لشکرکشی پهپادی ایران به دل اقیانوس‌ها / گزارش تسنیم از جدیدترین اقدام ارتش در حوزه هواپیماهای بدون سرنشین

گروه دفاعی خبرگزاری تسنیم- رنسانس پهپادی ارتش با تشکیل یگان پهپادی در نیروی پدافند هوایی و نمایش همزمان تعداد زیادی از آنها در سالهای میانه دهه 1390 شروع شد. انواع پهپادهای کوچک و بزرگ با مأموریتهای شناسایی، جنگ الکترونیک، انتحاری و فریب سامانه های دشمن در این نیرو به خدمت گرفته شد و نمایش انبوه آنها هم بازتابهای فراوانی در رسانه‌ها داشت.

اولین نمایش انبوه پهپادهای ارتش در نیروی پدافند هوایی

در ادامه سایر نیروهای ارتش هم که هر یک به فراخور تحلیل خود از نیاز به پهپاد به سراغ این وسیله ارزشمند و کاربردی رفته بودند با رشد تنوع محصولات داخلی و نیز دست به کار شدن برای طراحی های متناسب نیاز خود، اقدام به گسترش سازمان رزم پهپادی خود کردند.

در این بین، نیروی هوایی ارتش که فعالیت‌های جدی خود روی توسعه پهپادها را از اوایل دهه 1390 شروع کرده بود در سالهای پایانی این دهه رشد خیره کننده ای به نمایش گذاشت که تا عملیاتی کردن پهپاد راهبردی و قدرتمند کمان22 هم پیش رفته است.

در دی ماه 1399 اولین تمرین مشترک پهپادی بین نیروهای چهارگانه ارتش در کنار نمایش آخرین دستاوردهای تحقیقاتی و عملیاتی این حوزه در کویر مرکزی کشور برگزار شد. صدها فروند پهپاد از انواع مولتی روتورها و نمونه های کوچک دست پرتاب تا پهپادهای راهبردی و نمونه های دارای موتور جت، در مأموریت های شناسایی، گشت رزمی، نبرد هوایی و بمباران دورایستا و... به نمایش گذاشته شده و به عملیات پرداختند.

انهدام هدف هوایی با موشک هوا به هوای آذرخش توسط پهپاد کرار برای اولین بار در این تمرین مشترک یا به بیان بهتر رزمایش تماماً پهپادی به اجرا درآمد.

تمرین مشترک پهپادی در دی ماه 1399

در 27 اردیبهشت 1400 قرارداد تولید و تحویل 1000 فروند پهپاد بین ارتش و وزارت دفاع منعقد شد. این قرارداد مربوط به انواع نمونه‌های دردست تولید یا توسعه در وزارت دفاع است و پهپادهای در حال تولید در مجموعه های خود ارتش یا شرکت‌های دانش بنیان خصوصی را شامل نمی‌شود.

قرارداد مذکور جلوه دیگری از تلاش همه جانبه ارتش برای توسعه ناوگان پهپادی خود متناسب با صحنه های رزم نوین بود. بدیهی است که نمونه های رزمی از پهپادهای مذکور نیاز به تسلیحات متناسب خود هم دارند که این هم نیازمند توسعه توان تولید تسلیحات هواپایه مناسب پهپادها است.

در این سال پهپادهای نیروهای مختلف ارتش در چندین رزمایش مختلف شرکت داشته و به اجرای مأموریت پرداختند که انهدام هدف توسط پهپاد انتحاری آرش با پرواز در مسافت بیش از 1300 کیلومتر، انهدام نقطه ای هدف در برد 15 تا 20 کیلومتر توسط بمب قائم با پرتاب از پهپاد کمان12 نیروی هوایی و انهدام اهداف کوچک شناور توسط پهپاد سیمرغ (نمونه دریایی شاهد129) توسط بمبهای نقطه‌زن از جمله موارد انجام شده بود.

فروش پهپادهای ایرانی به کشورهای خارجی هم در همین دو سال گذشته سیر صعودی قابل توجهی داشته از ونزوئلا در آمریکای جنوبی تا اتیوپی و عراق و حتی راه اندازی خط تولید پهپاد ابابیل2 در تاجیکستان. در روزهای اخیر هم از سوی منابع آمریکایی خبر فروش تعداد چند صد فروند پهپاد ایرانی به روسیه مطرح شده که از سوی منابع این دو کشور تأیید یا تکذیب نشده است.

در رژه روز ارتش جمهوری اسلامی ایران در 29 فروردین 1401 هم برای اولین بار بیش از 50 فروند پهپاد در انواع مختلف به نمایش در آمد. در بین آنها چند پهپاد مانند امید و ابابیل5 هم برای اولین بار مشاهده می شد. خبر عملیاتی شدن پهپاد راهبردی کمان22 هم در همان روزها اعلام شد. این پهپاد برای اولین بار در اسفند 1399 مشاهده شده بود.

آخرین جلوه از انقلاب پهپادی در ارتش جمهوری اسلامی ایران به رونمایی از پایگاه راهبردی 313 پهپادی ارتش در اوایل خرداد ماه 1401 برمی گردد. در این پایگاه زیرزمینی که راهروهای استقرار و نیز مسیرهای حرکتی برای پهپادهای مختلف دارد انواع پهپادهای آرش، امید، مهاجر6، ابابیل5، کمان12، کمان22، فطرس و کرار مشاهده شدند که با انواع مهمات بومی جدید از بمب بالابان و قائم تا موشکهای آذرخش و شفق2 و موشکهای کروز حیدر1 و 2 را شامل می شد. این برای اولین بار بود که خبر تجهیز پهپاد به موشک کروز در ایران منتشر می شد و مجموع مسائل مربوط به پایگاه پهپادی 313 بازتابهای فراوانی در رسانه های دنیا و در بین تحلیلگران داشت.

پایگاه زیرزمینی پهپادی ارتش

روز گذشته هم در جدیدترین رخداد پهپادی ارتش، خبر عملیاتی شدن اولین ناودسته پهپادبر در نیروی دریایی ارتش به طور رسمی به اطلاع عمومی رسانده شد. ناودسته پهپادبر شامل چندین شناور سطحی و زیرسطحی است که مجهز به انواع پهپادها بوده و بسته به برد پروازی پهپادهای خود عملیاتهای مختلفی را به اجرا می گذارند. ناودسته مذکور شامل شناورهای لجستیکی لاوان (از رده هنگام) و دلوار، شناور پشتیبانی هندیجان، ناو رزمی جماران به عنوان مرکز فرماندهی ناودسته و دو زیردریایی طارق (از رده کیلو) و فاتح بود.

پهپادهای مشاهده شده روی این شناورها هم شامل آرش (با مأموریتهای انتحاری و ضد رادار)، کرار، ابابیل4، ابابیل2، هما، چمروش، پلیکان و دو پهپاد به نام ژوبین و باور5 بود که قبلاً نامی از آنها ذکر نشده بود.

نیروی دریایی ارتش در گذشته هم کاربر پهپادهای مختلفی بود. به جز دو نمونه پهپاد هدف موتور ملخی و جت که از پیش از انقلاب در اختیار این نیرو بود، در سالهای پس از جنگ و توسعه توان پهپادی کشور، پهپاد سایه2 و نمونه دیگر آن یسیر که حتی از روی شناورهای ارتش به پرواز در می آمدند، پهپاد راهبردی سیمرغ و پهپاد ضد رادار امید و نیز پهپاد شناسایی عمودپرواز پلیکان2 هم با قابلیت پرواز از روی یگانهای شناور از جمله پهپادهای در حال خدمت در نیروی دریایی ارتش بوده اند.

تا 50 فروند از پهپادهای مختلف در شناور لاوان قابل حمل است

اما ناودسته پهپادبر که دیروز معرفی شد عملاً نه فقط برای رفع نیازهای یک یگان شناور بلکه به منظور اجرای یک عملیات گسترده پهپادی از مبدأ دریا علیه مواضع دشمن در دریا و خشکی سازمان دهی شده است.

چینش پهپادها روی عرشه شناورها که در تصاویر مشهود بود برخی نقدها را به دنبال داشته اما باید توجه شود که برنامه دیروز صرفاً با هدف معرفی و نمایش قدرت صورت گرفت و در شرایط عملیاتی برای نیرویی که سوابق جنگ تحمیلی 8 ساله و حضور بیش از 10 ساله در آبهای بین المللی و تجربه عملیاتی طولانی مدت در استفاده از پهپادها را دارد شرایط استاندارد محیط عملیاتی در نگهداری و آماده سازی پهپادها لحاظ می شود.

ناودسته پهپادی سبب می شود تا مبدأ پرواز پهپادها به جای اینکه در پایگاه های ساحلی باشد از چند صد تا بیش از هزار کیلومتر دورتر از ساحل بوده که این میزان مستقیماً به برد پهپادهای انتحاری افزوده می شود.

در مورد پهپادهای رزمی مانند ابابیل4 هم همانطور که در گزارش‌های تکمیلی رسانه ملی عنوان شد، شروع پرواز از روی یگان شناور و به واسطه بوستر راکتی سوخت جامد (جاتو) بوده و بازگشت و فرود آن در پایگاه ساحلی صورت می گیرد. مزیت این پهپاد تجهیز آن به موشکهای نقطه زن و هوشمند الماس است که در برد 8 کیلومتر می تواند انواع اهداف کوچک و زرهی را نابود کند. اما نکته ی مورد پرسش برد پروازی این پهپاد است.

باید در نظر داشت که یکی از مزیتهای ایجاد شده در ناودسته پهپادی نداجا، شبکه محور بودن شناورهای حاضر در آن است. در واقع صرفاً شناور مبدأ پرواز یک پهپاد، تنها کنترل کننده آن در طی مأموریت نبوده و کنترل و تبادل داده می تواند به شناور دیگری منتقل شود. در اینجا رسیدن قابلیت اطمینان و امنیت لینکهای تبادل داده ساخت کشور که در شناور و پهپاد مستقر می شوند مشهود است.

به واسطه قابلیت فوق برد پروازی پهپادهای شناسایی و رزمی دیگر محدود به مسافت 150 تا 200 کیلومتر در خط دید مستقیم (LOS) ایستگاه مستقر روی سطح نبوده و می تواند تا برد پروازی خود پهپاد ادامه یابد. به عنوان مثال پهپاد ابابیل3 که سرعت پروازی 200 کیلومتر بر ساعت و مداومت پروازی 8 ساعته دارد می تواند مسافت 1600 کیلومتر را در پرواز خودکار یا تحت کنترل شبکه ای از چندین ایستگاه طی کند. این مسافت در صورت پرواز غیرخودکار و لزوم تحت کنترل بودن توسط فقط یک ایستگاه به 150 کیلومتر به خاطر لزوم بودن در خط دید مستقیم آنتنهای مستقر روی سطح محدود می شود.

پهپادهای ابابیل2 و آرش روی شناور پشتیبانی دلوار

در استفاده شبکه محور از پهپادها روی دریا با وجود عدم امکان بازیابی ایمن چنین پهپادی روی آب و لزوم بازگشت آن به پایگاه ساحلی، فاصله مبدأ پرواز یعنی یگان شناور از ساحل از برد نهایی پهپاد کم می شود اما همچنان برد قابل توجهی برای اجرای عملیات باقی می ماند. به عنوان مثالی برای کمک به درک نکته ذکر شده و با فرض یک طراحی مسیر غیر پیچیده و در امتداد خط فرضی پایگاه ساحلی و شناور حامل پهپاد، پهپادی با مداومت پروازی 12 ساعت و سرعت کروز 200 کیلومتر بر ساعت در صورت پرواز از شناوری در مسافت 1000 کیلومتری ساحل می تواند در شعاع 700 کیلومتری از شناور (و 1700 کیلومتری از ساحل) به اجرای عملیات پرداخته و سپس به پایگاه ساحلی بازگردد. این شیوه اجرای مأموریت در مورد انواع پهپادها با در نظر داشتن حد برد پروازی آنها قابل استفاده است. در مثال فوق در صورتی که پهپاد مورد اشاره از پایگاه ساحلی به پرواز در می آمد و تحت کنترل شبکه ای شناورهای مختلف به پیش می رفت، برد عملیاتی آن نهایتاً 1200 کیلومتر می شد که پانصد کیلومتر کمتر از حالت شروع مأموریت از یگان شناور است.

در هر صورت با توجه به میزان نیازهای عملیاتی نداجا، فرماندهان و متخصصان این نیرو به این جمع بندی رسیده اند که محدودیت بازگشت به ساحل را برای پهپادهای گشتی رزمی همچون ابابیل4 پذیرفته اما از مزیتهای آن بهره مند شوند تا زمانی که توان پهپادهای عمودپرواز به اندازه حمل موشکهای نقطه زن و بمبهای هوشمند ارتقاء یابد یا اینکه راهکاری برای فرود ایمن پهپادی در رده ابابیل4 روی شناور یا در مجاورت آن پیدا شود. در محصولات پهپادی در خدمت ارتشهای خارجی پهپادهای آب نشین هم مشاهده می شود اما هنوز پهپاد دو زیست یا آب نشین مسلح به بمب یا موشک حداقل به صورت عملیاتی مشاهده نشده است.

پهپادهای ابابیل4 روی ناو لجستیکی لاوان (در کادر مشکی)

در مورد پهپادهای انتحاری و ضد رادار وضعیت عملیاتی بسیار روشن است و این پهپادها با توجه به بدون بازگشت بودن، می توانند از مبدأ یگان شناور تا حداکثر برد پروازی خود به اجرای عملیات بپردازند. مثلاً پهپاد آرش که برد پروازی آن بیش از 2000 کیلومتر عنوان شده و از بازتاب راداری بسیار کمی هم برخوردار است می تواند از ناودسته پهپادبر ارتش برای انهدام اهداف مهمی در فواصل دور به کارگرفته شود. برای مثال، پایگاه مهم نیروی هوایی آمریکا در جزیره دیگو گارسیا که در مسافت حدود 4000 کیلومتری ایران قرار داشته و محل استقرار انواع بمب افکنهای مهم این نیرو برای اجرای عملیاتهای ارتش تروریستی آمریکا در منطقه غرب و جنوب آسیا است می تواند خوراک دسته مهاجم پهپادهای آرش شود. همچنین سرزمینهای اشغالی فلسطین هم می تواند از دریای سرخ مورد هجوم پهپادهای ارتش جمهوری اسلامی ایران قرار بگیرد.

پهپاد انتحاری آرش پرتاب شده از یگانهای شناور

اما گونه ایده آل برای یگانهای شناور از پهپادهای مشاهده شده در ناودسته پهپادبر ارتش، انواع عمودپرواز شامل چمروش و پلیکان2 و نمونه دیگری با نام «هما» که مشابه پهپاد آمریکایی Aerosonde HQ است هستند که از روی یگان شناور پرواز کرده و روی همان هم فرود می آیند. این پهپادها دارای مأموریت شناسایی اپتیکی و الکترونیکی بوده و با هدف افزایش اشراف یگان شناور به محیط اطراف، کمک در شناسایی مواضع دشمن در ساحل و دورتر از آن برای نیروهای تکاور در عملیاتهای آبی خاکی و نیز کمک به هدفیابی برای واحد شناور یا زیرسطحی در مسافتهای دور برای استفاده از حداکثر برد عملیاتی موشکهای کروز ضد کشتی در نداجا به خدمت گرفته شده اند.

نمونه جدید پهپاد عمودپرواز پلیکان2

به واسطه انحنای کره زمین و محدودیت پیروی از این انحنا توسط امواج الکترومغناطیسی یگان شناور بدون دریافت اطلاعات از منبع بیرونی امکان درگیر شدن با هدفی در برد چند صد کیلومتری را ندارد.

به کمک پهپادهایی که به تعداد کافی و به طور همزمان می توانند در محیط پیرامونی شناور رزمی در حال گشت زنی باشند اهداف در مسافتهای بسیار بیشتر از حد نهایی شناسایی رادارهای سطحی مستقر روی شناور، کشف و ردگیری شده و مختصات آنها به واحد شناور برای انتقال به موشک و شلیک به سمت مورد نظر ارسال می شود.

در نتیجه گسترش پهپادهای عمودپرواز شناسایی در نداجا به معنی رسیدن شعاع منطقه خطر برای دشمن به فواصل بسیار بیشتر از قبل شده است. در حال حاضر دوربردترین موشکهای ضد کشتی نداجا قدیر با برد 300 و ابومهدی با برد بیش از 1000 کیلومتر هستند.

دو موشک معرفی نشده با برد 700 و 2000 کیلومتر هم در نیروی دریایی سپاه وجود دارد که آنها هم از قواعد گفته شده فوق، جدا نبوده و به کمک منابع اطلاعات بیرونی می توانند در حداکثر برد خود عملیات داشته باشند.

تسنیم به زودی در گزارش مستقلی به معرفی پهپادهای عمودپرواز یا VTOL ساخت داخل و قابل استفاده در مأموریتهای نظامی و غیرنظامی می پردازد.

پهپاد عمودپرواز ایرانی با نام هما مشابه Aerosonde HQ

همان مزیت گفته شده برای یگان شناور در استفاده از پهپاد شناسایی برای یگانهای زیرسطحی هم صادق است. این زیردریایی ها هم به واسطه بهره مندی از اطلاعات تولیدی توسط پهپادها و بدون نیاز به اطلاعات کمکی بالگردها و سایر یگانهای شناور خودی می توانند شناورها و زیردریایی های دشمن را در مسافت های دورتر از سامانه های شناسایی فعلی خود کشف کرده و علاوه بر افزایش اطلاع از محیط پیرامونی از جهت خطرهای احتمالی برای درگیری با دشمن در بردهای بیشتر از حالت فعلی هم اقدام کنند.

در حال حاضر برد موشکی کروزهای زیردریایی پرتاب معادل برد موشک نصر1 یعنی حدود 35 کیلومتر است. در صورت استفاده از موشک نصیر این برد به 90 کیلومتر می رسد. در صورت استفاده از موشک جدید هم رده نصر که در سال گذشته در نیروی دریایی سپاه با برد 150 کیلومتر روی قایقهای تندرو عملیاتی شد برد موشکی زیردریایی های ایران هم به 150 کیلومتر خواهد رسید. لازم به ذکر است در نمونه های خارجی پهپادهایی با قابلیت شروع مأموریت از طریق پرتاب از محفظه اژدر، به روشی مشابه پرتاب موشک کروز یا از سیلوهای پرتاب موشک و محفظه های رهاسازی اهداف کاذب ساخته شده اند که یگان زیرسطحی را برای شروع مأموریت پهپاد بی نیاز از آمدن به روی سطح آب می کند.

پرتاب پهپاد شناسایی از زیردریایی طارق

گسترش جهشی استفاده از پهپادها در انواع مأموریتهای رزمی و شناسایی و پشتیبانی در ارتش و نیز نیروی زمینی و دریایی سپاه علاوه بر نیروی هوافضای آن که از قدیم به شکل گسترده از پهپادها استفاده می کرد نشانگر افزایش توان رزمی این نیروها متناسب با نیازهای روز است. امری که اقبال مشتریان خارجی هم به پهپادهای ایرانی را نیز بیش از پیش کرده است.