لاریجانی در عربستان؛ هماهنگی و همکاری در فضای تنش

لاریجانی، به عنوان بالاترین مقام ایرانی در مسائل امنیتی و دفاعی و از نزدیک‌ترین افراد به رهبر معظم انقلاب ایران، هدایت هیاتی را بر عهده داشت که شامل علی باقری کنی معاون او و محمد علی‌بک معاون وزیر امور خارجه در امور خلیج فارس می‌شد. این سفر نشان‌دهنده ادامه گفت‌وگوهای دوجانبه پس از سفر وزیر دفاع عربستان، شاهزاده خالد بن‌سلمان، به تهران در آوریل 2025 است. اگرچه این سفر در پاسخ به سفر وزیر دفاع عربستان انجام شده، اما همزمان با شرایط پرتنش منطقه‌ای است؛ به ویژه با تشدید آتش‌افروزی‌های اسرائیل که حوزه نفوذ ایران از غزه، لبنان و یمن تا خلیج فارس را تحت‌تاثیر قرار داده است. این وضعیت بر ضرورت وحدت کشورهای بزرگ منطقه مانند ترکیه، عربستان و ایران تاکید می‌کند؛ همان‌طور که رسانه‌های ایرانی گزارش داده‌اند که رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان این موضوع را با ولیعهد عربستان، محمد بن‌سلمان، در دیدارشان در دوحه مطرح کرده است. از دیدگاه ایران، این سفر گامی برای تقویت جبهه اسلامی در برابر تهاجم رژیم صهیونیستی محسوب می‌شود، آن هم در شرایطی که عربستان آرامش و ثبات منطقه‌ای و توسعه شراکت‌های اقتصادی را هدف قرار داده است، حتی در شرایطی که دولت نتانیاهو تنش‌ها را افزایش داده و احتمال بروز بحران گسترده در منطقه را تقویت می‌کند.

هماهنگی مواضع پس از تشدید تنش‌ها

عبدالعزیز بن صقر، رئیس مرکز پژوهش‌های خلیج فارس، در گفت‌وگو با ایندیپندنت عربی تاکید کرد که ادامه مشورت‌ها بین ایران و عربستان در فضای بهبود روابط پس از امضای توافق صلح حدود دو سال پیش و در پرتو تحولات سریع منطقه‌ای، به‌ویژه پس از حمله اسرائیل به قطر و تصمیم کشورهای شورای همکاری برای برگزاری نشست دفاع مشترک به منظور هماهنگی مواضع در مواجهه با این تحولات انجام می‌شود. او افزود که هر سطحی از هماهنگی بین عربستان و ایران گامی در مسیر درست و در جهت منافع دو کشور و منطقه به شمار می‌رود، با توجه به حجم چالش‌های امنیتی مشترکی که همه طرف‌ها با آن مواجه هستند.»

رسانه‌های ایرانی گزارش داده‌اند که پزشکیان در دیدار خود با ولیعهد عربستان در قطر، اظهار کرده که نتانیاهو جسارت حمله به هیچ کشور اسلامی را نخواهد داشت، اگر کشورهای اسلامی متحد باشند. او همچنین بر نقش محوری عربستان در تقویت وحدت اسلامی تاکید کرده است. پزشکیان از توسعه روابط دوجانبه ابراز خرسندی کرده و آمادگی ایران را برای گسترش همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و منطقه‌ای اعلام و تاکید کرده که این موضوع به نفع هر دو کشور و مردم منطقه خواهد بود. خبرگزاری رسمی عربستان نیز گزارش داده است که در دیدار ولیعهد و پزشکیان در دوحه، ابعاد روابط دو کشور و تحولات جاری منطقه‌ای و تلاش‌ها برای تقویت امنیت و ثبات منطقه مورد بررسی قرار گرفته است.

نقطه اختلاف: راه‌حل دو دولتی

در حاشیه نشست همبستگی با قطر، وزارت خارجه ایران بعدا اعلام کرد که با بیانیه پایانی موافق نیست، از جمله با حمایت از راه‌حل دو دولتی مخالفت و تاکید کرد که راه‌حل واقعی، همه‌پرسی گسترده فلسطینیان داخل و خارج سرزمین‌های اشغالی است. این موضع با تلاش عربستان برای جلب حمایت جهانی از تشکیل کشور فلسطین تفاوت دارد. ایران همچنین نقش ایالات متحده در میانجی‌گری را مورد انتقاد قرار داده و آن را عامل تداوم تجاوزات اسرائیل علیه مردم فلسطین دانسته و به همین دلیل، آمریکا را طرف قابل اعتماد در روند صلح نمی‌داند. صقر معتقد است که موضع ایران درباره راه‌حل دو دولتی مستقل است و لزوما با مسیر هماهنگی امنیتی که واقعیت‌های منطقه‌ای آن را الزامی می‌سازد تداخل ندارد.

تنش و واکنش‌ها در رسانه‌ها

در همین حال، شبکه اجتماعی ایکس شاهد تبادل شدید اظهارات بین لاریجانی و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، بود. نتانیاهو در کنفرانس خبری مشترک با وزیر امور خارجه آمریکا در تل‌آویو، ایران و متحدان آن را تهدیدی برای اسرائیل و تمدن غرب معرفی کرد و افرادی را که شعار مرگ بر آمریکا و مرگ بر اسرائیل سر می‌دهند، عامل تهدید علیه تمدن غرب دانست. لاریجانی در واکنش در ایکس به زبان‌های فارسی، انگلیسی و عربی نوشت: «وقتی قاتل کودکان مانند نتانیاهو خود را خط مقدم تمدن آمریکا می‌نامد، نباید از آمریکایی‌ها انتظار داشت که احساس ناامیدی نکنند.»

فشار دیپلماتیک عربستان و تشدید میدانی

عربستان همزمان تلاش‌های دیپلماتیک خود را در مجامع بین‌المللی برای مهار اسرائیل و توقف تجاوزات آن تشدید کرده و تمرکز خود را بر جلب حمایت جهانی برای تشکیل کشور فلسطین در کنفرانس راه‌حل دو دولتی که در نیویورک در 22سپتامبر برگزار خواهد شد، معطوف کرده است. تحلیلگران معتقدند نتانیاهو برای منحرف کردن توجه‌ها از این فشارها، به تشدید عملیات نظامی در غزه روی آورده است. عملیات اخیر که پس از ناکامی در هدف قرار دادن رهبران حماس در دوحه رخ داد، اسرائیل را در مقابل واشنگتن و متحدان خلیج‌فارس خود به چالش کشیده و اجماع جهانی علیه سیاست‌های افراطی آن را افزایش داده است.

بازدید شاهزاده خالد بن‌سلمان از تهران در آوریل 2025 نقطه‌عطفی در روابط دو کشور پس از بازگشایی روابط در پکن در سال 2023 محسوب می‌شود. در آن دیدار، پیام پادشاه و ولیعهد عربستان به رهبر معظم ایران تحویل داده شد و زمینه گسترش همکاری‌های امنیتی، دفاعی، تجاری و سرمایه‌گذاری مشترک بررسی شد، پیش از آن‌که جنگ 12روزه بین تهران و تل‌آویو آغاز شود. این موضوع اهمیت سفر جاری لاریجانی را به عنوان تداوم مذاکرات سفر قبلی دوچندان می‌کند.

عبدالعزیز بن صقر تاکید می‌کند: «در شرایط فعلی منطقه که شاهد تشدید تنش‌ها هستیم، نیاز به استراتژی‌های مشترک برای مواجهه با تهدیدهای اسرائیل بیش از پیش آشکار شده است. مهم‌ترین راهکار، تقویت هماهنگی بین کشورهای منطقه در چارچوب منافع مشترک است که امنیت و ثبات منطقه را تضمین می‌کند.» او خاطرنشان کرد که رهبران دو کشور درک مشترکی از خطری که امنیت همه را بدون استثنا تهدید می‌کند، دارند. دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران شامگاه سه‌شنبه و در پایان سفر خود به عربستان سعودی از نتایج مثبت رایزنی‌ها با مقامات این کشور خبر داد. لاریجانی در گفت‌وگو با صداوسیما اعلام کرد که در این سفر، موضوعات مختلفی از جمله همکاری‌های اقتصادی، دفاعی و منطقه‌ای مورد بحث قرار گرفته است. دبیر شورای عالی امنیت ملی با اشاره به سطح پایین روابط اقتصادی بین ایران و عربستان، اظهار کرد که در این سفر موانع موجود در مسیر گسترش همکاری‌های اقتصادی بررسی شده و همچنین راهکارهایی برای ثبات منطقه بررسی شد.

او همچنین از بررسی همکاری‌های دفاعی میان ایران و عربستان خبر داد و گفت: «بنا شد این کارها در قالب گروه‌هایی دنبال شود که در آینده شکل سازمان‌یافته‌تری پیدا می‌کند.» دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران همچنین درباره تغییر راهبرد کشورهای عربی پس از حمله رژیم صهیونیستی به قطر گفت: «دوستان عربستانی از قبل هم دید نسبتا روشنی نسبت به این تحولات داشتند و الان خیلی واضح‌تر شده است.» لاریجانی افزود: «کشورهای مختلف منطقه حس می‌کنند مسیری که ایران از قبل معتقد بود، مبنی بر اینکه یک عنصر ماجراجو در منطقه اجازه نمی‌دهد ثبات به وجود بیاید، حالا شکل عینی‌تری به خود گرفته است.»

* نویسنده و روزنامه‌نگار سعودی