به گزارش خبرگزاری
اقتصاد ایران، «ظرفیت‌های گسترش همکاری‌های دو کشور ایران و تاجیکستان در زمینه‌های مختلف بسیار فراتر از سطح کنونی است و باید با توجه به سیاست دولت ایران مبنی بر تقویت روابط با همسایگان، روابط دو کشور دچار تحول اساسی شود».
این را رهبر معظم انقلاب اسلامی در خرداد ماه 1401 در دیدار امامعلی رحمان رئیس‌جمهور تاجیکستان بیان داشت. این نگاه رهبری در خصوص لزوم تقویت روابط ایران با تاجیکستان تابعی در راستای رویکرد نگاه به شرق در حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است.
حالا محمود نجفی عرب؛ رئیس اتاق بازرگانی تهران خبر داده که فعالان اقتصادی نیز مسعود پزشکیان را در سفر 27 دی ماه به تاجیکستان همراهی می‌کنند.
محمدحسین روشنک، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و تاجیکستان هم گفته که روابط ایران و تاجیکستان کمی پیش از آغاز دوره سیزدهم ریاست جمهوری رو به بهبود بود و تلاش‌های شهید رئیسی در ارتقای روابط دو کشور بسیار موثر واقع شد و سفر پزشکیان در امتداد سفر رئیس دولت چهاردهم می‌تواند در تقویت روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی تاثیر بسزایی داشته باشد.
سفر رئیس جمهور ایران به تاجیکستان که هدف آن توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری است، فرصت مهمی برای مرور ظرفیت‌ها و افق‌های همکاری دو کشور فراهم می‌کند. این گزارش هدف دارد نگاهی به موقعیت جغرافیایی تاجیکستان، ظرفیت‌های اقتصادی آن، حجم مبادلات اقتصادی دو کشور و فرصت‌ها و چالش‌های همکاری بین ایران و تاجیکستان ارایه دهد.
موقعیت جغرافیایی و ظرفیت‌های اقتصادی تاجیکستان
تاجیکستان به عنوان تنها کشور فارسی‌زبان در آسیای مرکزی در همسایگی افغانستان، اوزبکستان، قرقیزستان و چین واقع است. ناحیه کوهستانی این کشور با طبیعتی بکر و منابع آبی فراوان، می‌تواند مقصدی مناسب برای سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی باشد.
کشور تاجیکستان با 143 کیلومتر مربع مساحت و جمعیت 9.5 میلیون نفری تا سال 2021، از چهار دهم‌درصد ذخیره آب جهانی برخوردار است. تولید ناخالص داخلی این کشور 9.6 میلیارد دلار، سرانه تولید ناخالص داخلی 859 دلار و حجم تجارت خارجی 6.3 میلیارد دلار تا سال 2022 بوده است.
مهم‌ترین اقلام صادراتی کشور تاجیکستان شامل آلومینیوم، پنبه (به صورت نخ)، برق، خشکبار، سنگ‌های قیمتی، میوه و سبزیجات و اقلام وارداتی شامل مشتقات نفتی، اکسید آلومینیوم، ماشین آلات، مواد غذایی و دارو است.
اقتصاد تاجیکستان به صنعت‌های نیروگاه‌های آبی، معدن‌های فلزات ناباباره‌ای مانند طلا، نفت و گاز و مستقر در مناطق مختلف این کشور توجه دارد. نیروگاه روگون، که یکی از بزرگترین نیروگاه‌های آبی دنیا محسوب می‌شود، مورد توجه ویژه ایران است.
پروژه نیروگاه برق‌آبی راغون (در 110 کیلومتری شمال‌شرق دوشنبه در تاجیکستان)، نیروگاهی در حال ساخت در تاجیکستان از نمادهای همکاری دوجانبه ایران و تاجیکستان به شمار می‌رود. سد راغون با گنجایش 14 میلیارد متر مکعب ذخیره آب و ظرفیت تولید 3,600 مگاوات برق، یکی از بزرگترین طرح‌های عمرانی در جهان بوده (بلندترین سد خاکی با هسته رسی دنیا) که بر روی رودخانه وخش در حال اجرا می‌باشد به دست پیمانکاران ایرانی در حال احداث و توسعه است این پروژه 6 واحد نیروگاهی هر کدام به ظرفیت 600 مگاوات دارد. تاکنون دو واحد این نیروگاه به بهره‌برداری رسیده است. تونل انزاب یا استقلال نیز در کنار نیروگاه برق آبی از نمادهای همکاری دوجانبه ایران و تاجیکستان است که در سال گذشته مورد بهره برداری کامل قرار گرفت و احداث تونل استقلال تاجیکستان توسط مهندسان ایرانی می تواند زمینه را برای سپردن پروژه‌های جدید در این کشور به مهندسان ایرانی فراهم کند.
تونل استقلال یا تونل انزاب تونلی است در تاجیکستان به طول پنج کیلومتر که در سال 2006 توسط شرکت ایرانی سابیر ساخته شد. این تونل در بزرگراه ام34 قرار دارد و پایتخت کشور، دوشنبه، را به دومین شهر بزرگ کشور، خجند، متصل می‌کند. با ساخت این تونل نه تنها فاصله میان این دو شهر 4 ساعت کاهش یافت، بلکه نیاز به گذر از ازبکستان نیز از بین رفت. تونل استقلال در حدود 70 کیلومتری شمال دوشنبه قرار گرفته و ارتباط زمینی شمال و جنوب کشور تاجیکستان را تأمین می‌کند. این تونل شامل دو تونل موازی است که یکی به عنوان تونل اصلی با کاربری تردد وسایل نقلیه عمومی و دیگری به عنوان تونل تهویه و زهکش تونل اصلی در نظر گرفته شده‌است. مجموع تونل این دو تونل به حدود 11 کیلومتر می‌رسد. هزینه ساخت این تونل 39 میلیون دلار برآورد شده‌است.
حجم مبادلات اقتصادی بین ایران و تاجیکستان
حجم مبادلات تجاری بین ایران و تاجیکستان در سال‌های اخیر به صورت نسبی افزایش یافته و امروز به 300 میلیون دلار در سال رسیده است. عمده محصولات معاملات مشترک، مواد غذایی، محصولات نفتی، و مواد شیمیایی است. نظام الدین زاهدی سفیر تاجیکستان در ایران به تازگی گفته است حجم تجارت دو کشور از سال 99 تاکنون نزدیک به 10 برابر افزایش داشته است و این ظرفیت وجود دارد که تجارت دو جانبه را به یک میلیارد دلار افزایش دهیم. عمده کالاهای صادراتی ایران به تاجیکستان شامل میل‌گرد و محصولات ساختمانی، مواد غذایی، شوینده‌ها، قیر، تولیدات پتروشیمی، انواع میوه، تجهیزات صنعتی و ماشین‌آلات کشاورزی از جمله تراکتور و ادوات است و کالاهای وارداتی به ایران از این کشور نیز شامل پنبه، آلومینیوم، خشکبار و ماشین‌آلات صنعتی است. ز
مینهها برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و تجاریهمراهی فعالان اقتصادی ایران در این سفر می‌تواند به کشف فرصت‌ها و امضای تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهای جدید کمک کند. مناطق مورد تمامل شامل بخش انرژی، زراعیات، معدن‌های فلزات، فناوری اطلاعات، حمل و نقل و گسترش بازارهای محصولات ایرانی است.
فرصت‌های سرمایه‌گذاری مشترک
الف) حوزه انرژی (گاز و نفت): با توجه به منابع غنی گاز طبیعی و نفت در هر دو کشور، پروژه‌های مشترک استخراج، پالایش و صادرات این محصولات می‌تواند سودآور باشد. همچنین سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی و بادی، به ویژه در مناطق کم‌آب و دما در تاجیکستان و مناطق گرم ایران، می‌تواند پایدار و مقرون به صرفه باشد. ب) کشاورزی و باغداری: تاجیکستان دارای زمین‌های حاصلخیز و منابع آب فراوان است که امکان سرمایه‌گذاری در تولید محصولات کشاورزی و صنایع غذایی را فراهم می‌کند. ایران می‌تواند تکنولوژی‌های نوین کشاورزی و ماشین‌آلات به تاجیکستان صادر کرده و محصولات کشاورزی را به بازارهای بین‌المللی صادر کند. همکاری در تولید، بسته‌بندی و صادرات محصولات کشاورزی مانند گندم، پنبه، میوه‌ها و سبزیجات. سیستم‌های آبیاری و مدیریت منابع آب را نیز می‌توان از طریق پروژه‌های مشترک افزایش داد. ج) صنایع پتروشیمی و پتروشیمی: توسعه صنایع پتروشیمی و پلیمرها با بهره‌گیری از منابع نفتی و گازی ایران و بازار مصرفی تاجیکستان. د) فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT): ایجاد مراکز فناوری مشترک، تبادل دانش و تخصص در زمینه نرم‌افزار، خدمات دیجیتال و تجارت الکترونیک.
راه‌های افزایش حجم مبادلات تجاری
الف) تسهیل ترانزیت کالاها با بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل و ترانزیت کالا بین دو کشور، از جمله توسعه بنادر، راه‌آهن و جاده‌ها ممکن است. تاجیکستان می‌تواند به عنوان یک پل ارتباطی برای دسترسی ایران به بازارهای آسیای میانه عمل کند. توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل جاده‌ای، ریلی و هوایی بین دو کشور می‌تواند تجارت را تسهیل کند. استفاده از کریدورهای ترانزیتی منطقه‌ای، مانند کریدور شمال - جنوب، فرصت‌های جدیدی برای گسترش همکاری‌ها فراهم می‌کند.
لزوم لغو تعرفه‌های تجاری
ب) ایجاد مناطق آزاد تجاری: تاسیس مناطق آزاد تجاری در مرزها برای تسهیل واردات و صادرات کالاها با کاهش تعرفه‌ها و تسهیل فرآیندهای گمرکی لازم است. در شرایط کنونی چون تاجیکستان با ازبکستان توافق تجارت آزاد امضا کرده و تعرفه‌های تجارت دو کشور صفر است برخی از بازرگانان ایرانی کالاهای خود را به واسطه ازبکستان به تاجیکستان می‌برند و در احتساب ارزش صادرات آنچه در نهایت به تاجیکستان می‌رود در صادرات به ازبکستان ثبت می‌شود و کالاهای ایرانی در ازبکستان به قیمت گران تری به فروش می رسد که با کاهش یا به صفر رسیدن تعرفه های تجاری زمینه توسعه مبادلات کالا نیز فراهم می‌شود. ج) امضای توافقنامه‌های دوجانبه در زمینه تجارت و سرمایه‌گذاری برای ایجاد چارچوب‌های حقوقی و حمایتی مناسب ضروری است. در همین راستا محمدحسین روشنک، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و تاجیکستان تاکید کرده که انعقاد توافق‌نامه تجارت ترجیحی بین دو کشور از موضوعات مهم اقتصادی است که اتاق مشترک ایران و تاجیکستان در این سفر پیگیری می‌کند تا قدرت رقابت بازرگانان ایرانی را در بازار تاجیکستان ارتقا دهد.
راه‌های رفع موانع برای گسترش همکاری اقتصادی
لغو روادید:
به گفته سفیر تاجیکستان در ایران موضوع مهم این است که ایرانی‌ها و تاجیک‌ها در سفر از تهران به دوشنبه و برعکس نیاز به صدور ویزا ندارند اما در صورتی که مبدا یا مقصد یکی از این دو شهر نباشند صدور ویزا لازم است و این به دلیل اشتباهی رخ داده که در متن توافق‌نامه وجود دارد و به جای ایران و تاجیکستان، تهران و دوشنبه ثبت شده بنابراین در سفر ایرانی‌ها از هر مبدایی به تاجیکستان نیاز به ویزا است و تاجیک‌ها هم از هر مبدائی غیر از دوشنبه برای سفر به ایران باید ویزا دریافت کنند و این در حالی است که از مشهد به دوشنبه هم پروازها برقرار است و از همین رو تلاش می‌شود پروازهای شیراز به دوشنبه نیز راه‌اندازی شود زیرا از شیراز به دبی پروازهای زیادی صورت می‌گیرد و این شهر می‌تواند واسطه سفر تاجیک‌ها به دبی باشد. همچنین بختیار شریفی قائم مقام وزیر صنعت و تکنولوژی‌های نو تاجیکستان هم سال 1401 طی نشست بررسی راهکارهای گسترش مناسبات اقتصادی و فرهنگی استان فارس و کشور تاجیکستان گفته بود که پنج منطقه صنعتی و آزاد اقتصادی تاجیکستان آمادگی برای همکاری و انتقال تجارب صنعتی و اقتصادی به ایران را دارند و در حوزه‌هایی مانند مصالح ساختمانی، ماشین سازی، معدن سرمایه‌گذاری و خوراکی و مواد غذایی می‌توانیم همکاری مشترک و دو طرفه با استان فارس داشته باشیم.
استفاده از روش‌های پرداخت جایگزین:
استفاده از ارزهای محلی و سیستم‌های پرداخت غیرمتعارف برای انجام تراکنش‌های مالی و تسهیل تجارت غیرمستقیم: از طریق کشورهای همسایه یا شریک‌های تجاری که تحت تأثیر تحریم‌ها کمتر قرار دارند.
بهبود زیرساخت‌های قانونی و مالی:
ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سازوکارهای مالی مشترک برای حمایت از پروژه‌های سرمایه‌گذاری.
چالش‌ها و مقابله با تحریم‌ها
ایجاد شبکه‌های تجاری جایگزین، استفاده از شرکت‌های کوچک و متوسط و تجارت غیررسمی می‌تواند به کاهش اثرات تحریم‌ها کمک کند، تمرکز بر صادرات محصولات غیرنفتی و تقویت صنایع محلی برای کاهش وابستگی به واردات کالاهای تحریمی. تقویت همکاری منطقه‌ای و همکاری با سازمان‌های منطقه‌ای مانند سازمان همکاری اقتصادی (ECO) می‌تواند فرصت‌های جدیدی ایجاد کند. ایران و تاجیکستان با تمرکز بر توسعه زیرساخت‌ها، کشاورزی، معدن، و ترانزیت و با استفاده از راهکارهای خلاقانه برای دور زدن تحریم‌ها می‌توانند حجم مبادلات تجاری خود را به طور چشمگیری افزایش دهند. اجرای سیاست‌های حمایتی و تقویت همکاری‌های بین‌المللی نقش کلیدی در این مسیر ایفا می‌کند.
