عضویت ایران در بریکس و شراکتی که قرار است رقم بخورد

به گزارش مشرق، از روز سه‌شنبه 31 مرداد ماه به مدت سه روز شهر ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی میزبان پانزدهمین نشست سران گروه بریکس و همچنین نشست بریکس پلاس بود که سران 70 کشور جهان به نشست بریکس پلاس دعوت شدند. روز پنجشنبه دوم شهریور ماه «سیریل رامافوزا» رئیس جمهور آفریقای جنوبی اعلام کرد که شش عضو جدید شامل ایران، آرژانتین، عربستان سعودی، امارات عربی متحده، مصر و اتیوپی به این گروه دعوت شده‌اند.

خبرگزاری اسپوتنیک هم در این باره اعلام کرد: «آرژانتین، ایران، عربستان سعودی، مصر، امارات عربی متحده و اتیوپی اعضای جدید بریکس خواهند بود و از اول ژانویه 2024 (11 دی 1402) به عضویت کامل درخواهند آمد».

سازوکار بریکس (BRICS) شامل پنج اقتصاد بزرگ در حال ظهور، یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است. برای نخستین بار وزرای امور خارجه چین، هند، برزیل و روسیه در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در سال 2006 با هم دیدار کردند و نخستین نشست رسمی سران این گروه در سال 2009 در روسیه برگزار شد. آفریقای جنوبی هم در سال 2010 به شورای تجاری این گروه پیوست و ریاست این گروه در سال 2023 را نیز بر عهده دارد. در سالی که گذشت الجزایر، آرژانتین، مصر، اندونزی، ایران، نیجریه، عربستان سعودی، ترکیه و امارات عربی متحده تمایل خود را برای پیوستن به بریکس اعلام کردند.

در دوران ریاست چین بر بریکس در سال 2022 رئیس جمهور چین از آیت‌الله رئیسی برای شرکت در این نشست دعوت کرد که بر این اساس رئیس جمهور در این نشست به صورت آنلاین شرکت و به ایراد سخنرانی پرداخت. پیش از این سعید خطیب‌زاده سخنگوی سابق دستگاه دیپلماسی از ارسال درخواست عضویت ایران در بریکس از سوی حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه خبر داده بود.

آیت‌الله رئیسی سوم تیر 1401 در نشست ویدئو کنفرانسی سران کشورهای گروه بریکس پلاس که به میزبانی چین برگزار شد، گفت: جمهوری اسلامی ایران، به عنوان کشوری با تاریخی پربار از حضور فعال در نهادها و ابتکارات بین‌المللی، برخوردار از ظرفیت‌های گسترده اقتصادی، انسانی و طبیعی و نیز با الهام از الگوهای بومی، توانسته است، به مدد فرهنگ استقلال‌خواهی و حق‌طلبی، در مسیر توسعه ملی خود گام‌های ماندگاری بردارد. ما آمادگی داریم همه توانمندی‌ها و ظرفیت‌های خود را، از جمله ذخایر کم‌نظیر انرژی، شبکه‌های حمل و نقل و ترانزیت کوتاه و ارزان، ثروت استثنایی نیروی انسانی آموزش‌دیده و نیز دستاوردهای علمی چشمگیر، برای نیل به اهداف بریکس به اشتراک گذاریم. این موقعیت کم‌نظیر جغرافیای سیاسی و اقتصادی، می‌تواند ایران را به شریکی پایدار و قابل اتکا جهت اتصال بریکس به گلوگاه‌های انرژی و بازارهای بزرگ جهانی مبدل کند.

حسین امیرعبداللهیان نیز سوم تیر ماه در توئیتی درباره حضور و سخنرانی آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور در نشست مجازی بریکس پلاس نوشت: بریکس با ظرفیت‌های بزرگ و نگاه مبتکرانه، نویدبخش حرکت موثر در مسیر توسعه و صلح جهانی است. جناب دکتر رئیسی با اجابت دعوت ریاست چین برای حضور در اجلاس بریکس پلاس، دیدگاه‌ها و ظرفیت‌های ایران را تبیین می‌کنند. در قالب دیپلماسی پویا، از هر فرصتی برای پیشبرد اهداف ملی استفاده می‌کنیم.

بریکس از کنار هم گذاشتن حرف اول نام پنج کشور برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی در زبان انگلیسی تشکیل شده است که قبل از پیوستن آفریقای جنوبی بریک بود و بعد از آن به بریکس تغییر نام داد. کشورهای بریکس در مجموع، حدود 42 درصد جمعیت، نزدیک به یک چهارم تولید ناخالص ملی و حدود یک سوم خاک دنیا را تشکیل می‌دهند. دو کشور عضو آن (روسیه و چین) از اعضای دائم شورای امنیت هستند و سه عضو دیگر (برزیل، هند و آفریقای جنوبی) خواستار عضویت دائم در شورای امنیت و تغییر ساختار این سازمان هستند.

رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران همچنین 12 خرداد ماه در نشست دوستان بریکس در کیپ تاون آفریقای جنوبی شرکت کرد. وزیر خارجه در سخنان خود در نشست دوستان بریکس اعلام کرد که بزودی کنفرانسی در تهران با همکاری سفارتخانه‌های کشورهای عضو بریکس برگزار خواهد شد تا ظرفیت‌های همکاری ایران با بریکس تبیین شود که این نشست 17 مرداد ماه 1402 در تهران برگزار شد.

* دوستان بریکس، دوستان چندجانبه‌گرایی

روز جمعه 12 خرداد ماه کیپ تاون شهر بندری و دومین شهر پرجمعیت آفریقای جنوبی میزبان نشست بریکس پلاس (گروه بریکس و دوستان بریکس) بود. وزرای خارجه و مقامات عالیرتبه کشورهای آفریقای جنوبی، ایران، برزیل، روسیه، هند، چین، آرژانتین، بنگلادش، کومور، کوبا، بروندی، کنگو، مصر، گابن، گینه بیسائو، اندونزی، قزاقستان، عربستان سعودی، امارات عربی متحده و اروگوئه در این نشست شرکت کردند. امیرعبداللهیان هم در اظهاراتی در کیپ تاون اعلام کرد: پنج کشور عضو بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) و از عضویت ایران در این گروه حمایت کرده و منتظر اعلام سازوکار پذیرش عضو جدید هستیم.

وزیر امور خارجه افزود: دوستان بریکس قبل از هر چیز دوستان همکاری و مشارکت و در یک کلام «دوستان چندجانبه گرایی» هستند. ایران از جمله کشورهای پیشرو در عرصه چندجانبه گرایی است. روابط سیاسی و اقتصادی دوجانبه ما با کشورهای عضو بریکس در سطح بسیار خوبی است و تجارت فیمابین به بیش از 30 میلیارد دلار رسیده است. برای ایران، بریکس می‌تواند هدف مهم بعدی در سیاست چندجانبه گرایی باشد. به همین جهت ما از جمله اولین کشورهایی هستیم که رسما علاقه‌مندی خود به حضور در چارچوب‌های بریکس و البته عضویت در آن را اعلام کرده‌ایم. تعداد زیاد کشورهای علاقه‌مند به عضویت در بریکس، موید این است که ما انتخاب درستی کرده‌ایم.

ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه 26 تیر ماه سالجاری در نشست هفتگی با خبرنگاران در پاسخ به سؤالی درباره عضویت در بریکس بیان کرد: ایران درخواست عضویت خود را در گروه بریکس از مدت‌ها پیش اعلام کرده و رایزنی‌های خود را با اعضای بریکس انجام داده است. درخواست ایران مورد توجه این مجموعه قرار دارد و بر همین مبنا رئیس جمهور در اولین اجلاس روسای بریکس به صورت مجازی برای اولین بار شرکت کرد و امیرعبداللهیان هم در اجلاس وزرای خارجه بریکس حضور یافت. از رئیس جمهور برای اجلاس بعدی سران بریکس دعوت به عمل آمده است. برای پیوستن اعضای جدید هنوز کشورهای عضو بریکس آیین نامه عضویت را تنظیم نکرده‌اند و اعضای بریکس گفتند در حال مشورت درباره آیین نامه عضویت کشورهای جدید هستند و آن را به اجلاس وزرای خارجه و سران بریکس ارائه خواهند داد. امیدواریم روند عضویت به سرعت فراهم شود و ایران برای پیوستن به آن اقدامات دیپلماتیک خود را انجام خواهد داد.

اوایل مرداد ماه نیز علی‌اکبر احمدیان دبیر شورای عالی امنیت ملی برای شرکت در نشست دبیران و مشاوران امنیت ملی کشورهای عضو و دوست بریکس در رأس هیأتی به آفریقای جنوبی سفر و ضمن شرکت در این نشست با برخی همتایان خود دیدار و گفت‌وگو کرد.

* ریابکوف: از عضویت ایران در بریکس حمایت می‌کنیم

17 مرداد ماه نیز تهران میزبا کنفرانس نشست ایران و بریکس بود. سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه 17 مرداد ماه 1402 در «نشست ایران و بریکس؛ چشم‌اندازهایی برای شراکت و همکاری» شرکت کرده بود در جمع خبرنگاران گفت: ایران کاندیدای قدرتمندی برای همکاری با بریکس است. وقت آن خواهد رسید که ایران عضو کامل بریکس شود. البته الان نمی‌توان زمان دقیق عضویت ایران را اعلام کرد. ما و اعضای بریکس در حال بررسی آیین نامه پذیرش اعضای جدید در این گروه هستیم که در نشست آتی سران در ژوهانسبورگ درباره آن تصمیم گیری می‌شود. ما از عضویت ایران در این گروه حمایت می‌کنیم.

«آنیل سوکلال» نماینده آفریقای جنوبی هم در این کنفرانس، ایران را شریک بسیار مهم و راهبردی برای بریکس خواند.

* هدف ایران از عضویت در بریکس چیست؟

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران همچنین 19 مرداد ماه برای شرکت در پانزدهمین نشست کمیسیون مشترک همکاری‌های دو کشور سفری به پرتوریا داشت و در این سفر بار دیگر بر حمایت آفریقای جنوبی از عضویت ایران در بریکس تأکید شد. امیرعبداللهیان همچنین در این سفر اعلام کرد که آیت‌الله رئیسی دوم شهریور از سوی همتای خود برای شرکت در نشست دوستان بریکس به این کشور دعوت شده است.

خبرنگاری در نشست خبری مشترک امیرعبداللهیان با همتای آفریقای جنوبی در پرتوریا از امیرعبداللهیان پرسید هدف شما از عضویت در بریکس چیست؟ گفت: نگاه ما به عضویت در بریکس نگاه به تقویت چندجانبه گرایی است. ترکیه، عربستان، امارات و اندونزی و بسیاری از کشورهایی که علاقه‌مندی خودشان را به همراه ایران برای عضویت در ائتلاف بریکس اعلام کرده‌اند، دوستان جمهوری اسلامی ایران هستند. ما از عضویت کشورهای مختلف با هدف نیرومندسازی هر چه بیشتر بریکس استقبال می‌کنیم. آقای رئیسی در پاسخ به دعوت همتای خود در روزهای آینده به آفریقای جنوبی سفر و مواضع ایران در خصوص بریکس را در این اجلاس به روشنی بیان خواهد کرد.

«سیریل رامافوزا» رئیس جمهور آفریقای جنوبی نیز 19 مرداد ماه در دیدار امیرعبداللهیان ضمن ابراز خرسندی از پذیرش دعوت وی از سوی رئیسی به منظور شرکت در اجلاس سران بریکس و بریکس پلاس و همچنین سفر رسمی دوجانبه پاییز به آفریقای جنوبی، سفر وی را مهم ارزیابی کرده و گفت که حضور رئیس جمهور ایران در اجلاس بریکس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و مورد توجه آفریقای جنوبی است.

علاوه بر این، «مائورو ویرا» وزیر خارجه برزیل روز پنجشنبه 26 مرداد ماه در گفت‌وگوی تلفنی با امیرعبداللهیان بر تمایل دولتش برای تقویت همکاری‌ها با ایران تأکید کرد و گفت: ایران دارای ظرفیت‌های بالایی برای کمک به تحقق اهداف بریکس است.

ناصر کنعانی سخنگوی دستگاه دیپلماسی روز دوشنبه 30 مرداد ماه در نشست هفتگی با خبرنگاران درباره سفر رئیسی به ژوهانسبورگ برای شرکت در نشست سران بریکس و بریکس پلاس گفت: همکاری با بریکس و عضویت در این گروه برای ایران حائز اهمیت است و مشارکت رئیس جمهور در اجلاس سران بریکس در چارچوب هدفگذاری انجام شده و دعوت به عمل آمده از رئیس جمهور برای مشارکت در این اجلاس صورت می‌گیرد. این گروه در حال پیدا کردن جایگاه ویژه خود در جهان است. ایران جزو معدود کشورهایی است که با اعضای بریکس همکاری‌های توسعه یافته و گسترش یافته در حوزه‌های تجاری و اقتصادی دارد. هدفگذاری انجام شده برای تقویت همکاری‌ها با بریکس و عضویت در این تشکل در چارچوب نگاه راهبردی است که ایران مایل است پیوندهای خود را با کشورها و شرکت‌هایی که مایل به همکاری با ایران هستند افزایش دهد. همکاری‌های ایران با بریکس منفعت دوجانبه برای ایران و اعضای بریکس است.

در همین راستا رئیس جمهور در رأس هیأتی روز چهارشنبه عازم آفریقای جنوبی شد.

آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور نیز روز پنجشنبه دوم شهریور ماه سالجاری در این نشست شرکت و به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: مطمئنا فواید عضویت جمهوری اسلامی ایران در بریکس تاریخ‌ساز خواهد بود و فصل و گامی نو را در جهت گسترش عدالت، انصاف، اخلاق و صلح پایدار در صحنه بین‌المللی رقم خواهد زد.

رئیس جمهور بعد از بازگشت به تهران نیز در اظهاراتی در این باره بیان کرد: موضوع عضویت جمهوری اسلامی ایران در «بریکس» از آنجا آغاز شد که سال گذشته در نشست مجازی بریکس شرکت کردیم و درخواست عضویت جمهوری اسلامی ایران در آن نشست، مطرح شد. پیگیری‌هایی نیز از طریق سران بریکس برای عضویت ایران صورت گرفت، بر کسی پوشیده نیست که جمهوری اسلامی ایران از جایگاه ژئوپلتیک کنشگری فعال در عرصه‌های مختلف بین‌المللی دارد. موضوع عضویت جمهوری اسلامی ایران در بریکس با اجماع اعضا صورت گرفت و به اتفاق آراء به عضویت جمهوری اسلامی ایران رأی داده شد.

رئیس‌جمهور با تأکید بر اینکه طبیعتاً سازوکارها و برنامه‌ریزی‌هایی را می‌طلبد که این ساز و کار اجرایی همکاری ما بابریکس فراهم بشود، گفت: با سرعت این سازوکارها در حال ایجاد است، از آن زمانی که عضویت اعلام شد، همکاران وزارت خارجه کشورمان بررسی‌هایی را انجام داده‌اند، یکی از مفاهیمی که مطرح شد، ایجاد صندوق بریکس بود که تمرکز بریکس بر همکاری‌های تجاری و اقتصادی است.

رئیسی یکی از مزایای عضویت در بریکس را موجب توانمندی کشور در حوزه قدرت سیاسی خواند و افزود: زیرا ارتباط جهانی، حتماً قدرت سیاسی جمهوری اسلامی ایران را ارتقاء خواهد داد، یعنی ارتباط با سازمان‌های جهانی و منطقه‌ای به توان سیاسی و اقتصادی کشور خواهد افزود.

حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران که آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی را در سفر به آفریقای جنوبی برای شرکت در نشست بریکس پلاس همراهی کرد بعدازظهر پنجشنبه دوم شهریور ماه در صفحه خود در شبکه اجتماعی «ایکس» نوشت: همراه با جناب دکتر رئیسی برای شرکت در نشست سران بریکس پلاس به آفریقای‌جنوبی سفر کردیم. موفقیت بزرگ برای پذیرش عضویت جمهوری اسلامی ایران در بریکس، علاوه بر تقویت چندجانبه‌گرایی، می‌تواند زمینه تعقیب اهداف و توسعه دیگر راهبردهای کلان دولت در اجرای دیپلماسی پویا را فراهم سازد.

رئیس دستگاه دیپلماسی همچنین در صفحه اینستاگرامش در این باره نوشت: گروه بریکس می‌تواند یکی از اهداف مطلوب ایران برای پیگیری چندجانبه‌گرایی در کنار دیگر ائتلاف‌ها و ساختارهای مهم مانند شانگهای، اوراسیا، و سیکا در عرصه سیاست خارجی و روابط بین‌الملل باشد.

وی افزود: کشورهای گروه بریکس با جمعیت بیش از 3 میلیارد نفر که 40 درصد از جمعیت جهان است و برخورداری از مساحتی به اندازه یک‌سوم از کره زمین، از ظرفیت مهمی برای همکاری دوجانبه با جمهوری اسلامی ایران برخوردار هستند و متقابلا ظرفیت‌های ارزشمند کشورمان از جمله موقعیت ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک، منابع غنی انرژی، نیروی انسانی متخصص و کارآمد، پیشرفت‌های چشمگیر در عرصه‌های مختلف و ثبات پایدار سیاسی مورد توجه اعضای بریکس است. در همین چارچوب، دولت سیزدهم برای اولین بار درخواست رسمی عضویت ایران در گروه بریکس را ماه‌ها پیش ارائه کرد و امروز جمهوری اسلامی ایران به همراه دو کشور همسایه عربستان سعودی و امارات متحده عربی و همچنین آرژانتین، مصرو اتیوپی به عضویت قطعی بریکس پذیرفته شدند.

ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه نیز که به صورت مجازی در این نشست شرکت کرده بود ضمن اعلام آمادگی برای همکاری با اعضای جدید بریکس گفت: به گسترش نفوذ بریکس در سراسر جهان ادامه خواهیم داد.

«نارندرا مودی» نخست‌وزیر هند هم در دیدار با آیت‌الله رئیسی در حاشیه این نشست با ابراز خرسندی از پیوستن ایران به گروه بریکس، گفت: حضور ایران در این گروه می‌تواند انرژی مضاعفی به فعالیت‌های آن ببخشد.

«لولا داسیلوا» رئیس‌جمهور برزیل نیز در دیدار با همتای ایرانی ضمن تبریک پیوستن جمهوری اسلامی ایران به این گروه، تصریح کرد: فرصت‌ها و زمینه‌های زیادی در عرصه‌های تبادلات علمی، فناوری، تجربیات دانشگاهی و نیز مسائل فرهنگی برای گسترش همکاری‌ها و روابط فیمابین وجود دارد.

علاوه بر این، «دیلما روسف» رئیس بانک توسعه نوین (بانک بریکس) هم در دیدار «مهدی صفری» معاون وزیر امور خارجه ضمن استقبال از پیوستن ایران به بریکس اعلام کرد که در آینده نزدیک به تهران سفر می‌کند. وی همچنین از پیوستن ایران به بانک بریکس استقبال کرد و حضور ایران در این بانک را موجب ارتقای قدرت و موقعیت بین‌المللی این بانک خواند.

* واکنش‌ها به دعوت از ایران

پس از اعلام پذیرش عضویت ایران در این گروه، شاهد واکنش‌هایی بودیم.

علی باقری معاون سیاسی وزیر امور خارجه پنجشنبه شب دوم شهریور ماه در برنامه‌ای تلویزیونی در این باره گفت: پیوستن جمهوری اسلامی ایران به مجموعه بریکس، یک تصمیم راهبردی بود که در دولت سیزدهم به طور جدی مورد پیگیری قرار گرفت و اتخاذ شد. اتفاقی که امروز افتاد، اتفاقی بسیار مهم بود از همین منظر که جمهوری اسلامی ایران قابلیت‌های خودش را برای هماوردی با قدرت‌های بزرگ اقتصادی دنیا و نقش آفرینی جهانی به اثبات رساند. در واقع وقتی که پنج کشور اصلی اقتصادی دنیا، در مورد پیوستن جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفتند، این اذعان و اعتراف آن‌هاست هم به ظرفیت‌های بالفعل و هم به ظرفیت‌های بالقوه و هم به نقش آفرینی بین المللی جمهوری اسلامی ایران برای تأمین منافع این مجموعه.

علی‌اکبر ولایتی مشاور رهبر معظم انقلاب عضویت دائم ایران در بریکس را در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای بسیار مهم و تأثیرگذار خواند.

«مهدی آقاجعفری» سفیر جمهوری اسلامی ایران در آفریقای جنوبی هم در صفحه اینستاگرامش در این باره پذیرش ایران به عنوان عضو جدید بریکس را دستاورد بزرگی برای دولت و دستگاه دیپلماسی در عرصه بین‌المللی خواند و ضمن تبریک این موفقیت افزود: امیدوارم با برنامه ریزی دقیق و منسجم همه دستگاه‌ها بتوانیم کشور عزیزمان ایران را از منافع و مواهب این فرصت و موقعیت ممتاز بین‌المللی در عرصه‌های مختلف منجمله تجاری و اقتصادی به نحو مطلوب بهره‌مند گردانیم. بدون تردید حمایت همه کشورهای عضو بریکس از عضویت ایران در این گروه به ویژه همراهی و حمایت همه جانبه آفریقای جنوبی به عنوان رئیس دوره‌ای این مجموعه در یک سال گذشته نقش اساسی را در این رویداد مهم داشته است.

«رضا زبیب» سفیر جمهوری اسلامی ایران در اسپانیا هم در این باره گفت: پذیرش عضویت جمهوری اسلامی ایران در بریکس موفقیتی ارزشمند است که بار دیگر نشان داد دیپلماسی، با بردباری نتیجه می‌دهد. سخنرانی سال گذشته ریاست محترم جمهوری در اجلاس بریکس پلاس، گامی بلند در تحقق این دستاورد بود. در جهان پساغرب، کشورهای مستقل با دیپلماسی چابک، فرصت‌های ارزنده‌ای خواهند داشت.

«سید رسول موسوی» دستیار وزیر و مدیرکل آسیای جنوبی وزارت امور خارجه هم در صفحه خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: با اضافه شدن ایران، عربستان، امارات، مصر، اتیوپی و آرژانتین به بریکس تحولات مختلفی را در عرصه روابط بین‌الملل شاهد خواهیم بود. تحولات مفهومی، یکی از آن‌هاست. مفهوم منطقه دیگر مفهومی جغرافیایی نیست بلکه مفهومی راهبردی و کارکردی است. منطقه بریکس نمونه اعلای این نوع جدید منطقه است.

«سید عباس موسوی» سفیر ایران در باکو هم عنوان کرد: حضور دوراندیشانه کشورها در پیمان‌ها، ائتلاف‌ها و یا هرگونه سازوکار منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای با اهداف سیاسی، اقتصادی یا امنیتی لازمه زیست بین‌المللی امروز و ویژگی نظم جهانی در حال ظهور است. نگاه تنگ جناحی به دستاوردهای سیاست خارجی معضل دیروز و امروز ماست.

«کاظم جلالی» سفیر ایران در مسکو نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران گفت: عضویت ایران در بریکس بیانگر شکست طرح منزوی کردن ایران در عرصه بین‌المللی است و ما پس از این می‌توانیم با استفاده از ظرفیت‌های داخلی بالای خود یک کنش و واکنش مناسب و بیشتری را با اعضای بریکس در تعاملات تجاری داشته باشیم.