مرفهین سه درصدی؛ پرمصرف های گاز کشور
رشد نامتعارف مصارف انرژی‌هایی همچون گاز و برق در بخش خانگی، صنعتی، تجاری و نیروگاه‌ها هر ساله و با شروع فصول گرم و سرد به یک مسئله چالش برانگیز تبدیل می‌شود. آمارها نشان می دهد اکثریت پرمصرف گاز در بخش خانگی از طبقه مرفه هستند
به گزارش الف از جمله نگرانی‌ها پس از شروع فصل سرما افزایش بی‌رویه مصرف گاز طبیعی در بخش خانگی است. این مصرف به شکل قابل توجهی زیاد بوده و نشان دهنده هدر رفت بالای انرژی در این حوزه خواهد بود. این مسئله، با دامن زدن به کسری تراز گاز کشور در فصل زمستان، زمینه قطع گاز صنایع عمده، استفاده غیر اقتصادی از سوخت‌های مایع (همچون گازوئیل و مازوت) در نیروگاه‌ها، آلودگی‌های زیست محیطی و متعاقباً زیان‌های اقتصادی قابل توجه بر اقتصاد ملی را فراهم می‌آورد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد، بخش عظیمی از اتلاف‌های حرارتی ساختمان‌ها به دلیل نبود مقررات مربوط به عایق کاری‌های ساختمانی، ساخت تأسیسات مکانیکی، روشنایی مناسب و ایمن یا تعمیر و ویرایش آن‌ها است. همچنین استفاده از ابزار‌های گرمایشی با بهره‌وری در حداقلی نیز در این زمینه نیز مزید علت می‌شود. می‌توان با تدوین و اجرای سیاست‌های مناسب این اتلاف انرژی را به حداقل رساند.
در همین زمینه، سال گذشته شورای عالی انرژی، در راستای انجام وظایف قانونی خود سند «تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور تا افق 1420» را تصویب کرد. بر اساس این سند، تراز تولید و مصرف گاز طبیعی تا افق 1420 در جهت تأمین امنیت عرضه گاز طبیعی و بر اساس رویکرد بهینه‌سازی مصرف گاز، به پنج بخش زیر تقسیم شده است:
- سیاست‌های فرهنگ‌سازی در زمینه بهینه‌سازی مصرف گاز طبیعی
- سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف گاز در بخش ساختمان (خانگی - تجاری - اداری)
- سیاست‌های مدیریت تقاضای انرژی در بخش صنعت
- سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف گاز در نیروگاه‌های حرارتی و توسعه نیروگاه‌های اتمی، تجدیدپذیر و زغال‌سنگ‌سوز
- سیاست‌های مرتبط با حمایت از توسعه شرکت‌های دانشبنیان، استارتاپ‌ها و شرکت‌های خدمات انرژی
میزان تولید و مصرف گاز طبیعی بر اساس اعمال سیاست‌های مصوب بهینه‌سازی مصرف گاز، در بخش‌های مختلف از سال 1400 تا 1420 در جدول زیر ذکر شده است.
بر اساس پیش‌بینی‌ها در سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور تا افق 1420، با وجود اجرایی کردن سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف گاز، منفی بودن تراز گاز کشور تا بعد از سال 1404 ادامه خواهد داشت و در سال 1410 با نتیجه بخش بودن پروژه‌های افزایش تولید گاز از میادین جدید گازی، تراز گازی مثبت پیش‌بینی شده است.
جدول 1- متوسط سالانه مصارف گاز طبیعی تا افق 1420(واحد میلیون متر مکعب در روز)
در یکی دو سال اخیر، اغلب مردم مصرفی مناسب در الگوی مصرف را به ثبت رسانده‌اند. این در حالی است که اقلیت کمتر از سه درصد مشترکین، مصارف نامتعارف داشته‌اند. پرمصرف‌ها، میانگین مصرفی پنج برابر بیشتر از مشترکین کم مصرف را ثبت کرده‌اند. همچنین بررسی‌های توزیع رفاهی مشترکین پرمصرف نیز نشان می‌دهد، عمده پرمصرفین از اقشار مرفه جامعه هستند. علاوه بر این بررسی الگوی مصرف گاز طبیعی در مناطق مرفه پایتخت نیز مؤید آن است که مناطق مرفه الگویی به وضوح پرمصرف‌تر از سایر مناطق دارند. از این رو شایسته است تا با اصلاح قیمت گاز طبیعی برای پرمصرف‌ها و تدوین و اجرای سیاست‌های مناسب، زمینه کاهش مصرف را در آن بخش مصرفی پدید آورد.
اصلاح الگوی مصرف یا قانون غیر یارانه‌ای کردن
با بررسی عمیق‌تر می‌توان گفت، گاز خانگی در مدل IBT کنونی به 12 پله مصرفی تقسیم‌بندی شده و مشترکین با توجه به میزان مصرف ماهیانه خود در یکی از آن‌ها قرار می‌گیرند. همچنین توزیع مشترکین این پله‌ها در فصل سرد نشان می‌دهد، از مجموع 26 میلیون مشترک واقعی در کل کشور، 64 درصد مصرفی مناسب داشته و در پله‌های یک تا سه قرار گرفته‌اند. این در حالی است که تنها سه درصد از کل مشترکین مصارف بسیار گزاف را به ثبت رسانده و در پله‌های هشت تا دوازده قرار گرفته‌اند. حال آنکه مشترکین پرمصرف به صورت میانگین، مصرفی پنج برابر بیشتر از مشترکین کم‌مصرف داشته و مجموع 5/7 درصد از کل گاز خانگی را به خود اختصاص داده‌اند. سایر مشترکین نیز در پله‌های میانی توزیع شده‌اند.
بررسی توزیع مشترکین در فصل گرم نیز نشان دهنده آن است که 78 درصد از 24 میلیون مشترک در این فصل، مصرفی مناسب داشته و در پله‌های یک تا سه توزیع شده‌اند. صرفا چهار درصد از این مشترکین در پله‌های پرمصرف هشت تا دوازده قرار گرفته و میانگین مصرفی شش برابری در قیاس با مشترکین کم‌مصرف داشته‌اند.
در جدول زیر نیز میزان مصرف و میزان یارانه دریافتی مشترکین پرمصرف طی فصول سرد و گرم درج شده است.
بدین ترتیب واضح و مبرهن است، مشترکین پرمصرف در گاز خانگی، اقلیت مطلق از جامعه را تشکیل می‌دهند و در مقایسه با عمده‌ی مردمی که مصرفی متعادل از گاز طبیعی دارند، مصرف بسیار بیشتری داشته‌اند.
نکته قابل توجه در خصوص پرمصرفین، سطح رفاهی این دسته است. بررسی رفاهی مشترکین پرمصرف (پله‌های هشت تا دوازده) در فصل سرد استان تهران نشان می‌دهد، بیش از 90 درصد از آن‌ها در مناطق مرفه شهر ساکن هستند. به طور مشخص سهم مناطق 1 تا 3 شهری تهران (به عنوان مناطقی که گران‌ترین هزینه هر مترمربع مسکن را دارند) به تنهایی بالغ بر 66 درصد است. این یعنی عمده پرمصرفین در مناطق مرفه ساکن هستند. از طرف دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد، الگوی مصرف در مرفهین، بسیار پرمصرف‌تر از سایر دسته‌های جامعه است.
بررسی توزیع مصرف مشترکین مناطق 1 تا 3 در تهران نشان می‌دهد، 10 درصد از کل مشترکین در این مناطق در پله‌های هشت تا دوازده قرار گرفته‌اند. حال آنکه برای مناطق میانی (10 تا 12) و مناطق پایینی (18 تا 20) تهران، عدد یک درصد به ثبت رسیده است. در مقایسه‌ای دیگر در شهر مشهد، بررسی توزیع مشترکین نشان می‌دهد، در مناطق مرفه بیش از 13 درصد از مشترکین، پرمصرف هستند، حال آنکه در مناطق کمتر برخوردار این مقدار صرفا 2 درصد است.
شهرهای اردبیل و همدان، هر دو از شهرهای سرد ایران در زمستان محسوب می‌شوند. آن‌ها در دسته‌بندی شرکت ملی گاز نیز در اقلیم اول (سردترین اقلیم) قرار گرفته‌اند. توزیع مشترکین در این شهر‌ها نشان می‌دهد، به ترتیب یک تا دو درصد از آن‌ها در پله‌های پرمصرف هشت تا دوزاده قرار دارند اما بیش از 17 درصد از مشترکین شهرستان لواسان، به عنوان شهرستانی مرفه، در اقلیم سه (دو اقلیم گرم‌تر از اقلیم یک) قرار گفته‌اند.
همچنین شهرهای توریستی و ویلایی چالوس و محمودآباد که هردو در اقلیم سه واقع هستند و هر کدام بیش از هشت درصد از مشترکینشان در پله‌های پرمصرف قرار دارند. در حالی که شهر سنندج واقع در اقلیم دو، تنها دو درصد مشترک پرمصرف را به ثبت رسانده است. از این منظر می‌توان استدلال کرد، عموما هرچه سطح رفاهی بالاتر می‌رود، الگوی مصرف مشترکین پرمصرف‌تر می‌شود. مشترکین پرمصرف، مافیای پنهان
بهترین و معقول‌ترین راه‌حل کاهش مصرف گاز طبیعی خانگی، تمرکز بر آن دسته از مشترکین پرمصرفی است که خارج از الگوی مصرف قرار دارند. بدین ترتیب، وضعیت مطلوب را می‌توان گران کردن هزینه گاز طبیعی برای این دسته از مشترکان دانست، به شکلی که انگیزه کافی را برای اصلاح مصرف ایجاد کند.
در بند (ک) تبصره (15) قانون بودجه 1401 آمده است: «در سال 1401 وزارتخانه‌های نفت و نیرو موظفند تعرفه آب، برق و گاز مشترکین خانوار‌های کشور را به گونه‌ای اصلاح نمایند که با رعایت مناطق جغرافیایی کشور، تعرفه مشترکین کم‌مصرف خانوار‌های محروم تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) و سازمان بهزیستی کشور برابر صفر، مشترکین تا الگوی مصرف به صورت یارانه‌ای، مشترکین پرمصرف بالاتر از الگوی مصرف به صورت غیر یارانه‌ای و براساس الگوی افزایش پلکانی (آی. بی. تی) تعیین شود. تعرفه به نرخ صفر آب خانوار‌های مذکور براساس بعد خانوار محاسبه می‌شود. میزان افزایش تعرفه مشترکین پرمصرف بالاتر از الگوی مصرف باید حداقل به انداز‌های تعیین شود که بار مالی رایگان کردن تعرفه مشترکین کم‌مصرف را جبران نماید و نیاز به تأمین منابع جدید نداشته باشد. آیین‌نامه اجرائی این بند به پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های نفت و نیرو تهیه می‌شود و ظرف یک ماه پس از ابلاغ این قانون به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.»
در این بند، دولت وزارتخانه‌های مذکور را به اجرایی کردن قانون غیر یارانه‌ای شدن تعرفه گاز مشترکین پرمصرف بخش خانگی مکلف کرده است. چنانچه پیش از این نیز گفته شد، باز هم وزارت نفت طبق اجرا کردن سیاست‌هایی مبنی بر حفظ تعادل بین خوراک گاز بخش پتروشیمی و مصارف خانگی مبلغ هزار و 500 تومان یارانه به این مشترکین ارائه می‌دهد.
با وجود این، بر اساس بند فوق‌الذکر و توصیف مصرف مشترکین خانگی، اصلاح هزینه گاز خانگی باید به گونه‌ای صورت پذیرد که مشترکین کم‌مصرف هیچ گونه افزایش قیمتی را در قبض ماهیانه خود نداشته و حتی مقداری نیز از هزینه آن‌ها کاسته شود.
با توجه به بررسی‌های صورت گرفته، قوانین این حوزه در بسیاری از مواقع بازدارنده نبوده و باید علاوه بر سفت و سخت بودن قوانین، اجرای یک سری سیاست‌های مربوط به حوزه مصارف بخش‌های دیگر نیز به وقوع بپیوندد. تحقیقات نشان می‌دهد، نقص در اجرای مبحث 19 مقررات ملی ساختمان و عدم رعایت کامل دستورالعمل‌های مندرج در این مبحث و همچنین بازدارنده نبودن افزایش تعرفه در مصرف گاز بخش خانگی برخی مشترکین مرفه تدوین سیاست‌های محکم‌تر لازم و ضروری است.
