نتیجه هشت سال دیپلماسی التماسی چه بود؟/ از خسارت‌های برجام تا دستاوردهای «سیاست خارجی بدون برجام»
رویدادهای دو سال اخیر در حوزه سیاست خارجی و دستاوردهای دیپلماسی بدون برجام، یک کلاس درس برای جریان تندرو اصلاح طلب است.
سرویس سیاست مشرق - این روزها مصادف است با هشتمین سالگرد امضای برجام. هشت سال پیش در چنین روزهایی، رسانه‌های منتسب به جریان اصلاح طلب با هیاهو و جنجال مدعی شده بودند که فتح الفتوح اقتصادی در راه است. در همان مقطع کارشناسان و صاحبنظران با دلایل فنی تاکید کردند که برجام نمی‌تواند توافقی برد - برد برای ایران باشد.
اما مقامات دولت سابق به همراه فعالین و رسانه‌های اصلاح طلب، هرگونه انتقاد، ولو نقد فنی و کارشناسی را مورد هجمه سنگین قرار داده و منتقدین را نیز آماج توهین و تهمت قرار می‌دادند.
در حقیقت مقامات دولت قبل و جریان اصلاح طلب، از برجام یک پدیده مقدس ساخته که هیچکس حق نداشت آن را مورد نقد قرار دهد. هرکس این توافق را مورد نقد قرار می‌داد، با برچسب بی سواد، کاسب تحریم و بی اطلاع از زبان مذاکره، مورد هجمه قرار می‌گرفت.
اما در مجموع در این هشت سال، شاهد 2 مسئله کلان درخصوص برجام بودیم؛ یکی خسارت‌های برجام و دیگری دستاوردهای سیاست خارجی بدون برجام.
در دولت قبل، برخی دولتمردان مدعی بودند که بدون برجام حتی نمی‌توانیم یک قطره نفت بفروشیم و تعاملات بانکی قفل می‌شود و هیچگاه نمی‌توانیم به سازمان‌های اقتصادی جهان از جمله شانگهای بپیوندیم و امکان واردات واکسن کرونا وجود ندارد و در نهایت بدون برجام کشور با بن بست مواجه شده و وضعیتی بحرانی پیش خواهد آمد.
در طول فعالیت دولت قبل به واسطه اینکه وزارت امور خارجه به «وزارت امور برجام» تقلیل پیدا کرد، خسارت‌های هنگفتی به کشور تحمیل شد. در دولت قبل به واسطه چیدن تمامی تخم مرغ‌ها در سبد برجام، فرصت‌های عظیم اقتصادی و دیپلماتیک در اقصی نقاط جهان از جمله شرق آسیا، آمریکای جنوبی، منطقه غرب آسیا و همسایگان و همچنین آفریقا مورد غفلت جدی قرار گرفت.
محمد جواد ظریف، وزیر سابق امور خارجه - تیرماه 1400- و در پایان کار دولت قبل نکته مهمی را مطرح کرد. وی گفت: «با خوش‌خیالی، دوستان دوران سختی را در سراب طمع سرازیر شدن شرکت‌های غربی از خود رنجاندیم. اتفاقی که اگر نمی‌افتاد نه دوستان دوران سختی رهایمان می‌کردند و نه با فشار حداکثری ترامپ مواجه می‌شدیم.» این اعتراف، از یکی از بزرگترین خسارت‌های برجام حکایت دارد.
نکته قابل تأمل اینجاست که این روزها جریان اصلاح طلب با بی اعتنایی به خسارت‌های هنگفت برجام و همچنین با سانسور دستاوردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم بدون برجام، همچنان نسخه دیپلماسی التماسی پیچیده و مدعی هستند که مسیر پیشرفت در اطاعت محض از آمریکاست.
این در حالی است که دولت‌های آمریکا - اعم از دموکرات‌ها و جمهوری خواهان - در برجام یکبار دیگر ثابت کردند که یدطولایی در عهدشکنی داشته و به هیچ عنوان قابل اعتماد نیستند. اتفاقاً بزرگترین درس عبرت برجام، لزوم عدم اعتماد به آمریکا بود. البته منتقدان بارها به این مسئله تاکید کردند اما مقامات دولت قبل و حامیان برجام هیچگاه این مسئله بدیهی را نپذیرفتند.
چندی پیش «جانت یلن» وزیر امور خزانه‌داری آمریکا در نشستی در کمیته امور مالی مجلس نمایندگان آمریکا اعتراف کرد که استفاده از دلار در دنیا رو به کاهش است و تحریم‌ها علیه ایران حتی متحدان آمریکا را به فکر استفاده از ارزهای جایگزین در مبادلات جهانی انداخته است. حذف دلار از روابط اقتصادی و همکاری ویژه کشورهای تحت تحریم آمریکا، دو نسخه‌ای است که تبعات آن مقامات آمریکایی را به وحشت انداخته است. «امانوئل ماکرون» رئیس‌جمهور فرانسه چندی پیش و پس از دیدار با مقامات چین، در مصاحبه با خبرنگاران گفته بود: «اروپا باید در برابر فشار برای تبدیل شدن به «دنباله‌روهای آمریکا» مقاومت کند... اروپا باید وابستگی خود به آمریکا را کاهش دهد و از کشیده شدن به رویارویی چین و آمریکا بر سر تایوان اجتناب نماید... اروپا باید وابستگی خود به «فراسرزمینی بودن دلار آمریکا» را نیز کاهش دهد»
یکی از فواید سیاست خارجی بدون برجام، پیوستن ایران به شانگهای بود. اعضای این سازمان بیش از 30 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را نیز به خود اختصاص داده‌اند. مجموع تجارت اعضای آن حدود 6/6 تریلیون دلار بوده که در 2 دهه گذشته صد برابر شده است. حجم اقتصاد اعضای سازمان شانگهای، 32 درصد از حجم اقتصاد اتحادیه اروپا بیشتر است. همچنین بر اساس گزارش صندوق جهانی پول، طی پنج سال منتهی به پایان 2023، ظرفیت اقتصادی کشورهای عضو سازمان شانگهای از اقتصاد گروه «جی 7» پیشی خواهد گرفت. جالب اینجاست که پیش از این دولت آمریکا درخواست داده بود که عضو ناظر شانگهای باشد اما این درخواست از سوی این سازمان رد شده بود.
ایران علاوه بر شانگهای در حال حاضر در تلاش برای پیوستن به سازمان بریکس است. همچنان در دولت جدید و در سیاست خارجی منهای برجام، با انعقاد موافقت‌نامه تجارت ترجیحی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا صادرات ایران به این کشورها در دوماهه 1402 نسبت به مدت مشابه سال گذشته 70 درصد رشد داشته است. اتحادیه اوراسیا بازاری 180 میلیونی برای توسعه صادرات محصولات غیرنفتی ایران دارد. نکته قابل توجه اینجاست که مذاکرات با اتحادیه اوراسیا برای انعقاد موافقت‌نامه تجارت آزاد با موفقیت به اتمام رسیده است. بر همین اساس نمایشگاه اختصاصی کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا 13 لغایت 16 آذر سال جاری در تهران برگزار می‌شود.رویدادهای 2 سال اخیر در حوزه سیاست خارجی و دستاوردهای دیپلماسی بدون برجام، یک کلاس درس برای جریان تندرو اصلاح طلب است.
