دارای حریم عمومی است اما حریم اختصاصی ندارد، متذکر شد: تعیین حریم باید همه بایدها و نبایدها درخصوص عرصه و پیرامون آثار را به روشنی تعیین کند؛ در خصوص عرصه، با وجود قوانین موجود، وضع نسبتاً روشن است اما درباره اطراف اثر با تعیین حریم و ضوابط و مقررات باید هر گونه اقدامی که بر حفاظت و هویت آثار تأثیر می‌گذارد، تعیین تکلیف شود.

وی یادآور شد: با توجه به بحث‌های حقوقی تعیین حریم و زمان‌بر بودن آن همچنین جهت جلوگیری از ایجاد فاصله بین ثبت یک اثر و تعیین حریم آن، باید این دو فرایند به‌صورت یکجا و توأمان انجام شود.

مدیرکل اسبق ثبت آثار با اشاره به اینکه الزامی قانونی درباره هم‌زمانی ثبت یک اثر و تعیین حریم آن وجود ندارد، اظهار کرد: در قوانین تصریح شده که تعیین حریم و ضوابط حفاظتی برای آثار ملی ثبت شده از وظایف وزارت میراث فرهنگی است اما در خصوص مهلت زمان یا تأخر و تقدم آن نسبت به فرآیند ثبت ملی تصریحی وجود ندارد و این امر معمولاً بسته به روش‌های مدیریتی مدیران وقت است!

نظری با بیان اینکه اصولاً شهرداری باید برای صدور مجوز ساخت و ساز برای انجام هرگونه اقدامات عمرانی در مجاورت آثار تاریخی و ملی از وزارت میراث فرهنگی استعلام کند، خاطرنشان کرد: اینکه آیا در صورت تعیین حریم برای باغ گیاه شناسی در زمان حاضر می‌توان به استناد آن مانع از ادامه ساخت و ساز ساختمان در اطراف این باغ شد یا خیر، پرسشی مهم و کارشناسی است که دارای ابعاد و جنبه‌های پیچیده حقوقی بوده و به نظر می‌رسد مرجع صائب برای پاسخ به آن اداره کل حقوقی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.

علاوه بر بحران شدید آب در سفره‌های آب زیرزمینی که منشأ تغذیه چاه‌های باغ گیاه‌شناس ملی ایران است، استقرار این مجموعه مسکونی در حریم باغ ضمن ایجاد یک منظر شهری ناموزون و بد ترکیب و بروز ترافیک و رفت‌و‌آمد خودروها، آلودگی هوا و صدا و نور شب و سایر مزاحمت‌های فیزیکی به شدت باغ را از نقطه نظر اکولوژیک شکننده و آسیب‌پذیر خواهد کرد؛ بنابراین نباید تردید داشت که اجرایی شدن پروژه بلندمرتبه‌سازی و افزایش ساخت‌و‌سازهای موصوف لطمات برگشت ناپذیری به سیمای بصری و زیبا‌شناختی باغ و کلکسیون‌های مختلف آن وارد کرده و با زوال تدریجی گونه‌های گیاهی تنزل تنوع آن را در پی خواهد داشت و دیری نمی‌گذرد که این سرمایه ملی از بین خواهد رفت.