قیامی که سرنگونی رژیم شاهنشاهی را رقم زد / پیامدهای قیام 15 خرداد 42 چه بود؟

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از بلاغ، قیام 15 خرداد (1342ش)؛ تجمع و راهپیمایی مردم برخی از شهر‌های ایران در اعتراض به دستگیری امام خمینی (ره) از علما و استادان حوزه علمیه قم بود. تظاهرات در قم، تهران و ورامین به خشونت کشیده شد و تعدادی از مردم شهید و مجروح شدند.

دستگیری امام خمینی (ره) بخاطر سخنرانی او در مدرسه فیضیه علیه رفتار‌های محمدرضا پهلوی شاه وقت ایران بود. در این سخنرانی حکومت وقت به حکومت یزید تشبیه شده بود. امام خمینی (ره)، به‌دلیل کشته شدن جمعی از مردم، این روز را برای همیشه عزای عمومی اعلام کرد.

*فروپاشی پایه های رژیم سلطنت پهلوی نهضت پانزده خرداد 1342 خورشیدی در کوران اقدامات تسلط جویانه آمریکا که در پوشش برخی اصلاحات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، حقوقی و اجتماعی انجام می شد، به وقوع پیوست و پایه های رژیم سلطنتی پهلوی را متزلزل کرد. در همه این جنبش های سیاسی و اجتماعی روحانیت مبارز شیعه نقش اصلی را برعهده داشت و این قیام با تلاش های مجدانه امام خمینی (ره) روی داد.

15 خرداد در تقویم ایران روزی شناخته شده که مردم برای نخستین بار پس از کودتای 28 مرداد 32 دست به قیامی خونین زدند تا مخالفت خود را با رژیم منحوس پهلوی بار دیگر نشان دهند. ساعت 3 بامداد 15 خرداد، چند مأمور در تاریکی شب و پس از محاصره خانه خمینی، به درون خانه ریختند و او را که روز پیش از آن در روز عاشورای حسینی در مدرسه فیضیه قم، طی سخنان کوبنده‌ای پرده از جنایات شاه و اربابان آمریکایی و اسرائیلی او برداشته بودند، دستگیر و و ابتدا به بازداشتگاه باشگاه افسران و سپس غروب روز بعد، به زندان قصر واقع در تهران بردند. پس از انتشار خبر دستگیری امام (ره) در پانزدهم خرداد 1342، بسیاری از مردم قم، به منزل ایشان رفتند و به اتفاق فرزندشان، حاج آقا مصطفی، در حدود ساعت 6 بامداد، به سمت حرم مطهر حضرت معصومه (س) حرکت کردند. پس از مدتی، صحن مطهر و خیابان های اطراف، لبریز از جمعیتی شد که شعار "یامرگ یا خمینی" را با هیجان شدیدی تکرار می کردند. در همان زمان، علما و مراجع وقت هم با صدور بیانیه هایی، خواستار آزادی فوری حضرت امام (ره) شدند. بعد از انتقال خمینی به تهران، خبر دستگیری او ابتدا در قم و سپس در شهرهای دیگر به سرعت پیچید و واکنش‌هایی را به‌دنبال داشت. مردم در تهران، قم، شیراز، مشهد و ورامین و پیشوا به خیابان‌ها ریختند و شعارهایی نظیر «یا مرگ یا خمینی» سردادند. درپانزدهم خرداد 1342، مردم تهران هم چون سایر شهرها، در اعتراض به دستگیری امام خمینی (ره) به خیابان ها ریختند و قیام خونین خویش را آغاز کردند. سیل خروشان کشاورزان غیور و کفن پوش ورامین، دهقانان کن و نیز مردم جماران به سوی تهران سرازیر شد. انبوه جمعیت بازاری، بار فروش، دانشگاهی و اقشار مختلف مردم، با فریادهای رعد آسای "یا مرگ یا خمینی" و "مرگ برشاه" تهران را به لرزه درآورد. شاه که در برابر قیام قهر آلود ملت، تاج و تخت خود را درحال زوال می دید، با رگبار مسلسل به جنگ ملت مظلوم رفت و تهران را در پانزدهم خرداد 1342، به کشتارگاه مخوف و حمام خون تبدیل ساخت. عده‌ای از مردم ورامین، خصوصاً بخش پیشوا با اطلاع از وقایع تهران و قم تصمیم گرفتند برای آزادی حضرت امام خمینی به مقابله با رژیم برخیزند. بعد از ظهر روز شانزدهم خرداد چند هزار نفر کفن‌پوش‌، با چوب و چماق و به صورت دسته‌جمعی به سمت تهران حرکت کردند. ساواک تهران نیز موضوع را به ژاندارمری اطلاع داد، نیروهای ژاندارمری در مسیر ورامین تهران با این جمعیت به‌شدت برخورد کردند و بر اثر تیراندازی‌، عده زیادی از این افراد شهید و مجروح شدند؛ البته پس از این کشتار مجدداً اجتماعی در شهر ورامین صورت گرفت‌. با انتشار خبر دستگیری امام و تعدادی از علما، همچنین انتشار خبر قیام مردم در قم و تهران‌، بعدازظهر روز 15 خرداد وضعیت شهر شیراز تغییر کرد. گروه‌های مختلف از چند نقطه شهر به سمت مرکز شهر و مسجد وکیل حرکت کردند. تظاهرات و درگیری با مأمورین در آخرین ساعات روز آغاز شد و تا ظهر 16 خرداد ادامه داشت‌. در این مدت تعدادی از مردم شهید و مجروح و تعدادی نیز دستگیر شدند. با رسیدن خبر دستگیری حضرت امام تبریز یکپارچه پر از خشم و اعتراض شد. بازار و مغازه‌ها در سطح شهر دفعتاً به حالت تعطیل درآمدند و مردم سراسیمه به خیابان ریختند تا پشتیبانی قاطع خود را نسبت به امام و خشم و نفرتشان را نسبت به نظام حاکم با فریادها و شعارهای کوبنده ابراز نمایند. عده‌ای از مردم با پوشیدن کفن دست به تظاهرات زدند. عده‌ای نیز با تجمع در مقابل منزل آیت‌الله قاضی با سر دادن شعارهای انقلابی نسبت به دستگیری حضرت امام دست به اعتراض زدند. آیت‌الله قاضی حمایت مردم و علمای تبریز را از امام اعلام کرد و مردم با شعار صحبت‌های او را تأیید می‌کردند. بعدازظهر روز پانزدهم خرداد خبر دستگیری و قیام مردم تهران و قم در اصفهان منتشر شد. علما و بازاریان برای نشان دادن اعتراض خود به این نتیجه رسیدند که بازار اصفهان را که یکی از مراکز تجاری مهم ایران بود، به مدت یک هفته تعطیل کنند. این اعتصاب با همه تلاش‌های رژیم برای شکستن آن‌، بسیار موفق بود و تا روز 23 خرداد که با تهدید و ارعاب مقامات رژیم‌، بخشی از این اعتصاب خاتمه داده شد، فراگیر بود. مقامات رژیم در اصفهان برای جلوگیری از بحران تلاش وافری نمودند. از همان روز شانزدهم خرداد تا اواخر آن ده‌ها تن از مخالفین را که احتمال می‌دادند رهبری حرکت علیه رژیم را به دست گیرند، دستگیر کردند؛ ولی با همه اقدامات احتیاطی نتوانستند جلوی ناآرامی‌ها را بگیرند. این قیام‌ها توسط نیروهای امنیتی سرکوب شد. تظاهرات تا دو روز بعد از 15 خرداد نیز ادامه یافت و 32 نفر در این تظاهرات کشته شدند. خبر دستگیری امام به سرعت در مناطق اطراف پیچید. زنان و مردان از روستاها و شهرها به طرف منزل رهبر خود حرکت کردند. شعار اصلی جمعیت «یا مرگ یا خمینی» بود که از تمام فضای قم به گوش می رسید. خشم مردم آنچنان بود که ابتدا مأموران پلیس پا به فرار گذاشتند. قیام پانزدهم خرداد، جوششی از طرف مردم بود برای درهم کوبیدن رژیم سلطنت و گرچه به سرعت نتیجه قطعی نداد، آثار بسیار باقی گذاشت. از این رو، عوامل رژیم حاکم، به روش های گوناگون کوشیدند با استفاده از همه امکانات و ازجمله رسانه های گروهی، جنبه اسلامی و مردمی را از آن بگیرند و جهت خارجی به آن داده، افکار عمومی را فریب دهند. بنابراین رژیم مدعی شد که عده ای از مردم، برای به دست آوردن پول، به تهاجم بر ضد دولت دست زده اند و گفتند که این پول ها را شخصی به نام "جمال عبدالناصر" فرستاده تا در ایران، توطئه هایی صورت گیرد. البته با همه این تلاش ها و ادعاهای پوچ و بی اساس، شعله قیام پانزدهم خرداد 1342، روز به روز روشن تر می گردید. پس از واقعه پانزدهم خرداد 1342، با وجود سانسورهای شدید دستگاه شاه، خبرهای دستگیری امام خمینی (ره) و قیام 15 خرداد؛ در مدت کوتاهی، تنها در سراسر کشور، که به فراتر از مرزها گسترش یافت و موجی از نفرت و خشم بر ضد شاه به راه افتاد. حوزه های علمیه نجف، کربلا و کاظمین، به حمایت از امام خمینی (ره)، تلگراف هایی به سران کشورهای اسلامی و سازمان های بین المللی مخابره و کشتار پانزدهم خرداد رژیم را به شدت محکوم کردند. تمام این جریان ها در حالی صورت می پذیرفت که در مطبوعات کشور هیچ خبری ازحقایق و وقایع منعکس نمی شد. بدون تردید قیام مردمی 15 خرداد سال 1342 به عنوان مبداء و سرآغاز انقلاب اسلامی بود که منشاء تحولات وسیع داخلی و بین‌المللی شد. قیامی برخاسته از خاستگاه مذهبی و ملی علیه استبداد داخلی و استعمار خارجی و در جهت حفظ حریم مرجعیت و روحانیت شکل گرفت؛ آری، راز ماندگاری پانزده خرداد در این است که به عنوان نقطه عزیمت و سرمنشاء بسیاری از تحولات ایران به شمار می آید. پیامدهای قیام 15 خرداد 42 راز ماندگاری پانزده خرداد در این است که به عنوان نقطه عزیمت و سرمنشاء بسیاری از تحولات ایران به شمار می آید. گرچه خود نیز با توجه به کارکردهای علما و گروه های دینی در دهه های گذشته می باشد. به عبارت دیگر پانزده خرداد ثمره تلاش های گذشتگان بود و خود نیز نقطه عطفی در مبارزات سیاسی و دینی انقلاب اسلامی می باشد.

در شرایطی که بنا به شواهد و قرائن‌، در آستانه قیام 15 خرداد گروه ها و احزاب فعال سیاسی در انفعال و بلاتکلیفی به سر می بردند، مردم از اقشار گوناگون به طور خودجوش به صحنه آمدند و با فداکاری و ایثارگری بی‌نظیر نظام شاهنشاهی را به مبارزه طلبیدند. امام خمینی از جمله رهبرانی است که دارای شخصیتی ممتاز و دارای ابعاد مختلف فکری می باشد. تسلط کم نظیر در شناخت مکتب های فلسفی شرق و غرب به ویژه عرفان‌، مرجعیت او، صراحت بی باکانه‌، قدرت کم نظیر در جذب مخاطب‌، چهره ناآرام‌، مبارز و قاطع‌، داشتن بیان و لهجه عادی و مردمی از جمله ویژگی های این بزرگ مرد مبارزه بوده است‌.

با چنین خلق و خوی و توانایی هایی بود که امام خمینی (ره) در صحنه سیاست ایران ظهور کرد و مرشد و مراد مردم خود شد. تهور تردیدناپذیر امام‌خمینی در ابراز سخنان هیجان‌زا و به میدان مبارزه طلبیدن مقام «قدر قدرت شاهی» سبب شد که مهر تائید «رهبریت» ایشان توسط گروه های مخالف شاه در کارنامه زندگی شان نقش بندد.

مطرح شدن اسلام به عنوان یک مکتب مبارزه در این قیام؛ مردم با الهام گرفتن از الگوهای اسلامی دست به مبارزه با نظام مستبد و طاغوت زدند. وقوع قیام در ماه محرم و به ویژه روز عاشورا، تشبیه شاه به یزید، رهبری روحانیت و مشارکت گسترده گروه های مذهبی در این قیام همگی نشان از اسلامی بودن مبارزه دارند.

مبارزه همزمان علیه استبداد داخلی و استکبار خارجی؛ در نهضت های قبل از 15‌خرداد 42 همواره یک جنبه مبارزات نادیده گرفته می شد. به علت نادیده گرفتن یک بعد مبارزه نهضت های مشروطه و ملی شدن صنعت نفت شکست خوردند. نهضت مشروطه استبداد داخلی را از بین برد ولی از آنجایی که مبارزه با استکبار نادیده گرفته شد، استبداد دوباره بازگردانده شد.

در نهضت ملی شدن صنعت نفت استکبار انگلیس شکست داده شد، ولی در نهایت پایگاه استبداد به محلی برای سرنگونی دولت ملی تبدیل شد. امام خمینی به درستی واقف بود نهضت زمانی موفق خواهد بود که همزمان علیه استکبار و استبداد مبارزه کند.

به همین دلیل است که امام هم به شاه حمله می کند و هم به رژیم صهیونیستی‌. ایشان با این استراتژی نشان می دهد که استبداد و استکبار دو روی یک سکه هستند که این وضعیت ناگوار را برای مردم ایران به وجود آورده‌اند. لذا اگر از یکی از طرفین غافل باشیم موفق نخواهیم شد. فرایند مبارزه همزمان در دو جبهه در پیروزی انقلاب اسلامی به سرنگونی نظام شاهنشاهی منجر شد و در تصرف سفارت آمریکا (لانه جاسوسی) به خشکانیدن ریشه استکبار انجامید.

رویارویی با اصل نظام شاهنشاهی و مبارزه با شخص اول مملکت‌؛ امام خمینی به درستی ریشه مشکلات را وجود شاه در رأس حکومت می دانست‌. بنابراین بر خلاف دیگران که فقط به نهادهای فرودست و از جمله دولت انتقاد می کردند، ایشان نوک حملات را متوجه شاه کرد و بدین ترتیب راه را برای سرنگونی نظام شاهنشاهی باز کرد. از این رو، قیام 15 خرداد چهره مزورانه و منافقانه شاه را افشا و ماهیت رژیم وی را برای مردم روشن ساخت.

*15 خرداد از خاطره‌ها محو نخواهد شد

استاد حوزه و دانشگاه نیز با بیان اینکه قیام 15 خرداد مبداء نهضت ایران اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) بود که منجر به آشکار شدن ماهیت رژیم منحوس پهلوی شد افزود: قیام 15 خرداد سرآغاز نهضت اسلامی علیه رژیم ستم شاهی و نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران بوده است. حجت الاسلام سیدامیر حسینی تصریح کرد: در قیام 15 خرداد پیوند عمیقی بین مردم و روحانیت به رهبری امام خمینی (ره) با الهام از اسلام و ارزش‌های دینی شکل گرفت و مبارزات مردمی در مقابل خفقان رژیم شاهنشاهی علنی‌تر شد. این استاد حوزه و دانشگاه افزود: قیام 15 خرداد با ماهیت مردمی بودن، اسلامی بودن، مکتب و رهبری واحد سرآغاز مبارزات ملت برای سرنگونی رژیم طاغوت و استقرار حکومت اسلامی در جامعه ایران بود. حسینی با اشاره به اینکه ندای آن روز امام (ره) و مقاومت خستگی ناپذیر مردم ایران در بهمن ماه 57 به ثمر نشست و امام با الهام از دین، مردم را به صحنه آورد و مردم نیز جان خود را در راه انقلاب فدا کردند ادامه داد: این حرکت مردمی ابهت و قدرت پوشالی حکومت پهلوی را در هم شکست و وجدان خفته مردم را در برابر فضای خفقان و ستم و فساد طاغوت بیدار کرد. این استاد دانشگاه افزود: سخنرانی حضرت امام (ره) علیه شاه و ایادی وابسته اش در 13 خرداد 42 در مدرسه فیضیه که مصادف با عاشورای حسینی (ع) بود منجر به دستگیری امام و خروش قیام مردمی 15 خرداد شد. باید گفت که قیام پانزدهم خرداد کاملاً مردمی بود و تکیه گاهی جز مردم رنج دیده و مظلوم ایران نداشت، اصالت این قیام، در خروش عاشقانی بود که عارفانه در راه رضای خدا، به ندای رهبر دل سوزشان پاسخ مثبت دادند. به گزارش بلاغ، قیام 15 خرداد 1342 هر چند به ظاهر یک یا چند روز طول کشید، ولی به دلیل انگیزه‌های الهی که داشت، به عنوان مبداء انقلاب اسلامی و منشاء تحولات وسیع داخلی و بین‌المللی شد به گونه‌ای که امام خمینی (ره) در یکم شهریور 1349 فرمودند: "15 خرداد از خاطره‌ها محو نخواهد شد و باید در سالروز آن، هر چه بیشتر آن را زنده نگه داشت.

انتهای پیام /